De Nieuwe Gids. Jaargang 53

[p. 178]

De zee ruischt door Maarten Vrolijk.

Hij loopt in den schemer door de straat; aan den overkant gillen kleine jongens een lied waarvan ze niet weten, wat het beteekent. Fred huivert in de prille lente. Zwaar als een donkere golf is alles op hem geslagen; het gebeurde zoo onverwacht, het heeft hem overweldigd zonder verweer. Nu loopt hij traag door den groeienden avond; hij is zoo moe, zoo nameloos moe. Het is Zondag. Omdat de gordijnen van een winkel gesloten zijn, ziet hij zichzelf, maar hij schrikt en gaat sneller. Zijn tred blijft krachtig, ondanks de loomheid; er schuilt een teveel aan geweld in het ingehouden doorveeren van zijn voeten. Hij slaat een hoek om en nog veel meer hoeken. Ten slotte bereikt de vreemde mengeling van uitgeputheid en dolle woede een stadium, waarin het een het ander volkomen neutraliseert. Hij weet niets meer; hij is alleen maar heel erg blij omdat hij bìjna tot aan de zee gekomen is en gaat zitten aan den rand van de duinen. Hij legt zijn hoofd in zijn handen en leunt achterover - hij slaapt om het eeuwige ruischen van de zee.

* _* *

Het eeuwige ruischen van de zee. Het is over alles gekomen en zal nooit meer wijken. Het bezit hem; zijn leven, zijn slaap, zijn droomen. Het is zijn verlangen en zijn troost. Het is zijn hoop en zijn vernietiging; hij kan het niet missen en hunkert verder, om de blijvende onvervuldheid. Het is grijs en eindeloos en zoo

[p. 179]

wordt ieder, die het uiteindelijk niet bestaan kan, eraan te ontkomen. Het brengt de eeuwigheid in het hart en het vloeit onvermijdelijk achter elke maan en alle sterren; geen nacht wordt er niet wijd door gemaakt - en stil.

* _* *

Eerst was het blond en het had een naam en mischien een paar procenten te veel aan sex-appeal, maar in minder dan een week kan zooiets niet zoo plotseling en grondig worden omgezet. De huisdokter stond voor een raadsel en noemde als oplossing een zenuwspecialist. Deze heeft erg veel werk van het geval gemaakt en vond in het verleden een massa dingen, die evenveel factoren konden zijn en resulteerden in een bezorgd gezicht. Maar boven alles bleef het ruischen van de zee in den slag van zijn hart kloppen en er was niemand die daaraan dacht. Men moest hem vrij laten en iederen prikkel tot ergernis vermijden. Rond hem groeide een schuwe achterdocht en zijn doen en laten zorgden niet voor de geringste opluchting. Men vervreemdde van hem en van zijn kant bleven alle pogingen tot herstel van het oude achterwege.

De gedachten der laatste jaren beleefde hij voortaan elken dag opnieuw en tegelijkertijd - het geklemde vragen naar een eenige reden en altijd tot den avond de overwinning van het ruischen der zee en de welving van den nacht. Dit te ervaren in de verzaligde eenheid met het onbegrensde werd het doel van zijn leven. Wat er anders kon hebben bestaan, viel onbetreurd ten offer en zijn eigen verstand vereenzelvigde zich zoozeer met dit streven, dat hij een hecht en berekenend verzet werd tegen alles wat hem in den weg zou kunnen treden. De haat scheen primair. Hij trof veel onbekenden, maar zijn huisgenooten in het bijzonder. Voor velen was hij een kwade droom.

Te zelfder ure kwam een kunstzinnig man verklaren, dat men met een ongerijpt genie te maken had. Inderdaad was hij niet van muzikale ontvankelijkheid vrij te pleiten en tegen de kunst en de medische wetenschap is het altijd ongelijk strijden. Beiden eischten hem op met drang voor hun combine en zoo ontstond het conflict met het eeuwige ruischen.

[p. 180]

Veel onheil zou stellig buiten het geding gebleven zijn, indien hij niet wees van rijke ouders en bijna meerderjarig was geweest en er geen tweelingzuster had bestaan, die viel in de handen van een snoodaard om-der-wille van het geld. Zijn aanwezigheid werd een hinderpaal. De zuster zakte tenslotte af tot medeplichtige aan een samenzwering tegen haar eigen bloedgenoot.

* _* *

Intusschen liep Fred rond onder het zeeruischen en af en toe, als hij meende dat niemand hem zien kon, lachte hij verrukt. Omdat hij zich daarbij wel eens vergiste, geloofde tenslotte iederéén aan zijn waanzinnigheid. Men vroeg fluisterend of er nog geen onmiddellijk gevaar bestond en de zuster en de man voelden de kans van hun leven. Het testament was onrechtvaardig en de voogden waren ver en van weinig gezag. De oude gouvernante placht altijd in slaap te vallen wanneer bepaalde Hollandsche bands voor de radio speelden, maar was overigens volkomen seniel. De voorgenomen misdaad kreeg door de omstandigheden een schoonen schijn; alleen was het jammer, dat het om het geluk van drie menschen ging en niet om dat van één, die het verdiende.

* _* *

Het hart van Fred was wellicht te teer, zijn gedachten waren te zeer vervuld van het stille, dat goed was en schoon, maar tot voor kort was dit beperkt gebleven tot een verborgen zoeken en de vrees, een kleur te zullen krijgen wanneer de menschen hem verwonderd aanzagen. Toen was het meisje verschenen. In haar scheen de voleinding te zijn, een bevrijding van een zwaren druk. In de beleving van het telkens vervliegende geluk van haar kussen is de stem van het zeeruischen voor het eerst tot hem gekomen en hij begon met steeds grooter zekerheid te weten, dat dit altijd zoo blijven moest. De overgave aan het meisje werd voltooid. Hij aanbad haar in het wijde al van zeegeruisch en nachtelijk strand en woeste duinen; alles bestond te harer verheerlijking. Toen hij haar dit trachtte te zeggen, geloofde zij hem niet. Het kon ook niet waar zijn, dat zij zooveel voor hem beteekende; zij beproefde hem op velerlei wijzen. Zij meende het goed, maar zij

[p. 181]

had het beter niet kunnen doen. Tenslotte verveelde hij haar tòch.

De loome leegte werd door het ruischen van de zee gevuld, maar het blééf leeg, omdat er geen kussen meer waren en hij dit alles voortaan alleen bezitten moest. Nu werd het zijn eigen verheerlijking. Hij werd god, één met de wijdheid van de wereld en de zee. Zijn schatten lagen in het goud van den einder, wanneer de zon onderging. Verder had hij geen interessen meer; men zou ook dwaas zijn, zich moe te maken met een dergelijk bezit. In zijn hart was altijd de matelooze schoonheid die hij vanaf de duinen zag; hij had hieraan genoeg, er waren geen andere stemmen in deze onbeperkte eenzaamheid.

* _* *

Doch er waren menschen, die hier geen vrede mee hadden. Wet is wet en recht is recht, maar wat had men aan al dien omslag? Fred moest voor vioolstudie naar Brussel gaan.

* _* *

Hij staat in een leege coupé - alleen met zijn bagage en een vioolkist. Het geraas van een trein is de wereld niet - de wereld is hoog en wijd boven het groene land. Het zicht is helder, tot een kleine witte wolk, vlak boven den horizon. In het Oosten hangt de roetwalm van een havenstad; in de nadering glanst het grijze metaal van groote fabrieken dof, als de dreiging van een onweerslucht. Onder de viaducten snijden de straten goor tusschen de huizen. Hij deinst achteruit en zit met zijn hoofd in zijn handen Dan verdeelen blinkende slooten de wereld weer in fragmenten van groen en ijl-blauwig wit. Hij neemt de viool uit de kist en staat aan het raam - het raam van de snelle vlucht die aan de wereld niet ontkomt. In de snelheid blijft alles bestendigd met te grooter nadruk. De trein stoot en zijn oor vangt het begin van een rhythme - een eeuwig rhythme. De strijkstok beroert de snaren; een klein lied - een weemoedig fantasietje. De trein zwenkt, scherp en onvoorzien. Hij slaat hard in een hoek, hulpeloos steunend met één hand; de andere houdt het instrument los in de ruimte. In de snelheid is alles bestendigd; ook zijn eenzaamheid. Maar dit hulpelooze is te erg. De viool breekt in een hoek,

[p. 182]

kort en nijdig was de zwaai. Zijn voorhoofd drukt tegen de ruit, als een klein kind doet, dat thuis moet blijven en pruilt.

Een dorp. Een conducteur die binnenkomt en schouderophalend verdergaat. Wat wil hij toch? Waarom is hij gegaan? Waarom? De woede groeit. Zijn handen zijn vuisten. Hij ligt op de bank. Hij vloekt, lang en eentonig. Brussel.

* _* *

De dagen gaan. De nachten martelen. Op de Brusselsche boulevards ruischt de zee niet. De muzieklessen bedreigen zijn spijsvertering. De regels van zijn pension-met-toezicht zijn te ontduiken; waar een wil is, is een weg. Hij heeft veel geld tot zijn beschikking - té veel geld. 's Nachts zoekt hij naar iets dat het zeeruischen kan vervangen. Hij vindt wijde pleinen en roodlachende monden. Hij dwaalt telkens verder en komt thuis in de morgenschemering. Hij mist alles. Hij ziet het heel helder. Hij schrijft een brief aan zijn zuster en vraagt of ze het nog eens met hem wil probeeren. Waarom?

* _* *

Aan de zee van Holland loopt een jongen. Hij heeft een scherp gezicht, energiek en beraden. Hij is geen droomer. Lang heeft hij gedacht over wat hij doen gaat. Dan schrijft hij een brief aan Fred. ‘Je zuster bedondert je’, schrijft hij. Hij is open en hard; je kunt op hem rekenen. Fred was zijn beste vriend - antipoden. ‘Maar het ergste is, dat jij jezelf en een hoop anderen bedondert.’ Hij is iemand van weinig woorden, kort, maar doel- en zelfbewust. ‘Maar mij bedonder je niet. Je bent niets gekker dan ik. Je bent normaal. Je moet terugkomen naar hier. Als er rommel van komt. kun je op mij rekenen. Op mij - en op méér lui van de troep dan je denkt.’

* _* *

Fred is met den brief aan zijn zuster de stad ingegaan. In Holland komt zijn vriend van het postkantoor. Expresse.

De zon gaat onder in Brussel. De stad buigt zwaar onder den dag. De nacht zal goed zijn, na-trillend zwoel. De hemel geurt en

[p. 183]

brandt. Het brandt ook in Fred. Alles is herinnering. Hij zoekt het geluid uit het verleden. Hij weet nu al niet meer of het de zee was of de stem van het blonde meisje. Hij tracht het gezicht van vroeger te onderscheiden; het is te vaag, te vol beweging. Het een bestaat niet buiten het ander.... hij schrikt.... vervloekt nog toe. Het een bestaat niet buiten het ander.... Hij wil haar omhelzen en slaat zijn armen uit. Anders was hij gevallen. Zij is er niet.

Er loopt iemand naast hem. Een vrouw steekt haar arm onder den zijne. Hij kan geen woord Fransch meer zeggen en luistert verwezen. Hij knikt alleen ja. God - hij is ook zoo moe. Hij wil naar huis. Dit is zoo goor, zoo verdomd goor. Waarom neemt dat mensch hem mee? Ze is groot en grof. Hij rilt. Op een bochtigen trap slaat de woede in wilde gebaren uit hem. Zijn handen grijpen haar keel. Zij wil hem kussen. Wat een oogen! Zijn handen knellen verdwaasd. Haar hals is week en vleezig. ‘Carla’ - denkt hij; ‘Carla; ik hou van je - ik hou nòg van je. Carla!’ De vrouw gilt. Zij hangt achterover in zijn wurgende armen. Haar haar is donker en geplakt. Zweet stroomt over haar gezicht, waar rood en blauw in elkaar vloeien. Haar oogen worden vol van leven - vol van rijp, van hartstochtelijk leven. In een felle kronkeling wijken haar voeten. Haar gewicht klinkt zwaar in het tegelportaal. In het donker is Fred op haar gevallen. Hij slaat en bijt haar, tot hij liggen blijft. Zijn hoofd gloeit; zijn lichaam krimpt in de kou van een Decemberstorm. De vrouw steunt tegen den muur. Er speelt nog wat licht boven haar hoofd. Fred ziet het niet. Hij ziet alleen blond haar en diepe, tintelende oogen; oogen die altijd te vragen laten. De vrouw huilt. Wat is haar gebeurd? Ze kan niet terugslaan, ze denkt niet aan wraak. Wat is er met dien jongen? Waarom waren zijn oogen zoo? Zij leeft nog. Zij hoort het zware ademen van den jongen. Zijn hoofd licht bleek op in den nacht van den traphoek. Zij buigt over hem heen. ‘Pauvre petit’. Zij haalt water. Hij ligt als lijk.

* _* *

Hij ligt als lijk. Zijn vriend zit naast hem. Een klein lampje spreidt licht over het blanke dek, het omzwachtelde hoofd. In de dichtbije hoeken begint een teere aanhankelijkheid, maar de trein

[p. 184]

breekt schokkend door den nacht. In de snelheid is alles bestendigd; hoe sneller, hoe veiliger je bent voor de blijvende wereld rondom. De vriend kijkt naar het witte verband, de gesloten oogen, het ingevallen gezicht. Dan gaan zijn blikken beschaamd over zijn eigen, zongebruinde handen. Het bed is smal; de trein rijdt. Fred gaat naar huis - naar de zee.

* _* *

Het eeuwige ruischen van de zee.

Fred zit in de warme zon op het strand. Hij is nog bleek; zijn oogen zijn beschermd door een donkeren bril. Er zitten vrienden naast hem. Ze zeggen niet veel. Ze weten niet, wat ze mòeten zeggen.

Fred is weer voor het eerst hier - het is ook zoo vreemd met hem gegaan. Is hij wel....? Niemand vraagt het. Als Fred opstaat, kijken ze even schuw; wanneer hij langzaam door het mulle zand begint te loopen, fluisteren ze samen. Marc, die hem uit Brussel heeft gehaald, volgt hem. Aan den rand van de zee staat Fred stil.

Het water blinkt in de zon. Aan den horizon vloeit een spiegeling van gloed en lichte kleuren. Heel de lucht is egaal en blij van ruischend licht. De golven komen en gaan in vlakke deining en overal klinken lachende stemmen. Fred staart vóór zich; er is terughoudendheid in zijn oogen, een weifeling. Marc kucht naast hem. Verrast kijkt Fred op. Hij is nog half in gedachten. ‘Verdomme’, zegt hij dan plotseling - ‘verdomme - wat een gèk ben ik geweest’.

Marc slaat hem op zijn schouder, heel onvoorzichtig. Hij schàtert. ‘Kom kerel - ga mee - straks gaan we zwèmmen!’

Hun handen sluiten stevig in elkaar.

De zee ruischt. Het is zomer.

Juli '37.