De Nieuwe Gids. Jaargang 53

[p. 43]

Korte vergezichten op lektuur door Dr. Willem Kloos.

De Stendhal¹⁾. Le rouge et le noir.

Een mooi boek.

Als men het uit heeft, staat Julien Sorel voor ons als een levend mensch, voor wien men, zooals dit in de werkelijkheid óok het geval zou zijn, nu eens sympathie, dan weer afkeuring, of wel hoogachting gevoelt: een bewijs, dat Stendhal Julien's persoonlijkheid goed heeft gevoeld, in onderscheid met sommige ouderwetsche schrijvers, die hun figuren langs één lijn van engelachtigheid of duivelschheid lieten gaan.

Ook het overheerschend cerebrale in Mathilde wordt ons zeer goed voor oogen gesteld; als echter in haar de ware liefde ontwaakt, wordt zij een gevoelige vrouw.

Madame de Rênal daarentegen is de onbeheerschte liefdevrouw, gedachteloos en egoïst.

Uit dezen roman leert men het leven van dien tijd, met al zijn wereldsche en kerkelijke intriges uitstekend kennen.

Misschien is dit boek een beetje droog geschreven, maar in elk geval is het zeer knap.

(Het voorval van de sporen, die onder een kerkelijk gewaad uitkomen, vindt men óok vermeld in de Mémoires van den Duc de Grammont.

De geschiedenis van Boniface de la Mole wordt (eenigszins

1) Stendhal was het pseudoniem van Marie Henri Beyle (1783-1842). Hij werd te Grenoble geboren.

[p. 44]

anders) door Villiers de l'Isle Adam verteld (in zijn La Reine Ysabeau, een der Contes cruels. Hij noemt hem daar: Le Vidame de la Maulle.)

William Godwin. Caleb Williams.

Deze roman is thans, in den tegenwoordigen tijd, nog leesbaar, omdat Godwin, ondanks zijn theorieën, er de tendenz niet te dik op legt, dus in dit verhaal niet te veel redeneert.

Caleb Williams is een ‘boeiende’ avonturen-roman, die een natuurlijk en regelmatig verloop heeft, doch waarvan de clou, datgene, waar alles om draait, wel wat onwaarschijnlijk is. (Namelijk de bekentenis van Falkland aan Caleb, waardoor deze (Falkland) zich op genade en ongenade aan den jongen overlevert terwijl hij hem daarnà op de krankzinnigste wijze vervolgt, en Caleb dusdoende als 't ware dwingt hem te verraden, wat Caleb dan ook ten slotte doet, hetgeen, zooals van zelf spreekt, nooit de bedoeling van Falkland kan zijn geweest.

Het slot, dat tegemoet komt aan de romantische sentimentaliteit dier dagen, bevredigt ons, menschen van de twintigste eeuw, allerminst.

Hier en daar vindt men een juiste psychologische opmerking, waar men even een streepje bij zet.

Caleb Williams lijkt als geknipt voor de film. Toen, in de eerste helft der negentiende eeuw, er een tooneelstuk uit werd getrokken, werd de hoofdrol achtereenvolgens gespeeld door Talma en Kean. William Godwin overleed den 17en April 1836. In 1756 was hij geboren.

Hazlitt¹⁾ was een der eerste tijdgenooten van Godwin, die hem rechtvaardig critiseerde. Coleridge begroette Political Justice (het wordt tegenwoordig als een klassiek boek beschouwd) met enthousiasme. Hij kwam er zelfs toe, Godwin meer en meer te hoogachten; van het eerste begin af was hij gedwongen om te erkennen:

- There is something there.

En Percy Bysshe Shelley was zoodanig in geestdrift geraakt

1) William Hazlitt is thans nog een der meest gewaardeerde Engelsche critici en essayisten. Hij leefde van 1778-1830, en zijn ‘Table Talk’ wordt nog steeds gelezen

[p. 45]

door Godwin's theorieën, dat hij diens persoonlijke kennismaking zocht, wat tot gevolg heeft gehad, Shelley's huwelijk met Mary Godwin, de schrijfster van verschillende toentertijde veelgelezen romans, waarvan bekend is gebleven: Frankenstein, dat men zich als ‘thriller’ van de film zal herinneren.

Toevallig las ik onlangs in het Literary Supplement van The Times, dat altijd zeer goed gerenseigneerd is, een studie over ‘William Godwin, Apostle of Universal Benevolence’, waarin de schrijver van Principles of Political Justice ten zeerste wordt geroemd, om zijn humaniteit, zijn intelligentie en zijn ver-vooruitziend gevoel.

‘Posterity owes Godwin a rehabilitation, which it will yet have to perform. For the moment he still lives on ‘the serene twilight of doubtful immortality’, and in that deceitful medium he looms vaguely as a sort of fabulous monster of rationality.

Yet when we come to regard him closely, he appears as one of the most human figures of his time... In his children he evoked passionate loyalties. He was valued by one of the rarest women of his or any other age¹⁾ And the quality that is diffused through his whole work is rare and human and tender.

‘Universal benevolence’ was not a remote and ideal condition to Godwin: it was how he felt...

Such was Godwin's ideal: that men should be, instead of automata, obedient to ‘positive institutions, absolute human beings and genuine individuals.

Godwin also believed that the ideal was a motive and ultimately the strongest of all. En:

‘What the heart of man is able to conceive, the hand of man is strong enough to perform.’

1) Mary Wolstonecraft, een der voorloopsters der vrouwenbeweging, die vurig ‘the rights of women’ bepleitte.

Calderon en Lope de Vega. Calderon. Hüte dich vor'm stillen Wasser.

Pedro Calderon de la Barca leefde van 1600-1681, en produceerde bijna tweehonderd tooneelstukken. Hij was hoftooneel-

[p. 46]

schrijver van Koning Philips IV van Spanje, en in zijn tijd wereldberoemd.

Maar of hij nog is van dezen tijd?

Naar dit stuk te oordeelen schijnt het blijspel niet Calderon's kracht te zijn. Hüte dich vor'm stillen Wasser is erg koud-kunstig in elkaar gezet, en in 't geheel niet spontaan en natuurlijk.

Calderon. Die Andacht zum Kreuze.

Maar of het drama Calderon's kracht is, valt uit Die Andacht zum Kreuze niet op te maken, want dit stuk lijkt wel een parodie op een tragedie te zijn: het houdt het midden tusschen gruwelopera en Posse.

Doch soms merkt men heel even uit de vertaling (van August Wilhelm von Schlegel, die ook, met Ludwig Tieck samen, een allervoortreffelijkste bewerking van den kompleten Shakespeare gaf), merkt men, zeg ik, dat de verzen in het oorspronkelijke Spaansch, qua detail-poëzie, heel mooi zullen kunnen zijn.

Men moet waarschijnlijk Calderon gelezen hebben, om de auteurs der Duitsche ‘Schicksalstragödie’ (waartoe o.a. behoorden: Müllner, Büchner, Zacharias Werner, Ludwig Tieck) beter te begrijpen.

De ‘Schicksalstragödie’ werd zoo genoemd, omdat de schrijvers het Noodlot op volstrekt onredelijke wijze, geheel willekeurig lieten ingrijpen.

Calderon. Das Leben ein Traum.

Das Leben ein Traum is een der stukken van Calderon, dat zich het langste en het beste op het moderne tooneel heeft gehandhaafd. De geschiedenis van den jongen man, die in een toren wordt opgesloten gehouden, eenzaam leeft, en niets van de buitenwereld weet, zoodat het leven voor hem is, als een droom, is origineel gevonden. Veel psychologie is overigens in dit stuk niet te vinden.

Calderon (die, naar men zegt, reeds vóór zijn dertiende jaar begon te schrijven, en zijn laatste stuk Hado y Divisa vervaardigde op zijn 81e jaar) dicht meestal zeer oppervlakkig; er is wel eenige levendigheid in zijn werk, maar het fond ontbreekt er aan.

[p. 47]

(Een fragment van Calderon's Magico prodigoso, uit het Spaansch vertaald door Sofie Erens-Bouvy, verscheen in den jaargang 1915 van De Nieuwe Gids.)

Lope de Vega. Die verschmähte Schöne.

Lope de Vega (zijn volle naam was Lope Felix de Carpio Vega) werd in 1562 geboren en stierf in 1635. Hij bleek nog veel vruchtbaarder dan Calderon, want dichtte niet minder dan 1500 comedies. Hij schreef ook een herdersroman Arcadia en een hoog-geroemd ascetisch gedicht: Soliloquios a Dios.

Die verschmähte Schöne gaat niet diep, maar laat zich alleraangenaamst lezen, want is door levendigheid van beweging en frissche geestigheid wezenlijk geniaal te noemen.

Lope de Vega. Demetrius.

Een allerprettigst loopend, levend en levendig stuk.

Niet veel diepte, maar wel beweging en spirit.

Ik vind dit stuk, wat men zou kunnen noemen: kinderlijk-geniaal.

Wie zóó iets uit zijn mouw schudt, - want het maakt niet den indruk, dat Lope lang over dit stuk heeft gewerkt, - is stellig een groot man.