De Nieuwe Gids. Jaargang 53

[p. 378]

Maandelijksch overzicht letterkundige notities.

Verbeelders van ideaal en werkelijkheid.

Verbeelders van ideaal en werkelijkheid... dat zijn de kunstenaars, de begenadigden onder de menschen, zij, die de realiteit op een hooger plan brengen... en het ideaal, zoover dat op aarde mogelijkheid is, tot werkelijkheid brengen.

In de onbewustheid der kunstenaars leeft iets van het eeuwige, dat zij, door hun gave, voor het tegenwoordige en de toekomst vastleggen en bestendigen.

De kunstenaars zijn het, die hier op aarde het mooiste en het moeilijkste lot hebben, zij zijn het, die door hun allerfijnste gevoeligheid het diepste lijden en het diepste genieten.

Een kunstenaar is een ‘vinder’.

Vinder was het oude woord voor dichter, en een dichter werd in Italië trovatore genoemd.

Darum heiszt Dichter Trovatore.

Maar is niet elke kunstenaar, de beeldhouwer, de componist, de schilder, evenzeer een ‘vinder’?

De kunstenaars, door hun intuitie, ‘weten zonder te kennen’, en vaak zeggen zij iets, of doen zij iets, wat onmiddellijk geïnspireerd lijkt uit het bovenzinnelijke, alsof zij één moment het noumenon in het phenomenon hebben aanschouwd.

‘Le génie c'est une longue patience.’

Maar wat beteekent dit?

[p. 379]

Beteekent dit, dat, als men maar lang genoeg wacht, de genialiteit op ons komt neergedaald?

Of beteekent het, dat de kunstenaar een groot geduld moet hebben, - omdat zijn beproevingen zóó vele zijn, dat hij, zonder geduld, bezwijken zou in den zwaren, niet-aflatenden, helschen strijd om het bestaan van zijn kunstenaarschap.

Er bestaat voor den waarachtigen kunstenaar altijd deze, bijna onoverkomelijke moeilijkheid, dat hij zijn tijd vooruit is.

En dat is de reden van den hoon, den haat, den tegenstand, den tegenzin en de tegenwerking, of, in het gunstigste geval nog, de onverschilligheid van de tijdgenooten.

Heeft Rembrandt ooit voldoening van zijn werk gehad, heeft Shelley ooit voldoening van zijn werk gehad, om slechts twee der eminentste kunstenaars van alle tijden te noemen?

Zeide Lamartine niet terecht:

Tout génie est martyre...?

Maar waarom het zoo is?

Waarom het zoo moet zijn?

Men kan er over mijmeren, men kan er het hoofd over schudden, men kan er over treuren... men heeft het feit te aanvaarden.

En men zal het noodlottige verschijnsel zien wederkeeren, zoolang er menschen leven en er onder hen kunstenaars zijn. Doch temidden van de ‘hydraheaded rabble of the mental underworld’ beweegt zich de kunstenaar, en zooals Mallarmé zegt:

Il se promène, lisant au livre de soi-même.

Dát is het bedrijf van den kunstenaar in de eerste plaats: te lezen in zijn eigen levensboek, en wat hij daar ziet, te noteeren voor de verhooging van des levens waarde.

De meest wijzen van alle tijden hebben onveranderlijk geweten, dat aan de kunstenaars gegeven is, de waarheid het dichtste te benaderen.

Solon zeide het reeds:

Die het geschenk der Olympische Muzen verkreeg,
In zijn geest ontving hij de wijsheid.

[p. 380]

En Lao Tse zegt van den kunstenaar:

Zijn huis niet uitgaande, kent hij de wereld,
Hoe verder men uitgaat, hoe minder kent men.
Daarom: de wijze gaat niet, maar bereikt toch;
Ziet niet, maar weet toch;
Doet niet, maar volbrengt toch.

Galsworthy heeft het zeer mooi uitgedrukt, hoe de kunstenaar, in het kleinste wat hij produceert, zijn eigen wezen legt:

(The artist) knows, how to get that startling ego into each painted flower. The ego, yet the sense of species, the universality of life as well.

* _* *

Houdt ge ervan, lezer, iets over kunstenaars te lezen?

Wij voor ons gelooven, dat er geen interessanter lectuur bestaat.

Kunstenaars leven immers het diepste, het universeelste, het meest intens? En dan te lezen, hoe zij waren, hoe zij handelden, hoe zij zich ‘terecht’, of... niet terecht vonden in de wereld...

Over de algemeen bekende kunstenaars weet men, door nauwkeurige biographieën, wel veel. Het leven van Goethe, van Milton, van Victor Hugo, van Johnson is ons bijna van dag tot dag bekend. Zij leven voor ons als waren zij onze tijdgenooten, en al hun aandriften, wenschen, drijfveeren, hun goede en kwade eigenschappen, hun gedrag in alle mogelijke bestaansgebeuringen kennen wij tot in de kleinste details.

Deze persoonlijkheden zijn bestudeerd en (bijna chemisch) geanalyseerd tot in het oneindige! men kent hun bloedmenging en hun spijsvertering, de kracht hunner spieren, de gevoeligheid hunner zenuwen, en inderdaad, wáár men grijpt in een kunstenaarsleven, ‘da ist's interessant.’

En daarom zijn wij iedereen dankbaar, die met liefdevolle overgave en toewijding en geduld een kunstenaarsbestaan voor ons maakt tot bijna tastbare werkelijkheid.

En daarom zijn wij ook Dr. André Schililngs ten hoogste dankbaar, die op de aangenaamst-denkbare wijze ons het leven voor oogen toovert van eenige kunstenaars, die men de Primitieven

[p. 381]

noemt: Huibert en Jan van Eyck, Hugo van der Goes, Quinten Metsys, Jacob Jordaens, Willem Delff, graveur van de ‘illustere leden van het Huis Oranje’, van de Boheemsche vorsten, van staatslieden en kunstenaars.

Dr. André Schillings verstaat de kunst, ons te verplaatsen in de werkelijkheid der verleden tijden; hij doet dat zoo eenvoudig, zoo natuurlijk, zoo ongekunsteld en oprecht, dat we ons voelen leven in het voorbije en niet twijfelen, of wat de schrijver ons vertelt, is ook wezenlijk zóó gebeurd.

Het is geen kleine verdienste om het lang-geledene zóó te kunnen weergeven, dat wij-van-heden ons er in verplaatst vinden en hooren en zien, wat de vroegeren hebben gehoord en gezien.

Zijn boek Verbeelders van ideaal en werkelijkheid is een prachtuitgave geworden (Het Poirtersfonds, Eindhoven), maar niet alleen omdat het formaat zoo mooi is en de druk zoo voortreffelijk en zulke exquis-uitgevoerde illustraties den tekst verluchten, maar vooral ook om de kostbare stukjes werkelijkheid, die wij aanvaarden als een geschenk, ons aangeboden door den knappen boetseerder dezer beelden uit het verleden.

(De geregelde lezers van De Nieuwe Gids zullen zich herinneren, dat Hans Stellwag een belangrijke bijdrage leverde, getiteld: Bloemardinne. De Bloemardinne van Dr. André Schillings is een schilderstuk van den schilder Bloemaert.)

Wie zich interesseert voor in aantrekkelijken stijl verhaalde kunstenaarslevens, verzuime niet het mooie boek van Dr. André Schillings zich aan te schaffen. De kunstenaars ‘van toen’ zijn allen geplaatst in het kader van hun tijd, en men voelt, hoeveel studies de auteur moet hebben gemaakt eer hij, zoo juist en onopgesmukt, verleden eeuwen voor ons heeft kunnen oproepen. Een bizonder boek, een boek, dat de aandacht trekken zal, - en deze ook ten volle verdient.

N.G.