De Nieuwe Gids. Jaargang 53

[p. 95]

Bibliographie

Ons Kind. Gids voor jonge ouders. Voor de Stichting ‘Ons Kind’ uitgegeven door de Wereldbibliotheek, Amsterdam.

Men zal ons niet euvel duiden dat wij een moment geheel áf zien van de sympathieke aanleiding tot het ontstaan van dit boek, en het nemen zoo als het voor ons ligt. Het bedoelt te zijn, naast een nationaal geboorte-geschenk, een gids voor jonge ouders èn tevens een overzicht over de huidige stand der paedagogische wetenschap in Nederland. En, mag een geschonken paard al niet in de bek gezien worden - niemand zal er op tegen zijn, dat een gids op zijn deugdelijkheid beproefd wordt.

Door een uitgebreide redactiestaf werd het geheele werk opgezet in zeven hoofdstukken: de ontvangst; lichamelijke ontwikkeling en verzorging; bezigheden; ontwikkeling van het verstand, gevoel en wil; omgang en gemeenschap; de zedelijke vorming en de godsdienstige opvoeding betreffende; - en elk hoofdstuk onderverdeeld in monographieën van de hand van meer of minder bekende vakmenschen. Het is al vanzelfsprekend dat een dergelijke werkwijze eigen moeilijkheden en bezwaren meebrengt (ook voor den recensent). Er is moeilijk of in het geheel niet een eenheid te bereiken door 't groote aantal medewerkers; er worden sommige zaken al eens meermalen besproken; zelfs de spelling is ongelijk, hetgeen de eindredactie toch zeker had kunnen veranderen. (Zoo als er ook één man als laatste het nogal rijke aantal drukfouten uit had kunnen halen.)

Erger dan deze technische kwesties is het, dat ook in het innerlijke wel eens de eenheid zoek schijnt; wat toch voor een paedagogische gids ten eenenmale onjuist moet heeten. Waar

[p. 96]

weinige zaken zóó intens verbonden zijn met 's menschen levens-inzicht en levens-houding als juist de opvoeding van het jonge kind, daar spreekt het al haast vanzelf dat er éénheid zou moeten zijn. Maar het schijnt in dit land noodzakelijk, voortdurend ‘elke heilige zijn kaarsje’ te blijven geven - m.a.w. iedere richting ‘erbij’ te roepen, ook al is zij in wezen a- of anti-nationaal. En in een geschenk aan 't Kroonprinselijk paar moet een socialist al evenzeer aanwezig zijn; dit is iets wat er bij ons nog steeds niet in wil, afzijdig van alle politiek. En we krijgen dan te genieten van een groot artikel van Koos Vorrink over Sociale opvoeding, waarover anderen 't wellicht beter gedaan hadden. Ik weet niet of het dan ook niet opzettelijk is, dat zijn artikel aan weêrszijden wordt geflankeerd door Prof. Dr. J.H. Gunning, die den heer Vorrink uiterst zachtzinnig maar uiterst raak, corrigeert. Hoewel de redactie in de algemeene inleiding met nadruk erop wijst, dat er geen noemenswaardige meeningsverschillen waren, zie ik tusschen de regels door een debat tusschen Vorrink en Gunning, waarbij de laatste steviger staat. Wij kunnen hier uiteraard niet al te diep op verschillende kwesties ingaan, maar mogen toch zeggen dat m.i. zoowel Vorrink als Gunning iets over 't hoofd zien. Zij behandelen resp. sociale en nationale opvoeding apart; terwijl ik zou zeggen dat deze in één verband behandeld moeten. Niet alleen is dit waar, omdat sociale en nationale opvoeding vallen onder de rubriek ‘gemeenschap’ - maar vooral omdat een juiste sociale opvoeding uit haar aard tegelijkertijd nationaal moet zijn en omgekeerd. Sociale opvoeding heeft niet als uiteindelijk doel een vaag idee van ‘de menschheid’ (zooals een ethisch humanitaire instelling zou zeggen). Hierop wijst Gunning reeds. Maar evenmin heeft de sociale opvoeding tot doel, de beperkte gemeenschappen (clubs, bonden e.t.q.), waarin zij geschiedt. Deze immers zijn middel-doel tot het groote doel: de Nederlandsche, de nationale, gemeenschap; waarvan wij allen immers deelen zijn (we mogen hier verder verwijzen naar ‘Deel en Geheel’ van Dr. Angelinus, zoojuist in de serie Wüsgeerige Grondbeginselen bij J.J. Romen te Roermond verschenen). De sociale opvoeding heeft niet genoeg gedaan als ze opvoedt tot goed lid van een of meer vereenigingen; ze moet verder groeien in de juiste nationale opvoeding. Hierover is het

[p. 97]

opstel van Gunning echter hartverkwikkend om te lezen in deze tijden.

Een gebrek, dat voortvloeit uit te weinig eenheid, is ook, dat in twee of drie opstellen even er op gewezen wordt, dat gezinsopvoeding mede een taak van den vader is, maar dat verder alle anderen zich bijna uitsluitend tot de moeder richten en over haar taak spreken. Sympathiek steekt hier tegen af Waterink's zoo juiste opmerking (mits goed verstaan) over het ‘priesterschap’ van den vader in 't gezin.

Zijn dit ‘fouten’ die voortspruiten uit 't gebrek aan eenheid - er is nog een bezwaar dat voor bijna heel 't boek behalve de eerste drie hoofdstuken geldt: dat het ‘te hoog’ is, gezien de bedoeling van het werk. Dit wil immers een hulp zijn voor alle jonge ouders, en nu vleie men zich niet dat de massa onzer ouders dit lezen kan, laat staan verwerken! Men hoeft nog niet eens naar de z.g.n. ‘lagere’ standen te gaan, er zijn er bij de betere arbeiders, middenstand enz. meer dan genoeg voor wie deze hoofdstukken veel en veel te zwaar en... veel te theoretisch zijn. Wat onze volksopvoeding noodig heeft en waar ik reeds jaren van droom, is een boek waarin zoo weinig mogelijk geleerdheid en theorie, maar zoo veel mogelijk praktijk voor het dagelijksche leven staat. Waarmee niet gezegd is, dat degeen die zulk 'n boek wil schrijven, geen geleerd (of liever nog: wijs) man moet zijn. Wie dit werk zou willen probeeren, zou alras merken, dat de verbondenheid met levens-inzicht en levenshouding, waarover we boven spraken, tot in de kleinste zaken tot uiting komt.

Typeerend hiervoor zijn in dit boek de bijdragen van Mevr. Nanninga-Boon en Prof. Carp, wijzend resp. op het element van hardheid in leven en lijden, en op de vrees (o.a. voor den dood). Wij ontkennen geenszins, dat de opvoeder rekening moet houden met de toekomstige stormen, waaraan het kind zal zijn bloot gesteld, en dat de grens van ons aardsche leven in den dood ligt. Wat wij wel ontkennen is, dat deze gedachten ons noodzakelijk ‘vrees’ moesten bijbrengen. Wij meenen, dat de begrippen, die kinderen hierover krijgen, goeddeels afhankelijk zijn van 't begrip dat de ouders zelf hebben en bij 't kind vormen; waarheen ook Prof. Hoogveld wijst op blz. 209 v.v. Dat het leven nu eenmaal vol ‘gevaren’ is, hoeft niet bestreden; we missen slechts in heel

[p. 98]

het boek eenige verwijzing naar wat in dezen tijd meer dan ooit noodig schijnt: een heroïsche opvoeding. Alleen reeds dit woord zal bij velen vermoedelijk schrik-aanjagend werken. Terwijl het toch logisch is, dat slechts een heroïsche opvoeding in staat kan stellen, de gevaren van 't leven onder de oogen te zien en tegemoet te treden, in plaats van er passief aan onder te gaan.

Feitelijk voelt men, dit boek lezend en besprekend, voortdurend neiging om terug te gaan tot de allereerste grondslagen van elk opvoedingswerk en opvoedkundig geschrift; maar dit kan zeker in 't bestek van een recensie niet gebeuren. Stellen wij daarom dit vast: in zoo verre dit boek een weergave is van den stand der paedagogische wetenschap in dit land (en tot op zekere hoogte is het dit ook!) kan die stand in menig opzicht bevredigend genoemd worden. Men stelt zich niet louter tevreden met na te praten wat buitenlanders vertellen, maar doet zelfstandig onderzoek. (Interessant is, in dit verband, Waterink's mededeeling over zijn 3000 leeftijdsonderzoekingen. Ik persoonlijk trof nog nergens anders rapport hiervan; is 't toch reeds gepubliceerd?) Over het algemeen is men ook niet bij het buitenland achter; tenzij alleen in de ‘hoeveelheid’ litteratuur - maar dit is natuurlijk niet doorslaggevend. Wij hebben in mannen als Kohnstamm, Waterink, Gunning, Hoogveld, Rutten (om er slechts enkelen te noemen) paedagogen en psychologen van kaliber. (Dat er méér zijn, die ik in dit boek mis, zegt hier niets tegen in.) Want, al kan er dan ook op sommige zinnen en fragmenten uit dit werk ernstig critiek gegeven, evenzeer staan er heel fragmenten en heele opstellen in, die volkomen voortreffelijk en toe te juichen zijn.

Zoo b.v. dat we in een opzicht - gelukkig - nooit zoo ‘ver’ zijn geweest als in 't buitenland, en wel wat vereering van Ellen Key betreft. Ik tref in dit boek zetten aan, die, misschien niet volkomen bewust, prachtige antwoorden zijn op beweringen dezer dame. Is het toch een gevolg der Nederlandsche nuchterheid, dat we voor háár bekoring niet zijn bezweken?

Ik noem aan het eind, de twee laatste hoofdstukken, over zedelijke en godsdienstige vorming. In handen van bekwamen als Kohnstamm en Hoogveld moesten deze goed worden; er is welhaast geen andere mogelijkheid. Uiterst sympathiek is mij Rutten's ‘Vriendschappen’; Jac. P. Thijsse over zijn planten en

[p. 99]

dieren; vooral ook D.L. Daalder, die behartigenswaardige zaken zegt over kinderlectuur en wijst op enkele ‘klassieke’ kinderschrijvers van wie ook ik betreur, dat ze veel te weinig worden gelezen.

Waar ik tot oordeel over medische aangelegenheden niet in staat ben, kan ik over de twee eerste hoofdstukken alleen zeggen, dat ze voor mijn gevoel uitmunten door de praktische en zakelijke weergave.

Er is dus (natuurlijk) kritiek op dit werk te leveren; maar desondanks kan het toch aanbevolen worden voor allen, die eenigermate ontwikkld zijn, ook al ligt deze ontwikkeling niet direct op paedagogisch terrein. Als men slechts voldoende critisch kan lezen om hier en daar enkele klippen te omgaan, zal het juist voor niet-paedagogen allicht zeer interessant en in menig opzicht leerzaam zijn. We kunnen het dan ook een hartelijke aanbeveling meegeven en de samenstellers geluk wenschen met hun arbeid.

Louis Knuvelder.