De Nieuwe Gids. Jaargang 52

[p. 250]

Nagelaten gedichten van August Vanhoutte door Max Kijzer.

Helikon, No. 2, 1937.

Over invloeden is veel geredekaveld. ‘Epigonisme, dus waardeloos’ is een uitspraak die den laatsten tijd haar kracht heeft verloren. En terecht. Wanneer de invloed niet verwerkt is, zoodat men van directe namaak kan spreken, dan is zulke arbeid natuurlijk reeds daardoor veroordeeld. In het geval dat eigen gemoedsaandoening, visie en geluid ontbreken en men - natuurlijk verzwakt - slechts de kunst die beinvloed heeft te zien en te hooren krijgt, dan is van natuurlijke geestverwantschap geen sprake meer en heeft men met een soort plagiaat te doen.

Nochtans zijn er sterke dichters die met hun kunst op die van talenten zwakker dan zij zelf grooten invloed hebben uitgeoefend, zonder dat deze laatsten daardoor waardelooze kunst voortbrachten. Het symbolisme in Frankrijk voor de dichters en het naturalisme voor de romanschrijvers zijn voorbeelden van een ‘school’, van een volkomen natuurlijke analogie tusschen velerlei literaire kunstwerken uit die dagen. De poètes maudits brachten dikwijls denzelfden vorm, altijd hetzelfde heimwee. Walt Whitman ging den jongeren Duitschen en daarna den Nederlandschen dichters duidelijk vooraf. Met name is Herman van den Bergh hier minstens even duidelijk de voorlooper van Marsman en de zijnen geweest. De adem van het Marsmanniaansche gedicht ging daarvóór reeds volledig door het vers van Herman van den Bergh. Er is een natuurlijke wederzijdsche bevruchting in elke reactie periode.

Karel van de Woestijne was geheel alleen een reactie. Zijn vleeschelijke versplastiek, zijn bronstig menschelijk geluid was dit op de vergeestelijkte woordmuziek van Guido Gezelle. Eigenlijk

[p. 251]

alleen de welluidende stem van Prosper van Langendonck en de verhevenheid van Rodenbach zijn poëtische kwaliteiten die den zijnen in Vlaanderen voorafgingen.

Reeds bij vroeger werk van den onlangs overleden dichter August Vanhoutte (Hart en Geest 1933) mocht ik sterken invloed van Karel van de Woestijne constateeren. Ook in deze Nagelaten Gedichten valt die verwantschap niet te loochenen. Bij den dood van een kunstenaar wordt men dikwijls opnieuw met zijn werk intiem. De laatste weken hoorde ik de stem van Slauerhoff tusschen mijn werk door. Slauerhoff's daad? De zee entert het land. De cultureele stadsmensch is een tijdlang afhankelijk van de golven en de wijkende horizon, van den zeeman en zijn schuit. Door de eerlijkheid van een zeemansgraf voelt men de pose van het standbeeld op het wereldsche plein. Oprechtheid en waarheidsdrang waren o.a. de bijzonder waardevolle kenmerken van Slauerhoff's poëzie. Het zijn ook de eigenschappen van deze Nagelaten Gedichten. Verder zijn deze te jong gestorven dichters niet met elkaar te vergelijken.

Het vers van Slauerhoff is jong en werkt kunst-vernieuwend. Tegen een zakelijk opgetrokken fort in een ‘romantische’ omgeving schiet Slauerhoff om zoo te zeggen de projectielen af van de allerlaatste fabricage. Slauerhoff attaqueert. Vanhoutte mediteert. Het groote en beslissende verschil is dat tegenover de opvallende oorspronkelijkheid van Slauerhoff's gedicht het werk van August Vanhoutte aandoet als weinig origineele nabloei. Het zij zoo. En toch.... is hier zeer beslist een taalgevoelig dichter aan het woord, een die genieten wil en schuw is tegelijkertijd. Een volwassen, geestrijke en zielvolle man die zijn volledige deelneming verpand heeft aan de gevallen strijders en mijmert over een wereld achter de sterren.

Hoeveel moet deze dichter van Karel van de Woestijne's 't Vader-Huis en De Modderen Man gehouden hebben! Diens trotsche afwijzing van de vrouw, diens verteedering en lijfelijke smarten moeten hem wel zeer gegrepen hebben. Vooral in de iets stijve sonnetten wordt men getroffen door een lyrischen, gevoeligen toon, die onmiddellijk geinspireerd is op dien van Karel van de Woestijne. Bij beiden is gespletenheid in de poëtische structuur te bemerken.

[p. 252]

Het romantisch-lyrische, het explosief-lijfelijke naast een steeds weer opkomend verlangen naar het vergeestelijkte. Karel van de Woestijne's klassieke vormen voor zijn bedwelmende lijfshunkering, voor zijn lyrisme én voor zijn drang naar heiligheid zijn m.i. onvergankelijk. Karel van de Woestijne is lyricus en mysticus. Zijn leerling is, op bescheidener schaal: lyricus en philosoof.

Bij den meester het probleem: zinnelijkheid en mystiek. Bij Vanhoutte: het lichaam verlost zich in een lyrische boutade waarbij de geest weerstreeft. Wanneer eindelijk de geest overwint blijkt ook deze ontoereikend. De geest heeft echter vermoeden van zijn ontoereikendheid. Dit is zijn surplus op de zinnelijke waarneming. De astronoom in Vanhoutte ontwaakt. Hij redeneert aanvankelijk kosmografisch. De telescoop openbaart tot.... de grens van het gezichtsvermogen. In den beginne steeg zijn kennis, verruimde zich zijn inzicht. In de sterrenwacht vergaat de nacht met cijferen en meten. Onnoemelijk is het getal manen dat hij aan het hemelruim ontdekt. Miljoenen sterren en planeten, duizenden zonnen met haar kometen fascineeren hem. Zijn weten is verrijkt, zijn droom blijft onvervuld. Weer ziet hij het leven als een disharmonische tragedie. Zijn geloof het absolute eens te zullen kennen vervliegt. Zijn weemoed en verlangen verdampen niet. Wat den mensch tenslotte blijft is nogal armzalig. De wijsgeerige gevolgtrekking dat de geest een vermoeden heeft van een zuiverder, harmonischer Zijn dat zich uitstrekt achter de wereld der waarneembare verschijningen:

- Nooit wordt de kaart der hemelen volmaakt.
Hoe hoog men ook met telescopen kijkt
Daar komt een grens waarover 't oog niet reikt.

Terwijl de geest vermoedt al wat daar prijkt
Achter de grens, al wat daar verder blaakt,
Verder en verder, waar de verte wijkt.

(Blz. 48)

Met August Vanhoutte is Vlaanderen een eerlijk zoeker naar de hoogste waarde en een gevoelig kunstenaar ontvallen. De gebreken van zijn werk mogen ons niet beletten dit voor altijd vast te stellen.