De Nieuwe Gids. Jaargang 52

[p. 484]

Feiten en fantasieën (dames-rubriek).
Mevrouw de Staël in haar leven en werk.
(Vervolg van blz. 393.)

Men kan het meer of minder eens zijn met de geschriften van madame de Staël, maar men zal altijd moeten erkennen, dat zij met haar geheele ziel zijn geschreven. Zij gaf zich, zooals zij was, spontaan, geestdriftig of weloverdacht, en het is verrassend, hoeveel nieuws men bij haar ontdekt bij een herhaalde lezing harer werken. Zij was ook, wat men gerust zoo noemen kan, haar tijd vooruit. Zij voelde nieuwe wegen en nieuwe stroomingen aan, en noopt den lezer tot nadenken, over hetgeen zij te borde brengt.

Haar uitingen waren dikwijls improvisaties, doch daardoor suggestief, (zooals het met welsprekendheid geuite woord dikwijls is), en men kan, als men haar nauwkeurig volgt, de groote vogue, die zij, tijdens haar leven genoot, heel goed begrijpen.

Thans, na een overzicht van haar oeuvre te hebben gegeven, gaan wij ons meer speciaal bezighouden met haar persoonlijkheid, in haar dagelijksch leven, met haar huiselijke en maatschappelijke relaties.

Men is vaak geneigd te denken, dat bij een femme illustre, zooals mevrouw de Staël zeer stellig was, de eigenliefde in haar bestaan wel een heel groote rol moet hebben gespeeld. Maar bij madame de Staël ging haar liefde voor anderen verre boven de liefde voor haarzelve. Ook was het onjuist, zooals men wel eens heeft verondersteld, dat de verbeelding bij haar zoozeer het gezicht op de werkelijkheid verdrong.

De innige verstandhouding, die er tusschen mevrouw de Staël en haar vader bestond, heb ik meermalen gelegenheid gehad, om

[p. 485]

te vermelden. Zij zag hem als een wezendheid, die sterk op de hare geleek, met wien zij, omdat zij elkaar zoo volstrekt begrepen, een volmaakt zielscontact hebben kon, doch die, in alle opzichten, al haar goede qualiteiten in sterke en hoogere mate bezat. Twee eigenschappen, die mevrouw de Staël zelve in groote mate bezat: dankbaarheid en mededoogen, waren ook zeer aan haar vader eigen. Zij vond haar vader alle vereering waard: hij was in haar oogen in alle opzichten, zooals men een menschelijk mensch verlangen kan; hij was humaan, ruim van opvattingen, constant in zijn inzichten, goedhartig, wijs, rechtvaardig, zachtmoedig, en toch ferm en krachtig.

In haar gedachten was het begrip van ouderdom en dood in betrekking met haar vader onvereenigbaar. Als iemand toevallig eens zei, dat hij oud begon te worden, verwierp zij dit denkbeeld met werkelijken toorn, en zij beschouwde dengene, die deze meening opperde, als een soort van vijand.... en als iemand dit zou volhouden, zou zij liever allen omgang met hem afbreken.

Zij wisselde voortdurend van gedachten met hem, raadpleegde hem over alles, hield hem van alles op de hoogte, en als zij niet met hem samen was, schreef zij hem, uitvoerige brieven, en toen hij gestorven was, merkten haar vrienden uit den melancholischen toon in haar correspondentie met hen, dat er iets in haar was vervaagd, was verdoft, men zou kunnen zeggen, dat er in haar ziel een veer was geknapt of een snaar was gesprongen. En aan een vriendin, die haar aanspoorde tot schrijven, in de opinie, dat dit haar eenige afleiding geven zou, antwoordde zij vol weemoed, toen zij in Italië vertoefde:

Chère amie, je m'arrête malgré moi au milieu de ces récits; c'est ainsi que l'année dernière je lui écrivais, je l'amusais, de mes observations, de mes pensées; ah! est ce possible que tout peut ce passer, comme quand il existait!

De brieven van madame de Staël zijn hoogst onderhoudend; zij bevatten een menigte van de pikantste anecdoten, van de meesterlijkste beschrijvingen, scherp-geteekende portretten van verschillende personen, soms lichtelijk caricaturaal, maar zonder cynisme of spot.... menschen, dingen, omstandigheden, van alles

[p. 486]

hield zij haar vader met levendigheid op de hoogte; hij was wezenlijk het middelpunt van haar leven, en haar correspondentie met hem zou werkelijk de moeite van het lezen waard zijn, zegt een familielid, als haar vader ze niet bijna allen had verbrand, aangezien zij zich, doordat zij zich zoo intiem met hem voelde, altijd zonder eenige restrictie of voorzichtigheid tegen hem uitte. En deze voorzorg van den heer Necker was niet noodeloos; hij en zijn dochter verontwaardigden zich vaak over de gewoonte, om zonder respect voor de levenden en de dooden, de correspondentie van beroemde personen openbaar te maken. Dit absoluut juiste sentiment voelde ook George Eliot, die zich eens zeer fel uitliet over de onbescheidenheid, waarmee de schrijftafel van een bekende persoonlijkheid onmiddellijk na diens dood wordt geplunderd, waarna men zich niet ontziet het gevondene, wat het mag zijn: ontwerpen van brieven, notities een eerste opzet van werk, te publiceeren.

Het was ook in deze overweging, dat ‘Willem Kloos’ en ‘Jeanne Reyneke van Stuwe’ persoonlijk hun correspondentie hebben uitgegeven. Men kan zich namelijk niet door testamentaire bepalingen ertegen behoeden, dat na onzen dood iets in het licht wordt gegeven, wat men liever niet zou hebben gewild.

Wij raadpleegden daaromtrent mijn vroegeren voogd, een rechtsgeleerde, en deze antwoordde:

- Indien men iets dergelijks bepaalt, kan daaraan door de erfgenamen uit piëteit gevolg worden gegeven, maar wettelijk behoeven zij er zich niet aan te houden.

Ik herinner hier ook nog aan het treffende boek van Marie Diers: Die nicht sterben dürfen. De na hun dood gepubliceerde briefwisseling van twee artiesten, die niet mogen sterven, - die niet, als alle andere ‘gewone’ menschen het voorrecht mogen genieten, rustig in hun graf te liggen, maar die ook nog na hun dood worden uitgebuit, omdat men van het diepste, liefste en intiemste, wat hun betrof, geld maken wil, want weet, door de nieuwsgierige belustheid van het publiek, er geld van te kunnen maken.

Uit denzelfden beweeggrond heb ik van mijn dagboeken indertijd uitgegeven, wat voor publicatie was geschikt, en de rest vernietigd. En dit was natuurlijk ook de oorzaak, dat de heer

[p. 487]

Necker de voor hèm alleen bestemde brieven van zijn dochter verbrandde....

Mevrouw Necker de Saussure, een nicht en trouwe vriendin van mevrouw de Staël, vertelt met aandoening van de laatste oogenblikken van haar vader:

J'ai eu la douloureuse satisfaction d'assister aux derniers moments de M. Necker; j'ai contemplé vette mort du juste, du chrétien, du plus tendre père; j'ai vu ses lévres déjà pâles, ses mains toutes tremblantes, implorer le ciel pour sa fille, pour la France et pour lui; et jamais le ciel n'a reçu des voeux, plus purs.

De vriendschappelijke verhouding werd nadien tusschen de beide vrouwen nog inniger, zij werden als zusters, want toen madame de Staël, op weg was naar Coppet, om haar stervenden vader voor het laatst nog te zien, was het ook weer mevrouw Necker, die haar tegemoet reisde, om haar voor te bereiden op de droevige gebeurtenis, die alreeds had plaats gegrepen.

De smart van mevrouw de Staël was onbeschrijfelijk; een ‘sorte de vertige’ overweldigde haar. De aarde leek haar woest en ledig zonder haar vader, die, zoo lang zij leefde, haar het al-in-al was geweest. Haar radeloosheid was zóó groot, nu haar ‘levensbeschermer’ haar ontbrak, dat zij zich nu ook in alle opzichten in gevaar vermoedde: wat haar fortuin betreft, de opvoeding harer kinderen, de trouw van haar bedienden.... dat niets in haar huis meer goed kon gaan. En als men haar aanmaande, niet zoo toe te geven aan haar zenuwen, antwoordde zij onveranderlijk: Hoe kan ik anders: je n'ai plus mon père.

Het duurde langen tijd, eer zij haar zelfbeheersching herwon, doch toen werd zij weer de sterke, verstandige vrouw, die haar zaken behartigde, met de kracht van een man, de opvoeding harer kinderen met toewijding ter hand nam, en zich met liefde gaf aan haar literaire productie.

Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe.

(Wordt vervolgd.)