De Nieuwe Gids. Jaargang 53

[p. 301]

Feiten en fantasieën (Dames-rubriek). Madame Mathieu de Noailles in haar leven en werk (Vervolg van blz. 194.)

In de Fransche letteren wordt Mad.e de Noailles beschouwd als ‘un des plus grands poètes de ce temps’, en haar dood wekte een ongelooflijke ontroering.

Het is waar, zij had al zoo lang haar dood aangekondigd; mevr. de Noailles ‘aura senti la mort toute sa vie’, zegt Emile Henriot, haar herdenkend in zijn Portraits de Femmes; maar men geloofde haar niet; zij was ‘jeune encore’, en zoo levendig en belangstellend in alles! evenmin als men het van Marcel Proust heeft geloofd, die ook van te voren zijn naderend einde voorspelde.

Het gevoel, dat Anna de Noailles altijd moet hebben gehad, was een gewaarwording, alsof alles om haar heen voortdurend weg vloeide, hoe hartstochtelijk zij het ook trachtte vast of tegen te houden; en hoe ontroerend klinkt dit sentiment in haast al haar bundels door: van l'Ombre des jours, les Eblouissements, les Vivants et les Morts, les Forces éternelles, tot het Poème de l'Amour en l'Honneur de souffrir.

Jongeren, zegt Emile Henriot, zullen deze verzen nooit zonder ontroering en een innerlijke beving lezen, en misschien gaf haar Grieksche afkomst een aparten, melodieusen hartstocht aan haar werk. Want óók kon zij zeggen:

Le coeur me bat comme aux corybantes.

‘Men noemde haar “de tiende Muze”; men noemde haar “un

[p. 302]

poète, habité des dieux”; als jong meisje had zij, in het park van Amphion, den lichtenden blik van den ouden Mistral op zich voelen rusten, dien blik “compétent et divinateur”, waarvan zij spreekt in haar eersten bundel, Le coeur innombrable, die kort voor haar huwelijk verscheen.

Mevrouw de Noailles bracht in haar werk nieuwe gevoelens, doch die tegelijk eeuwig-menschelijk zijn. Eens, toen iemand haar vroeg, of “verzen maken niet moeilijk was”, antwoordde zij (en hoe terecht!):

“Les poètes ne sont pas libres de faire des vers: leur plus beaux vers leur sont dictés. Un beau vers est antérieur à lui-même; il représente un apport divin.”

Beter dan hier kan niet worden geconstateerd, dat de schoonste verzen uit de menschelijke Onbewustheid komen, en dat zij dus zijn: de allerindividueelste expressie van de allerindividueelste emotie’!

De auteur van de Eblouissements wist zich uit te drukken in een zang, zoo spontaan, zoo magnifiek, dat deze het gevolg van een oerkracht leek, en men begrijpt, hoe Emile Henriot spreken kan van ‘paroles comme des parfums.’

In de Fransche poëzie vertegenwoordigde mad.e de Noailles een Oostersch element, door haar rijkdom aan beelden, haar ‘roucoulements de colombe à travers des bois d'orangers.’ Zij had iets van Scheherazade, die vertelde, aldoor vertelde, omdat zij zoo lang zij vertelde, niet sterven zou... en ook had zij iets van Berenice, die treurde om een onvervulbare hoop... (Ik herinner hier even aan Dr. H.J. Boeken's zeer mooi vers ‘Beronike’ in het eerste deel van den 24en jaargang N.G., blz. 111).

Als Lavina, de dochter van Titiaan, droeg mevr. de Noailles, als het ware, een overvloed van de geurigste vruchten voor ons aan in haar eerste boeken; zij tooverde voor onze oogen boomen vol rijkgekleurd ooft, bloeiende parken, vol stoeiende vlinders en bijen, en geuren uitwasemend, die tegelijk verfrischten en bedwelmden...

Maar zij was niet blind voor de ‘blessures de la destinée’ en wist zeer goed, dat het lot van ieder mensch is:

[p. 303]

Tout aimer, hélas! et tout désirer, pour tout perdre...

Het haar meest geëigende, essentieele thema, dat als een ‘Leitmotiv’ gaat door haar geheele werk, was een diepe wanhoop, omdat alles moet vergaan, verborgen in een wilde drift, een ontoombare passie, om alles te genieten, alles te begrijpen, alles te omvamen... terwijl het leven ons als zand door de vingers glipt en alles voorbij is eer men het weet, want, zooals Couperus zegt:

De grootste vergelukkingen duren maar seconden-kort...

En vóórdat men ze heeft genoten, zijn ze alweer vergaan, als een onzichtbare stip in het onpeilbare blauw van den hemel.

Iedereen kan de nooden en vreugden zijner eigene ziel terug vinden in de poëzie van Anna de Noailles, en menigeen verwonderde er zich over, dat deze fee, deze onaardsche nimf, deze moderne Sappho temidden dezer wereld leefde als een ‘gewone vrouw’, of zooals Emile Despax zich uitdrukte:

Il est touchant de n'être à nos yeux qu'une femme,
Jeune et belle, et qui rit au fond d'un salon blanc.

Maar wanneer men het voorrecht had door haar in haar salon te worden ontvangen en verrukt te worden door haar conversatie, die een-en-al geest was en originaliteit en welsprekendheid, dan kon men begrijpen, hoe, een eeuw vroeger, Madame de Staël de aanwezigen onweerstaanbaar charmeerde en in den ban harer ongelooflijk aantrekkelijke persoonlijkheid bracht. Zij had: ‘le trait, la flèche vibrante et le coup d'aile; sous les apparences de la déraison lyrique et de l'ivresse dionysiaque, c'était aussi l'esprit le plus divinateur, le plus intelligent, le plus agile...’, zegt een ‘oor’ getuige.

Madame de Noailles gaf een ‘voix miraculeuse’ in haar gedichten, aan de vogels, de boomen, de bloemen, aan de zonnestralen, aan de wisselende seizoenen, aan de geheele natuur. En ook in haar proza was zij ‘poétesse’ (Exactitudes, les Innocentes, ou la sagesse des femmes, dat als motto draagt:

L'important n'est pas d'être sage,
C'est d'aller au-devant des dieux!

[p. 304]

Le visage émerveillé, dat geheel een gedicht is van liefde, verlangen, vervulling.)

Maar in de laatste verzen van Anna de Noailles, ondanks haar onverwoestbaren wil, haar ontoombaren levensmoed, haar ononderdrukbare opgewektheid, klinkt een radelooze toon door, de zekerheid, dat het leven haar weldra verlaten zal. ‘Cris pathétiques de la fin prochaine.’ Maar dan ook weer hield zij zich vast aan de hoop, dat niets geheel kan vergaan en dat er altijd iets van haar zou overblijven, haar oeuvre, dat immers de essentie was van haar geest, haar ziel, haar eigenlijkste wezen...

Men heeft het mooie en goede denkbeeld gehad (reeds in 1935 kwam een neef van haar, ook een auteur, Constantin Photiades, op deze liefelijke en innige gedachte) om den tuin van Amphion, dien zij zoo zeer heeft liefgehad en bezongen in Le coeur innombrable, l'Ombre des jours, les Eblouissements, aan haar te wijden en dien over te dragen aan de gemeente Evian, gelegen aan den Franschen oever van het meer van Genève.

De schenking heeft dezer dagen met eenige feestelijke plechtigheid plaats gehad; er is een kleine kapel opgericht en de tuin is nog beplant met zeldzame boomen, die hem in de toekomst zullen maken tot een der bezienswaardigheden van den omtrek.

Wij gelooven wel, dat deze fijngevoelige hulde aan Anna de Noailles bizonder dierbaar zou zijn geweest.

Want hier was het, in het châlet (dat eerst bewoond was geweest door den Comte Walewska, een zoon van Keizer Napoleon), dat zij haar gelukkige jeugd doorbracht, de villa omringd door een pelouse, die afdaalde naar het meer, met de drie populieren en den grooten rosen kastanjeboom, en die den bodem bedekte met een ‘tapis de mol et pulpeux corail.’ Hier waande zij zich in het paradijs, hier sprak alles in de natuur tot haar: hier waren ‘tous les bonheurs pour elle des vérités...’

En evenals de kastanje, in het park van Amphion, welks ‘thyrses roses jonchaient la pelouse’, heeft ook zij haar schoonste bloesems onder ons verstrooid...

En daarom is deze posthume hulde zoo zinrijk en zoo weldoordacht, want o, hoe heeft Anna de Noailles altijd dezen tuin liefgehad!...

[p. 305]

 

O, porte du jardin, qui grince sur ses gonds,

 

Et s'écarte, en chassant des graviers autour d'elle,

 

Cependant qu'apparaît, plein de lys et d'ombelles,

 

Le verger vert, avec son odeur d'estragon...

 

Près de qui, comme un flot d'abeilles qui essaiment,

 

Mon plaisir tournoyait, avec des ailes d'or...

En hoe hield zij van het meer, waar, aan den overkant, Lausanne zichtbaar was en van het beeld der blanke Diana op haar voetstuk, temidden van het haar omringende groen, ‘le parfum des roses, des glycines et des orangers...

Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe.

(Slot volgt.)