De Nieuwe Gids. Jaargang 53

[p. 373]

Korte vergezichten op lektuur door Dr. Willem Kloos.

Eugène Sue. Les mystères de Paris.

Vol. I, II, III, IV.

Wanneer men, na de dagelijksche lektuur van meesterwerken der wereld-letterkunde, eens plotseling lust krijgt, zich te ontspannen met een leuk-ouderwetsch ‘boeiend’ boek, dan kan ik daarvoor Eugène Sue's Les Mystères de Paris ten warmste aanbevelen.

Het houdt U wezenlijk allergezelligst bezig, want de goede Sue geeft ‘waar voor uw geld’.

Doch wanneer men, vanwege het groote aantal, in dezen roman voorkomende personen, voor het gemak van uw geheugen, een lijstje zou willen aanleggen der dramatis personae, dan zou dit er ongeveer zóó uitzien:

Dramatis personae.

RODOLPHE (Grand-duc de Gérolstein). Prince et Apache.

LA GOUALEUSE (ook wel Fleur de Marie = Vierge). Prostituée et Reine de Vertu.

MURPH. Lijfkolensjouwer, lijfsecretaris, lijfjager en zielsvriend van Son Altesse Royale.

TORTILLARD. Mauvais garnement en gebroedsel van Bras Rouge.

BRAS ROUGE. Een levende kaleidoscoop.

RIGOLETTE. Een aardig ding.

LA LOUVE. Niet zoo kwaad als haar bijnaam zou doen vermoeden.

LOUISE MOREL, nobele, ongelukkige dochter van den nobelen, ongelukkigen lapidaire, haar vader.

MÈRE BURETTE. Kaartlegster en Manusje van alles.

GERMAIN. Zoon van mevrouw Georges en verder onbekend.

MAITRE D'ECOLE en LA CHOUETTE. Een waardig paar.

RADAMANTI. Reizende tandmeester en geheimzinnig personage met groene oogen.

COMTE DE SAINT REMY. Vlekkeloos edelman, maar zijn zoon is interessanter.

MARQUISE D'HARVILLE. Vrouw van markies en aangebedene-in-stilte van Rodolphe.

Met dezen roman had Eugène Sue de grootsche bedoeling, een compleet stel aspekten te geven op de wereldstad Parijs, en inderdaad zet hij ook op kunstige wijze de groote kontrasten tegenover elkaar.

Hij voert ons (beide met evenveel kennis van zaken, zou men zeggen) in de salons der ‘haute aristocratie’, zoowel als in de

[p. 374]

krotten der onterfden, in de holen van de gangsters, zoowel als in de degelijk-soliede woning van den ‘netten burgerman’. Hij spreekt met evenveel gemak het argot der apachen als de gepolijste salontaal der groote wereld; hij doet ons evenzeer de rauwe kreten hooren der vertwijfelde tragiek als de zoetvloeiendste melodie der idylle. In één woord gezegd: hij is van alle markten thuis, en, men moet hem heusch zoo gering niet achten, want ook Sue, evenals de groote meester Emile Zola, maakte zijn voorstudies, en onderrichtte zich degelijk, alvorens hij zijn verhalen samenstelde.

Men kan zich dus misschien wel eenigszins op hem verlaten, als hij ons uitvoerig vertelt, hoe het toegaat in speelholen, krankzinnigengestichten, dienstbodenkamers, gevangenissen. Want Sue is zoo verstandig in uitgebreide voetnoten mede te deelen hoe en waar hij zijn kennis heeft opgedaan. (Ik herinner mij bijvoorbeeld van vroeger in Le Juif Errant, het levensbudget van het arme naaistertje La Mahieu, waarvoor hij statistieken geraadpleegd had en in Les mystères des enfants trouvés uitgebreide mededeelingen over agrarische toestanden in de campagnes van Frankrijk.

Erkend moet worden, dat eigenlijk de eenige roman van Sue, die goed en gaaf gekomponeerd kan worden genoemd: Le Juif errant is. Deze geschiedenis is van te voren door hem goed voorbereid, en wikkelt zich logisch af naar het einde. (Ik las dit boek, dat ik in mijzelf ‘een zwaren roman’ noemde op mijn vijftiende jaar, en ondervond een oogenblik van hevigen angst, dat mijn vader mij verbieden zou, verder te lezen, toen hij mij op een avond plotseling vroeg: ‘Wat lees je daar toch zoo ingespannen?’ Hij nam het deel, waaraan ik bezig was, in de hand, en zei schouderophalend: ‘Dat is eigenlijk geen lektuur voor jou, maar enfin.’ En dus behoefde ik, gelukkig, nog geen afscheid te nemen van mijn beminde Adrienne de Cardoville.)

Les mystères de Paris is eigenlijk een reeks van de meest verschillende, episodische gebeurtenissen, naast elkaar geplaatst, waaruit men vele kleine romans opdiepen kan.

Waarom Sue, die in de beste Parijsche kringen toegang had, na dezen roman daaruit plotseling werd geweerd, is een raadsel. Was de haute volée bang voor hem geworden, omdat hij zoo goed het leven en bedrijf der Parijsche ‘bas fonds’ bleek te kennen, - of was Sue ondeugend genoeg om onder de namen van b.v. de Com-

[p. 375]

tesse Sarah of van Le Duc de Montbrison wezenlijk bestaande personen ten tooneele te voeren?

Het is nu juist honderd jaar geleden, dat Eugène Sue stierf, en de romankunst heeft sindsdien vele veranderingen en verbeteringen ondergaan. Maar bij alle verwijten, die men Sue met recht kan toevoegen (o.a. dat hij zijn personen tot in den dood drijft, maar ze dan weer levend maakt: men denke aan Rodolphe in den kelder, waar het water van de Seine binnen stroomt, en die verdrinkt, maar toch niet verdrinkt), men moet erkennen, dat hij een meester is in het opzetten van ‘scènes à faire’. In dit genre munten uit: de officieuse rechtbank van Rodolphe, die den Maître d'Ecole wegens diens vele misdaden veroordeelt, het gezicht te verliezen, welk vonnis aan hem voltrokken wordt door den ‘docteur nègre’ (in een andere kamer); het tooneel in het rijtuig met Rodolphe en het van wraaklust overkokende paar: Le Maître d'Ecole en La Chouette, en vooral de dramatische episode tusschen den Comte de Saint Rémy en zijn ‘panier percé’ van een dusdanig met alle ondeugden behebden zoon, dat Papa besloten heeft, hem met eigen hand te doen sneven.

(Men zal zich herinneren, hoe Jhr. van Riemsdijk van deze pathetische scène een dankbaar gebruik heeft gemaakt in zijn Pro Domo, waarin aan Louis Bouwmeester, als de oude graaf, gelegenheid werd gegeven, zich een heel bedrijf lang, tegenover het Tribunaal te verdedigen voor zijn daad.)

Maar.... het tooneel bij Eugène Sue is spannender en heeft een geestiger oplossing. Indien men lust ertoe heeft, leze men de desbetreffende bladzijden zelf. Men zal er zich ongetwijfeld mee amuseeren!

Victor Hugo. Les Misérables.

Tome I, II, III, IV.

Het loont waarlijk de moeite, om, na den eenmaal zoo populairen Sue, een werk ter hand te nemen van Victor Hugo, den, eenmaal niet minder populairen, neen, laat ik liever zeggen, zooals het wàs: ‘wereldberoemden’ Victor Hugo.

Ook de figuur van Victor Hugo is, evenwel zeer ten onrechte!, bijgezet in het rariteiten-kabinet der letterkundige historie, zooals ten duidelijkste bleek, toen, met de herdenking van zijn 50en sterfdag

[p. 376]

men vele pogingen deed, om den literairen reus weer wat ‘op te halen’. Verschillende uitgaven verschenen er: b.v. Victor Hugo en vingt images door Léon Larguier en La tragique existence de Victor Hugo door Léon Daudet. En Jean Cassou, bekend door zijn: Pour la poésie, zegt in een opstel over Victor Hugo, dat hij weer wat aandacht krijgt, omdat men ontdekt heeft, dat hij ‘Cabbalistique’ is.

Wanneer men met een modern geschoolden smaak en een modern critisch verstand heden ten dage Les Misérables gaat lezen, dan moet men erkennen, dat dit boek een vreemde mengeling is van prachtige echtheid en.... de onuitstaanbaarste, meest valsche romantiek.

Het leven van Jean Valjean, zooals Victor Hugo dat beschrijft, was vol heroïsche kracht en verheven tragiek; zijn sterven daarentegen, is, helaas, een wansmakelijke poppenkastvertooning, hoewel het natuurlijk heel aandoenlijk moet verbeelden, dat de zeer oude Jean Valjean elken dag de kleedingstukjes van zijn pleegkindje Cosette (die, volwassen geworden en getrouwd, niets meer van hem wil weten!), uren achtereen zit aan te kijken, waarna hij eindelijk opstaat en uitgaat, tot hij om den hoek het huis van Cosette kan zien. Daar staat hij dan een poosje, keert terug om voor zijn bed weer in contemplatie der kleedingstukjes te vervallen.... hij eet niet meer, hij drinkt niet meer.... zoodat hij eindelijk van zwakte sterft. Gelooft ú aan zoo iets?!

Zooals men weet, berust de geschiedenis van Jean Valjean (die eigenlijk Pierre Morin heette), de man, die voor het stelen van een brood (inbraak en roof) op de galeien kwam, op waar gebeurde feiten.

Zooals ik zeg: de Misérables bevatten meesterlijke gedeelten, treffende beschrijvingen, aangrijpende, psychologische, goed verantwoorde tooneelen, maar Cosette, Marius, Fantine, Thénadier, om den politieagent niet te vergeten, konden zóó uit de Mystères de Paris zijn gestapt. Wèl jammer van het vele, literair-voortreffelijke, dat toch óók in dezen roman te genieten valt.

Het onderscheid tusschen Victor Hugo en Eugène Sue bestaat vooral hierin, dat Eugène Sue niets anders wilde geven dan uitspanningslektuur, terwijl Victor Hugo daarentegen zich voortdurend bewust was, een ‘meesterwerk’ te schrijven.