De Nieuwe Gids. Jaargang 53

[p. 190]

Feiten en fantasieën (Dames-rubriek). Madame Mathieu De Noailles in haar leven en werk (Vervolg van blz. 84.)

Een der mooiste karaktereigenschappen van Mad^e. de Noailles was, haar liefdadigheidszin.

Hoeveel arme auteurs heeft zij niet voor algeheele misère behoed? Typisch is het, dat een gelegenheidsdichter, in een ballade à la Villon, een bijdrage kwam vragen om te drinken op ‘sa muse séant au cabaret’. En lachend verstrekte zij maandelijks hem deze gave....

Alles wat zij verdiende aan tijdschriften en uitgevers verdween op deze wijze. Maar evenzeer was zij ook altijd bereid, om raadzoekenden bij te staan met haar belangstelling en haar tijd.

Ondanks alle zorgen aan haar besteed, verminderde haar gezondheid gaandeweg.

- Waarom, zeide zij eens, op een dag van zeer intens lijden, ‘pourquoi la maladie après tout le reste? Dites moi que c'est pour le mieux, que tout surcroît d'épreuve est un bien, et je vous croirai.... Mais il me reste une fatigue infinie, je titube en marchant....’

En toch, ondanks deze voortdurende en verpletterende moeheid, was zij bezeten door een drang om uit te gaan, menschen te zien, om nieuwe vrienden te maken. Met een dapperen moed, die feitelijk nergens toe diende, veinsde zij animo, élan, ‘joie de vivre’. Zij nam deel, met een ongelooflijke energie aan allerlei discussies, literaire, politieke.... en zij had genoeg geestkracht, om verschillende menschen te interesseeren; en in dit tijdstip

[p. 191]

van haar leven was het, dat zij kennis maakte met den meest enthousiaste harer biographen: René Benjamin, wiens geschrift, dat mij uitermate heeft gecharmeerd, ‘Sur l'oeil en fleur de madame de Noailles’ ik reeds in deze kolommen behandeld heb.

Er waren vele ontvangst-avonden bij de Princesse Murat, waarop het iedereen verraste ook madame de Noailles aan te treffen.

De dood van Barrès trof haar zeer.

‘Notre amitié inexprimable’, zeide zij eens, met een poging zich tegen haar verdriet in te zetten, ‘est située dans une région de l'esprit, qui conçoit l'éternité.’

Lucien Corpechot, een bekend journalist en zeer goede vriend van haar, had haar een brief vol deelneming geschreven bij den dood harer zuster, de Princesse de Chimay, waaronder zij zeer had geleden.

Zij antwoordde:

Votre juste triste letttre à bien touché mon coeur, qui n'est plus d'ici; et sous le masque du courage (que les médecins et les médicaments soutiennent), j'habite ce passé dèfait où furent la foi et l'espérance....

De laatste vijftien jaren van haar bestaan, hoe was toen alles in de maatschappij veranderd.... Het geheele gezelschapsleven was ontwricht. De Comtesse Joachim Murat vertelde hoe moeilijk Mad. de Noailles er zich in schikken kon.

En ook verhaalt zij, met welk een heroïsme Anne de Noailles den dood tegemoet ging:

‘Ma chère Thérèse zeide zij, een paar dagen slechts vóór haar dood; les médecins viennent de m'examiner. Aucun organe essentiel n'est atteint chez moi, et, cependant, je m'en vais. Je meurs de moi-même.

Een mooi, belangrijk, gemouvementeerd leven ging ‘aan zichzelve’ te gronde!....

Dit was in het jaar 1932, en daar mevr. de Noailles in 1876 geboren werd, bereikte zij den leeftijd van 56 jaar.

(Ik vermeld hier dit, omdat het geheele publiek er altijd op vlast, iets dergelijks te weten. Doet het niet bijna comisch aan, dat bij een tragisch ongeluk aan den verongelukte, niet eens naam

[p. 192]

en adres, maar altijd den leeftijd wordt gevraagd, zoodat men steeds in de bladen leest: Een 56 jarige dame is dit of dat overkomen; een ‘56 jarige dame’.... alsof haar ouderdom er ook maar iets toe deed!....)

De dood was voor Anne de Noailles mild en zacht. Op het laatst van haar leven heeft zij niet meer geleden en zij behoorde toen reeds, zooals velen opmerkten tot het ‘rijk der schaduwen’, waarheen zij zonder vrees overging, en gelaten en met een volkomen geresigneerde overgave betrad zij ‘het pad der stilte’.

De bekende mondaine schilder Jacques Emile Blanche heeft van Mad^e. de Noailles en haar zoon, naar men zegt, een frappant gelijkend portret geschilderd.

Maar naar het degenen lijkt, die haar persoonlijk hebben gekend, is ook het portret van Kees van Dongen, dat mevrouw de Noailles voorstelt, rechtop, slank en gracieus, zeer goed gelijkend.

Naar wij vernemen heeft het Gemeentebestuur van Amsterdam, naar aanleiding van den zestigsten verjaardag van den populairen schilder en de tentoonstelling van zijn werken in het Stedelijk Museum te Amsterdam gehouden, de schilderij ‘Comtesse de Noailles’, dat zich reeds in bruikleen in dit Museum bevond, aangekocht, zoodat dit nu voor goed in het bezit van de gemeente Amsterdam blijft.

Anna de Noailles heeft zóóveel over den dood gesproken en geschreven, en zóólang van te voren, dat alle gevoelens, die men bij het overlijden van een geliefd persoon ondervindt: ontroering, bitterheid, opstand, ons door háár gedicteerd lijken, met háár uitdrukkingen, haar hartstocht, haar droefheid en resignatie.

Op het laatst van haar leven ging het haar even natuurlijk af, den dood te bezingen, als vroeger haar liefde voor het bruisende, overmatige, gepassioneerde leven, in: Le coeur apaisé.

Naar aanleiding van haar dood schrijft Maurice Martin du Gard (de Nobel-prijs-winnaar):

Tout le jour, récitant ses vers, surpris d'une mémoire si tendre, j'avais mené son deuil tel qu'elle l'avait préparé; je prenais son parti, je me l'expliquais du moins; peu à peu, en pensant qu'elle possédait enfin ce qu'elle avait souhaité, et comme, ne notre côté, nous n'étions guère à plaindre, ayant reçu d'elle tout ce qu'elle devait donner, je me consolais d'un coeur raisonnaible.

[p. 193]

Was het voor een dichteres, die zóó het leven, en laten we er bij voegen, de gevierdheid, de renommeé, liefhad, geen geluk, om heen te mogen gaan, vóórdat de ouderdom haar had beroofd van haar ‘séductions extérieures’, zooals zij zelve het noemde En wie was behaagzieker dan deze vrouw, die coquetteerde met ‘le soleil, la jeunesse, les grands de la terre, l'espace, avec Dien, et jusqu'avec la mort elle-même?

Men zag haar, op haar doodsbed, haar smalle ledikantje, waarop zij zoovele uren had doorgebracht, in de kamer, waar thans een koude, erbarminglooze orde heerschte, waaraan zij bij haar leven een verwoede vijandschap had gezworen. Alles wat daar rondzwierf: haar cahiers, haar boeken, haar tijdschriften, al haar papieren waren weggeborgen, alleen stonden overal bloemen, in het bizonder de witte lelies, die zij zoo had lief gehad.

Mevrouw de Noailles had nooit mee willen doen aan de mode van het korte haar. En de lange, golvende krul, die men zoo goed van haar kende, lag ook nu over haar schouder. En ontroerend was het, zegt een ooggetuige, dat haar gelaat een frischheid vertoonde, die het al lang had verloren; zij bewoog zich haast niet, zij ging alleen 's avonds en bij kunstlicht uit, zij ademde nooit anders dan stadslucht in, en de onophoudelijke moeheid, die haar kwelde, had haar gezicht van een matte, ontroerende witheid gemaakt.

Zij dwong zich, om haar oogen gesloten te houden, ondanks de ontzaglijke inspanning, en om haar “hersens óók gesloten te houden”, zooals zij het uitdrukte, want aldoor wilden er verzen in haar opkomen, - en haar moeite werd beloond, want in den laatsten tijd van haar leven ging zij beter slapen.

Maurice Martin du Gard vond haar poëzie wat te systematisch en niet overal helder genoeg.... en, zegt hij, na den oorlog deed mevr. de Noailles wel wat anachronistisch aan, en kon zij niet zoo goed meer rivaliseeren met de allerjongste dichters, “les jeunes, audacieux, vivants”; plotseling vond zij zich geplaatst tusschen Claudel en Valéry.... terwijl zij nog altijd hing met een hartstochtelijke liefde aan Victor Hugo, wiens Hermani zij uit het hoofd kende.

Deze definitie van du Gard over het werk van de Comtesse de Noailles is hoogst origineel, en waard om onthouden te worden.

[p. 194]

“C'est une abeille, petite et pleine de miel, qui vole avec une terrible aiguillon.”

Zij was zoo levend voor onze oogen en onze ooren, zeide men, toen zij dood was, dat het ons moeilijk valt, haar voor eeuwig rustende, ons voor te stellen, solitaire dans le paysage où, tout enfant, elle eut la révélation de la poésie, auprès d'une mère; là où l'odeur de l'eau la fit rêver de ces grands voyages, dont elle nous laisse le parfum avec le désir, de ce qu'elle appelait le ciel.’

Emile Henriot noemt haar ‘un des plus grands poètes de ce temps’.

Hij zegt bij haar dood:

Het is ons onmogelijk haar te zien ‘immobile, muette, apaisée’. Zij was nog jong en vol enthousiasme.... En toch voelde zij zich zwak, zeer zwak, want eens sprak zij in de telefoon:

‘C'est une mourante qui vous parle....’

Wij geloofden het niet; wij wilden het natuurlijk niet gelooven. Maar Mad^e. de Noailles heeft haar heele leven den dood om zich heen gevoeld, en vandaar dat haar eerste verzen, met al de vivaciteit der jeugd, soms klonken als een vaarwel....

Al haar werk is van deze idee doortrokken, zooals ook het werk van Shelley het was, over wiens poëzie zoo juist weer een boek is verschenen: The pursuit of death, waarin de schrijver, Benjamin Kurtz, zegt, dat Shelley, meer dan eenig ander Engelsch poëet over den dood heeft gedacht en gedicht.

‘He mentions death in nearly all his poems, and most of his are important poems, and most of his more important poems are filled with the subject.’

En zoo is het ook met mevr. de Noailles van l'Ombre des jours af, en de Eblouissements, tot aan de Vivants et les morts, de Forces éternelles, le Poème de l'amour, en l'Honneur de souffrir. En aan al deze verzen gaf zij die diepste muziek harer ziel.

Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe.

(Wordt vervolgd.)