|
| |
| |
| |
Feiten en fantasieën (dames-rubriek).
Aanteekeningen over Vicki Baum
(Vervolg van blz. 193.)
Menschen im Hôtel.
En Kringelein? De armelijke figuur van den all round zieligen, kleinsteedschen ambtenaar, die nooit in het leven iets beteekend heeft, die dagelijks als een gedwee en leelijk ezeltje zijn zooveel kilometer weg heeft afgelegd, die nooit iets heeft gevraagd, nooit iets heeft durven willen en nooit ook iets gekregen heeft.... is hij niet meesterlijk gegeven in heel zijn hopelooze onbeduidendheid, zijn weg-gedrukt worden, zijn nooit meegeteld zijn, zijn sloven en slaven, zijn ál te arme menschelijkheid?.... Een figuur als uit Herman Bang's adembeklemmend ‘Onder het juk’. - een bestaan als van een vertrapten, geduldigen hond, die in apathische geresigneerdheid zijn taak volbrengt, doch zonder opgewektheid, zonder voldoening, zonder tevredenheid.... Totdat....
Totdat een onverwachte gebeurtenis.... (het onvermoed ontvangen van een erfenisje) Kringelein electriseert tot een plotselinge energie.
Hij is ziek en verbeeldt zich, gauw te zullen sterven. Maar ééns, hoe kort dan ook, wil hij leven. Eéns het echte, waarachtige, menschwaardige bestaan meemaken, waarvan hij tot dusverre slechts in boeken las. Hij verlaat zijn huis, zijn vrouw, zijn positie; vertrekt naar de groote stad en neemt zijn intrek in het Grand Hotel, waar ook altijd zijn principaal logeert. Maar wat zal ik verder Kringelein's lotgevallen vertellen, waar ge ze, in het boek zelf, op bewonderenswaardige wijze uitgebeeld, lezen kunt. Alleen wil ik even wijzen op de ‘heart-rending scene’, waar Kringelein, door von Gaigern, in een eerste klas mode-inrichting wordt ge- | |
| |
bracht. Dat is de kunst van Vicki Baum, om zonder noodelooze details, zonder speciale aanwijzingen, u de onpeilbare tragiek van sommige levensmomenten te doen voelen.
Goed, zeer goed is de figuur van Preysing gegeven. De tot dusver eerlijke koopman, die eindelijk bezwijkt en door bedrog zijn grootste succes erlangt. Zoo is het leven!.... En Vicki Baum deinst er nimmer voor terug het leven in al zijn naakte rauwe werkelijkheid te veraanschouwelijken!
Het is waar, dat de episode van den geveltourist baron von Gaigern (een dief, die parelen wil stelen, betrapt wordt en dan voorgeeft binnen-gedrongen te zijn uit liefde voor de bezitster) vulgair is en goedkoop, en al meermalen in Witzblätter als motief voor anecdotes en illustraties heeft gediend, en feitelijk het talent van een Vicki Baum, die dergelijke triviale trouvailles waarlijk niet noodig heeft, onwaardig is.
Maar enfin, Vicki Baum had een manier noodig, om Gaigern en de danseres Grusinskaja tezamen te brengen. En nu.... wat zegt ge van de bijna volmaakte psychologie dezer verouderde vrouw, die alle phasen van het kunstenaarsleven en van het vrouwenleven heeft meegemaakt, en alle ups and downs van roem en liefde heeft doorstaan? En dan het moment, waarop de afgestorvene tot nieuw leven, als door een wonder ontwaakt, wanneer Gaigern haar den kus tusschen de schouderbladen drukt.
Voortreffelijk!.... maar van deze ‘Begebenheit’ komt in het tooneelspel of op de film natuurlijk niets terecht! En haast zou men zeggen, dat het tooneel en de film er schuld aan zijn, als men Menschen im Hôtel slechts tot ‘amusementslectuur’ hoort rekenen. Daarom: leest! leest het boek, en oordeelt dan zelf!
| |
Zwischenfall in Lohwinckel.
Het is een der uitstekende eigenschappen van deze schrijfster, dat bij haar ook alle personen van het tweede, en zelfs van het derde plan tot hun recht komen. Zij verwaarloost niets en niemand, en zij is zoo knap, dat zij slechts enkele woorden noodig heeft, om een figuur volkomen te typeeren.
In het bovengenoemde boek heeft de schrijfster een zeer eenvoudig gegeven tot intrige gekozen. Maar hoe goed gevonden.
| |
| |
In een provincieplaatsje strandt op toevallige wijze een auto. De gewonden moeten ter plaatse worden verpleegd. En nu laat Vicki Baum, met haar onfeilbare psychische intuïtie ons zien, hoe door het verblijf der inzittenden van de auto, - personen uit een andere wereld! - verschillende inwoners van Lohwinckel, als zij met hen in aanraking gekomen zijn, totaal veranderen, want als het ware tot op de grondvesten van hun bestaan-tot-dusver worden geschokt.
Voortreffelijk is de sfeer, de atmosfeer van het provincieplaatsje geëvoqueerd.
De doktersvrouw.... de dokter zelf.... het kind.... de doktersomgeving.... ja, men vervalt steeds in lofprijzingen als: meesterlijk, uitstekend, voortreffelijk.... maar inderdaad, het dieper menschelijke, het onbewuste, - laat ik zeggen de ziel harer personen, voelt Vicki Baum met zulk een onfeilbare zekerheid en zuiverheid aan, dat het ons is, als gingen wij met bestaande menschen om, als leefden wij het gebeuren mede, in plaats van slechts te lezen over fictieve figuren, die enkel ontstaan zijn in een geniaal schrijfstersbrein.
Elisabeth Persenthein zal ons altijd onvergetelijk blijven. Het geheele verloop harer innerlijke gevoelens en uiterlijke daden is absoluut volmaakt. Het is wellicht alleen mogelijk voor iemand, die zèlf een vrouw is, om dit juist te kunnen beoordeelen.
Herlees eens het relaas van den avond, als dokter Persenthein alleen in huis is. Blijft het u niet voor den geest staan, als een schilderij, dat u voor altijd is ingeprent.
En is de niet en toch wel oppervlakkige Peter Karbon niet eveneens ontzagllijk levend gegeven? En Leore Lania? en de bokser, en.... Maar ik zeide het immers reeds, dat alle personen van het tweede en derde plan geheel en absoluut zijn afgeboetseerd?
Hebt ge, lezer, wel ooit een auteur ontmoet, die zóódanig blijk geeft van allround menschenkennis als Vicki Baum? Luistert eens:
‘In der Ehe kommt es darauf an, zu balancieren, zu verschweigen, in sich zurück zuhalten.... verheiratet sein verlangt immer und überall die feinsten Künste der Unaufrichtigkeit zwischen Mensch und Mensch’.
Ja! maar deze ‘onoprechtheid’ is in de eerste plaats gebaseerd
| |
| |
op het elkander willen sparen, om elkaar zooveel mogelijk te behoeden, om de eendracht in den echt te bewaren, om vrede en harmonie te doen heerschen. Zóó wordt het door Vicki Baum bedoeld, en zóó moet het ook in een goed huwelijk zijn. Het zijn sterke beenen, die de waarheid kunnen dragen. Immers bijna niemand kan de waarheid aan. En wie in den omgang niet ruw en rauw de waarheid er uit plompt, maar den tact heeft en de liefde, - laat ik zelfs zeggen: wie zelfopofferend genoeg kan zijn, - om wat te plooien en te bemantelen, om te vergoelijken en te vermooien, om gerust te stellen en een en ander te verzwijgen, en eigen angst of onrust te verbergen, zóó iemand verdient allen lof en dank van den huwelijkspartner, zoo iemand is een goed mensch in den waren zin des woords.
Ziehier, hoe Vicki Baum over het huwelijk denkt, en te kennen geeft, dat het, wat er uiterlijk ook moge gebeuren, innerlijk onverwoestbaar is.
‘Aber sie hält, Doktor Persenthein's Ehe hält, hunderttausend Ehen halten, sie Naben den Lebenswillen und die Unverwüstbarkeit und den zähen Bestand von Pflanzen, die auf Steinen wachsen und harte Bedingungen lieben, - und so bleibt denn nur anzunehmen, dasz dennoch und trotz alleen tiefere Kräfte in der Ehe wirksam sind, tiefere und höhere, und Kräfte, jedenfalls, die das Beste im Menschen angehen: Kräfte, die man ewig nennen kann, - solang die kurze Ewigkeit auf diesem kühlen, kleinen Stern eben dauern mag, der unsere Heimat ist....’
Fräulein Raitzold- óók een der tragische individualiteiten, zooals Vicki Baum ze met onnavolgbare vastheid-van-hand weet te schilderen. En zoo zou ik kunnen voortgaan te wijzen op mooie en goede dingen in dit zeer mooie en goede boek. Maar waarom? ge doet toch wijzer, lezers, uw genot door eigen lezing te verhoogen. Ik kan er alleen van zeggen, dat Zwischenfall in Lohwinckel mij heel dierbaar is.
| |
Bubenreise, eine Erzählung für Junge Menschen.
Nu zal ik een paar woorden zeggen over een boek van Vicki Baum, dat, vermoed ik zoo, vrijwel niemand kent.
Ik kreeg het cadeau met nog andere boeken van deze schrijfster,
| |
| |
en.... het trok mij volstrekt niet aan, om het te gaan lezen; ik zette het in mijn kast, en verdiepte mij in de lectuur harer andere werken.
Maar toen, al meer en meer geboeid, al meer en meer gefascineerd door haar veroverende schrijfmanier, wilde ik het toch eens met Bubenreise probeeren, ook al leek het niets anders te zijn dan een reisverhaal van drie jongelieden, die met goed gevolg hun eindexamen hadden afgelegd, en nu voor tractatie naar Italië mochten.
Doch is het méér, veel meer, dit charmante boek, en de fijne toovenares, die Vicki Baum is, bekoort u onzegbaar met dit bekoorlijk, eenvoudige verhaal, dat wederom een voortreffelijk staal is van haar psychologisch vermogen. Hoe gaaf en af zijn de karakters der drie jongens geteekend, hoe innig gevoeld, en met den subtielen humor, waar Vicki Baum het geheim van bezit. De simpele, onschuldige liefdesidylle tusschen Hans Baidrian en Frau Renate, is zoo verrassend-bevallig, dat wij onder de lectuur voortdurend een verteederden glimlach om onzen mond voelen spelen. O, critici, die zoo hoonend von oben herab op Vicki Baum neerziet: doe mij het genoegen, en lees eens dit verhaal ‘voor jonge menschen’.... dat ouderen evenwel dieper dan de jeugd ontroeren zal.
Het boek is frisch en jong en geurig als een bouquet kamperfoelie, - en ik heb er de liefste herinneringen aan.
En ongezocht komt men heel wat over Italië en zijn gezichten en kunstschatten te weten, rond geleid door een gids, die.... zóó zou ik het willen uitdrukken: die voelt met verstand.
| |
Das Grosze Einmaleins.
Een der allermooiste boeken van Vicki Baum is voor mij de roman, wiens titel hierboven staat.
Hij geeft in het korte tijdsverloop van slechts enkele dagen het liefdeleven van een vrouw, en doet dit, - ja, vergeef mij, maar ik moet het alweer zeggen, zoo volmaakt, dat men zijn hart voelt beven van ontroering.
Uit een als flirt bedoelde hofmakerij van den groot-industriëel Frank Davis, ontstaat voor hem een aangename tijdverpoozing,
| |
| |
voor haar de groote liefde van haar leven, met als gelukkige consequentie de dood.
‘Man fühlt’, zegt een recensie, ‘dasz die Dichterin viel weisz um Menschliches und Allzumenschliches und dasz sie Distanz zu gewinnen vermag vom Leben und Erlebten ihrer Helden, jene ‘Distanz, die allein wahres Schauen vermittelt’.
Goed. Vicki Baum gaat op een afstand harer personen staan, en bekijkt ze met kennersblik, maar óók met een hart, dat meetrilt met al hun emoties; zij voelt hun nooden en behoeften, zij ervaart mede hun lijden en hun geluk. Elisabeth Persenthein is mij dierbaar geworden, Evelyne Droste eveneens. Ik ken geen vrouwengestalten, die zóó poignant, zoo meesterlijk, zoo waarheidsgetrouw, zoo natuurlijk, zijn uitgebeeld. Vicki Baum, - ik zei het al, - geeft u a thrill, maar niet door expresse, schokkende, willekeurige gebeurtenissen, maar doordat zij u in de ziel grijpt, en u zwijgend doet staan tegenover het lot, het noodlot des levens.
Voor haar fantasieën vindt Vicki Baum altijd den juisten vorm. Hoe origineel, hoe spannend is de verdeeling der vier dagen, waarin het voorvallende geschiedt. Het rechtsgeding is pakkend; och, elke bladzijde dezer schrijfster houdt u vast. Hoezeer pris sur le vif zijn ook de kinderen beschreven. O, wat houd ik van dezen roman.... En hoe waar is het, wat het Prager Tageblatt zegt:
‘Ein fesselndes und gradezu meisterhaftes Buch, dem der Welterfolg sicher ist’.
Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe.
(Wordt vervolgd.)
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd