De Nieuwe Gids. Jaargang 53

[p. 75]

Korte vergezichten op lektuur door Dr. Willem Kloos. †

Mysterie-romans.

De smaak voor mysterie-romans, die in de laatste halve eeuw tot een comble is gestegen, zoodat er bijna geen uitgever is, die in zijn fonds niet eenige thrillers of detective-romans heeft opgenomen, heeft al langer bij het lezend publiek bestaan dan menigeen meent.

In de eerste plaats herinner ik aan de afspraak in Zwitserland in het jaar 1816 tusschen Percy en Mary Shelley, Byron en Dr. Polidori, om elk een ‘ghost story’ te schrijven. Het was een regenachtige zomer; Shelley, zijn vrouw en Byron kwamen veel bij elkaar, en ook Polidori (Byron's lijfarts) was dikwijls aanwezig.

In de Introductie der eerste uitgave van Frankenstein verhaalt Mary Shelley daaromtrent aldus:

‘We will each write a ghost story’, said Lord Byron, and his proposition was acceded to. There were four of us. The noble author began a tale, a fragment, which he printed at the end of his poem of Mazeppa. Shelley, meer dichter dan romanschrijver, begon zijn verhaal, maar voleindigde het niet. ‘Poor Polidori’ had some terrible idea about a skull-headed lady, who was punished for peeping through a keyhole, to see very shocking things and wrong of course (dit rare verhaal is, kort en ongeacheveerd, later voor de curiositeit uitgegeven onder den naam The Vampyre, en werd langen tijd verkeerdelijk aan Byron toe-

[p. 76]

geschreven), en ik werd dagelijks ondervraagd: Have you thought of a story?

Mary was toen pas negentien jaar, en haar eerzucht leidde er toe net zoo lang te denken totdat zij een angstaanjagend en zoo griezelig mogelijk verhaal had verzonnen.

En eindelijk had zij een onderwerp gevonden. Zij wilde er een kort verhaal van maken, maar Shelley ried haar het uit te breiden tot een roman.

Frankenstein is een uitvinder, die er in slaagt een machine te vervaardigen, die er precies uitziet en ook zoo doet en voelt als een gewoon mensch. Maar daarna heeft hij een afschuw van zijn eigen werk: Horrified at his creature, Frankenstein fled from it.

Doch het monster haat evenzeer zijn schepper. Hij doodt het broertje van Frankenstein en later diens vrouw, en nog daarna hemzelf. En dan verdwijnt hij in een sneeuwjacht, ‘in darkness and distance.’

Zeer knap voor een meisje van negentien jaar!

Shelley slaagde er in dit verhaal uitgegeven te krijgen, en de indruk, dien het maakte, was zeer groot. Iedereen sprak over de ‘wild and hideous tale of Frankenstein, that made the flesh creep.’

In het elfde hoofdstuk der Cambridge History of English Literature, waar gesproken wordt over de Novel of Terror in de 19e eeuw, leest men:

It was a woman, who produced the first work of genius to be found in this class of writings: Frankenstein or the modern Prometheus.

Frankenstein is opgenomen onder de Engelsche klassieke romans, en nog heden ten dage wordt het gelezen, terwijl men zich zal herinneren, hoe het onlangs als film is vertoond.

In zijn l'Eve future heeft Villiers de l'Isle Adam geprobeerd een verhaal in ditzelfde genre te schrijven.

Een zekere Lord Oswald draagt aan Edison op een beeld te maken naar zijn verloren bruid. En Edison slaagt er in een vorm te boetseeren, die aan alle menschelijke voorwaarden voldoet, (die kan kijken, eten, praten, maar van binnen een machine is). Het slot van dit, ik moet het zeggen, zeer vervelende verhaal is, dat de pop, naar Engeland vervoerd (waar Lord Oswald met

[p. 77]

haar denkt te gaan leven) onderweg schipbreuk lijdt en vergaat. Een tamelijk goedkoop einde, daar eerst nu het interessantste deel van het verhaal beginnen zou.

Omstreeks 1829 verschenen Edgar Allen Poe's Tales of Mystery and Wonder, die nimmer overtroffen zijn, en de klassieke voorbeelden moeten worden genoemd van talloos na hem gekomen detective-story-schrijvers.

Hoe groot Poe's onnavolgbaar deductief talent was, moge blijken uit het feit, dat hij, in Amerika wonende, in The Murder of Marie Rogêt, de geheele moordgeschiedenis van de te Parijs voorgevallen gebeurtenis, volgens de waarheid ontrafelde.

En in The gold bug is het wederom Poe, die voor de eerste maal de manier aangeeft, waarop een geheimschrift kan worden opgelost, een manier, waarvan later (ook door Conan Doyle!) op ontelbare wijzen gebruik is gemaakt. Ook het procédé van Auguste Dupin, die van zijn ontdekkingen mededeeling doet aan een ander, is trouw gevolgd door Conan Doyle met zijn Sherlock Holmes en zijn dr. Watson, hoe nadrukkelijk Conan Doyle ook heeft mogen beweren, dat het prototype van Sherlock Holmes een zekere Professor Bell is geweest.

Ook een der eerste auteurs van detective-romans, - eere wien eere toekomt! - is William Wilkie Collins geweest, die in de tweede helft der negentiende eeuw ontzaglijken opgang maakte. The Moonstone is in zijn genre een boeiend boek met een clever plot; ‘No name’ óok is een sensatie-roman van de goede soort; het geestelijk duel tusschen Captain Wragge en Mrs. Lecount (dat in zijn aard gelijkt op dat tusschen Count Fosco en Miss Halcombe in The woman in white) is spannend.

The woman in white (voor den modernen smaak te lang en niet zoo origineel als No name) maakte bij zijn verschijnen een dusdanigen opgang, dat, toen de Prins van Wales (Edward VI) een tocht naar de Pyramiden zou maken, wijl hij in Egypte vertoefde, hij zijn reisgezelschap alleen liet gaan en onder de veranda van zijn hotel The woman in white bleef lezen!

Een schrijver, die, naast Wilkie Collins veel succes had, maar thans geheel is vergeten, is J. Sheridan le Fanu, wiens Uncle Silas nu nog verkrijgbaar is, maar dat als men het leest, niet ‘meevalt.’

[p. 78]

In lateren tijd had Gustav Meyrink met zijn Golem veel belangstelling; inderdaad is het een knap en spannend boek, met een zeer oorspronkelijke intrige.

In den loop der negentiende eeuw was het ‘mode’ om ‘tales of terror and wonder’ te schrijven; degenen, die van deze romans het meest bekend zijn gebleven, noem ik hieronder:

The Monk, door M.G. Lewis;

The Castle of Otranto, door Horace Walpole;

The Castle of Udolpho, door Mrs. Radcliffe;

Zanoni, door Bulwer Lytton.

In dit genre literatuur is, van deze vier, het boek van den jongen Lewis zeker verreweg het beste.

The Monk werd zóóveel gelezen en zóó druk bediscussieerd, dat zijn vrienden Lewis half spottend, half waardeerend ‘Monk Lewis’ noemden.

The Monk is zeer knap gekomponeerd; de karakters zijn goed volgehouden, en de oplossing, dat de geheele intrige een spel van den duivel is, komt ons bevredigend voor, want ontneemt al het willekeurige aan het verhaal.

Hierdoor verschilt deze roman zeer van The Castle of Otranto door Horace Walpole, dat veel meer een mal verzinsel lijkt van iemand, die er pleizier in had in zijn vrije oogenblikken eens zoo'n verhaal samen te flansen.

Zonder eenige plausibele reden b.v. vallen zware steenen helmen van de kasteeltransen af op argelooze personen, die zich op het binnenhof bevinden, en verpletteren deze.

Mevrouw Radcliffe daarentegen heeft op haar The Castle of Udolpho ‘erg haar best gedaan’, reden waarom het zoo lang ‘in de wandeling’ gebleven is, ja, zelfs nu nog wordt gelezen.

Een goed ding is, dat zij alle griezeligheden rationeel weet te verklaren en daardoor is haar boek leesbaar.

Alleen heeft de manie van angstaanjagen haar zóó te pakken, dat zij verscheidene malen ergens op ‘anspielt’, zonder dat er later op doorgegaan wordt.

(Zooals bijvoorbeeld de persoon, die in een donkere laan wordt ontdekt en zeer geheimzinnig opduikt en weer verdwijnt, doch zonder dat men er later nog iets van hoort; de ontilbare zware

[p. 79]

kast in Emily's kamer, waarvan we nooit hooren wat er eigenlijk in zat, enz. enz.)

Overigens heeft zij alles zeer ingenieus bedacht en is voldoende ‘thrilling’.

Houdt men van dergelijke lectuur, dan kan de Castle of Udolpho aan den modernen lezer nog wel ter lektuur worden aanbevolen.

Bulwer's Zanoni daarentegen, met zijn air van degelijken ernst, is onuitstaanbaar van kinderachtige gewichtigheid en door de gemakkelijke manier, waarop Bulwer zich eenvoudig van de dingen afmaakt.

Zanoni zou men kunnen noemen ‘een Spielerei met het Occulte’.

Een zeer modern voorbeeld hiervan is ook Bram Stoker's Dracula.

Houdt ge van vampiers in menschengedaante, dat wil zeggen, vindt ge het curieus van hun doen en drijven op de hoogte te komen? Kan het u niet schelen, als u wijs gemaakt wordt, dat vijf verschillende bloedtransfusie's worden toegepast, zonder dat éénmaal wordt nagegaan of het bloedbeeld der desbetreffenden harmonieert? Houdt ge van een boek, waarin sterke en spannende tooneelen voorkomen, als op een film?... Lees dan Dracula.

(Ik hoor, dat er reeds een film vervaardigd is over De dochter van Dracula.)

Ook in Holland worden jaarlijks tientallen detective-romans uitgegeven, vertaalde (want uit het buitenland worden ze met scheepsladingen ingevoerd) of oorspronkelijke; en in dit genre lijkt het wel, of het spreekwoord: ‘Aldoende leert men’ waarheid bevat, want er zijn zeer goede bij.