De Nieuwe Gids. Jaargang 53

[p. 160]

Maandelijksch overzicht letterkundige notities.

Moeders van beroemde zonen.

Hoe weinig weten wij, over het algemeen gesproken, over de moeders van beroemde zonen, en hoe vaak doet zich het magische wonder voor, dat uit een heel gewoon gezin plotseling een genie geboren wordt.

Dit bijvoorbeeld was het geval met Percy Bysshe Shelley, de zoon van een landedelman zonder eenig begrip van diens genialiteit, en van zijn vrouw, die de onbeduidendheid zelve moet zijn geweest.

Ik herinner ook aan Jacob, Thijs en Willem Maris, eveneens de zonen van een hoogst eenvoudige, onontwikkelde familie.

Wie kan er de verklaring van geven, dat, als een meteoor, plotseling het genie te voorschijn komt in een gezin, waarvan niets te verwachten was?

Men geeft er op het oogenblik de volgende theoretische verklaring van:

Het genie is geen enkelvoudig begrip. Het is samengesteld uit een oneindig aantal, zeer subtiele factoren: opmerkingsgave, intuïtie, een uiterst fijn gevoel, om er maar enkele te noemen. Nu bezit bijvoorbeeld een der voorvaderen het fijne gevoel, een ander de opmerkingsgave, enz., totdat ten slotte in één afstammeling alle factoren tezamen komen en het genie geboren wordt.

Een andere theorie is, dat het genie een plotselinge uitstorting is van het hypergeestelijke oerprincipe der wereld.

Maar... hoe plausibel het eene en het andere klinkt, - wij weten niets met zekerheid en zullen ook nooit iets weten...

Houdt men rekening met de erfelijkheid, dan is de eerste stelling houdbaar; negeert men de erfelijkheid, dan is er veel voor de tweede te zeggen.

[p. 161]

Goethe geloofde klaarblijkelijk aan overerfbare qualiteiten, want hij schreef:

Vom Vater hab' ich die Statur
Des Lebens ernstes Führen,
Vom Mütterchen die Frohnatur
Und Lust zu fabulieren.

Onlangs troffen wij in Die Lesestunde, Zeitschrift der Deutschen Buch-Gemeinschaft, een artikel aan over de moeders van beroemde zonen. De schrijver Wagenitz merkt hierin op, hoe kenmerkend het is, dat de moeders haast nooit anders dan uitsluitend moeders zijn...

Sie sind Mütter, nicht mehr, nicht weniger. Der Ruhm des Sohnes gilt ihnen meist nicht viel; der Sohn aber, immer bedeutet er ihnen alles. Ihn lieben sie, pflegen sie, um ihn besorgen sie sich. Er ist es, dem sie vertrauen, für den sie beten. Ihm schicken sie den letzten Sparpfennig, ein Grusz von ihm macht ihnen einen glücklichen Tag.

En aldus onderscheidt zich het beeld der moeder van een beroemden zoon meestal in niets van het beeld der moeder in het algemeen. In hun brieven en dagboeken spreken zij dezelfde taal, waarin millioenen moeders tot en over hun kinderen spreken.

De zonen daarentegen hebben in lied en woord vele, vele malen hun moeder herdacht en gedankt. Niet voor kunstenaars, niet voor krijgshelden of koningen zijn de meeste standbeelden opgericht, maar voor de moeders.

Het mooie, onvergankelijke dankwoord van Novalis aan zijn moeder is onvergetelijk:

Wem danken alle Männer beinahe, die etwas Groszes für die Menschheit wagten, ihre Kräfte? Keinem als ihren Müttern! Du trugst beinahe alles zur Entwicklung meiner Kräfte bei, und alles was ich einst Gutes tue und wage, ist dein Werk und der schönste Dank den ich dir bringen kann.

[p. 162]

Wanneer wij denken aan moeders van beroemde zonen, komt ons in de eerste plaats de moeder van Goethe in de gedachten.

De altijd opgewekte, ruim-voelende, verstandige, hartelijke ‘Frau Aja’ is in De Nieuwe Gids, tijdens de Goethe-herdenking in het jaar 1932 uitvoerig herdacht geworden. Het kan niet anders, of deze vrouw vindt bij ieder, die over haar hoort, de eerbiedigste en innigste sympathie.

Maar een moeder, die vrijwel volkomen onbekend is gebleven, en die, zooals de volksmond het uitdrukt, ‘een kroon op haar hoofd’ verdient, is de moeder van Gottfried Keller.

Als men, en dat mag men zeker, den schrijver Gottfried Keller identificeeren mag met Der grüne Heinrich, de hoofdpersoon uit zijn meest vermaarde en meest bekend gebleven werk, dan krijgt men een gevoel van bewondering voor deze vrouw, als voor iemand, die in alle stilte, zonder eenigen ophef, zonder klagen of murmureeren, een haast te zware taak volbracht.

Der grüne Heinrich (zoo genoemd omdat hij in zijn jeugd een grasgroen pakje droeg) vergt van zijn moeder het bovenmenschelijke, - en zij volbrengt de haar opgelegde taak, zwijgend en heldhaftig, steeds weer bereid tot nieuwe zelfopoffering.

Heinrich is de wereld ingetrokken en het gaat hem zeer slecht. Nu eens pakt hij dit aan en dan weer dat, zonder ergens mee te slagen. (De vier compres-gedrukte deelen, - er is zelfs ook een prachtuitgave van verschenen, - zijn geen vroolijke lectuur!) En dan doet hij weer een beroep op zijn moeder, zonder veel scrupules en zonder veel dankbaarheid; en de vrouw offert zich, ontbloot zich van alles, ontzegt zich het allernoodigste en leeft ten slotte van een soort zwarte soep, die zij voor een geheele week tegelijk kookt.

Verschrikkelijk en een hartbeklemmende ontroering gevende is deze grandiose zelf-wegcijfering dezer eenvoudige, burgerlijke vrouw, die aan haar zoon schrijft:

Gern will ich vergebenen Kummer und Sorgen für Dich tragen, wenn nur kein unglückliches Schicksal Dich treffen musz, wenn Du nur Dein ehrliches Auskommen findest, und ich Dich einst als ein rechtschaffener Sohn wieder sehen kann. Dies ist mir Vergeltung genug...

[p. 163]

Waarlijk, de schoonste en volhardendste karakters, de meest heldhaftigste en sterkste naturen worden onder de moeders gevonden.

En zóó schrijft de moeder van Theodor Mommsen aan haar zoon:

Könnte ich dir, mein guter Theodor, meine ganze Seele und meine ganze Liebe in diese Zeilen legen, gewisz, du würdest froh werden in den Gedanken, wie glücklich du uns machst.
Ja, die wenigen Wochen, die wir hier zusammen waren, sind mir recht ein treues Bild und eine herrliche Bürgschaft für die Zukunft. Denke nur daran, wie freudig du sagtest, ich mache gern so bald als möglich meine Bude zu, und ich setze nun freudig hinzu: und ziehe ein bei Euch, Ihr Leben, bis ein besseres Los mich von Euch ruft... Lasz uns nur recht bald heitere Briefe von dir lesen, guter, lieber Theodor, glaube mir, ich bin jetzt viel ruhiger als wie du hier warst. Die paar Wochen holst du wohl wieder ein, und du kannst doch dort mehr für deine Studien tun, als hier bei den vielen Stunden...
Ich hoffe dasz es Euch nicht an Feuerung fehlen wird: schreibe mir bald mal, wie Eure Stube sich heizt.
Die herzlichsten Grüsze von uns allen und die Bitte, uns nicht länger als bis nächsten Dienstag auf einen Brief warten zu lassen; dann denke ich mir, am Sonntag plaudern sie mit uns, und wir gedenken Eurer recht oft.

N.G.

(Wordt vervolgd.)