De Nieuwe Gids. Jaargang 52

[p. 81]

Feiten en fantasieën (dames-rubriek).
Mevrouw de Staël in haar leven en werk.

De l'Allemagne.

Door haar optreden tegen Napoleon gedwongen Frankrijk te verlaten, berustte madame de Staël in haar verbanning, omdat zij de menschen van welk land ook, die zich in het een of andere opzicht onderscheidden, als haar werkelijke compatriotten beschouwde.

In 1807 vestigde zij zich te Weenen, met de bedoeling aldaar stof te verzamelen voor een nieuw werk; zij wilde een tableau van Duitschland geven, ten opzichte van zeden en gebruiken, literatuur en philosophie.

Na Italië (in Corinne) Duitschland. Italië kan men bezingen, Duitschland moet men verhalen. Voor een Française van afkomst, aard en aanleg als mevr. de Staël bood Duitschland, zoo op het oog, wat het gezelschapsleven betreft, de kunst, de natuur, het volkskarakter, weinig opmerkelijks of aantrekkelijks. Evenwel wist zij, dat haar bij nader onderzoek schatten van wijsheid en schoonheid zouden worden geopenbaard.

Een nauwkeurige beschouwing deed haar ontdekken, dat men in Duitschland een heel andere manier heeft van zien, van voelen, van de dingen opvatten, van omgang met menschen, van huiselijk leven.

Gesprekken met geleerden en kunstenaars deden haar inzien, dat er in dit land zóóveel merkwaardigs was, dat het waarlijk de moeite loonen zou, dit ook over de grenzen van Duitschland bekend te maken.

Zij vond, dat zij daarvoor niet noodig had een fictieve figuur, die haar ideeën verkondigde, maar verscheen in dit boek zelve ten tooneele.

Een zeer goede keuze. De verschillende talenten der schrijfster nemen in dit werk een zeer geprononceerde uitdrukking aan. Haar

[p. 82]

pikante en origineele geest, haar hartstochtelijke ziel, haar opgewekt gemoed, haar energie en haar denkkracht, de fijne eigenschap, om te kunnen abstraheeren, en de dingen van een afstand te bezien, haar poëtische fantasie, - al deze qualiteiten kwamen hierin tot uiting.

Wanneer men over madame de Staël spreekt, denkt men altijd het eerst aan Corinne, dan aan Delphine, en maar weinige modernen kennen De l'Allemagne. En toch is dit laatste boek hoogst merkwaardig, en vooral bizonder, omdat het 't werk is van een vrouw.... èn van een vrouw uit dien tijd.

Tegenwoordig, nu het aantal schrijvende vrouwen dat der mannen verre overtreft, en men vaak geen verschil kan zien tusschen werk van een man en werk van een vrouw, kan men zich nauwelijks voorstellen, hoe honderd en meer jaar geleden de toestanden waren, en een schrijvende vrouw als phenomeen werd beschouwd!

Het publiek, dat van madame de Staël een tweede Corinne verwachtte, was in het eerst wel wat gedecontenanceerd. Men hoopte in een boek van haar op passie, emotie.... maar mevrouw de Staël had geen lust in haar eigene voetstappen te treden, en gaf ditmaal weer eens iets geheel anders.

De l'Allemagne is vóór alles een religieus en zedelijk boek. De wensch om goede principes in het licht te stellen, om verderfelijke doctrines te veroordeelen, en deugd deugd te durven noemen en ondeugd ondeugd heeft bij de schrijfster voorgezeten. Deze motieven zijn het, die madame de Staël hebben geïnspireerd. En in deze blijft zij geheel objectief. Zij weet haar persoonlijke gevoelens en opvattingen te veralgemeenen, en plaatst zichzelve nooit op den voorgrond, maar houdt zich achter de dingen, welke zij vertelt. Haar doel is: het verbond van alle literatuur en philosofie aan te toonen, en van alle verheven hoedanigheden en van alle schoone kunsten, de intieme relatie. Dit bestreven is echter door velen bestreden, o.a. ook door de schrijfster Hannah More in Engeland, op wier oordeel mevrouw de Staël zeer veel prijs stelde.

Mevrouw de Staël moet worden gezegd in Duitschland niets ‘volmaakt’ te hebben gevonden. Noch de literatuur, noch het tooneel, noch de conversatie vond zij buitengewoon, maar zij erkent een warme levendigheid en gemoedelijkheid in de menschen,

[p. 83]

zoowel als in hun uitingen, een zekere onafhankelijkheid in denken en vrijheid in de politieke dogma's.

Het was niet gemakkelijk een boek, zooals madame de Staël zich had voorgenomen, te schrijven: alle pedantisme moest worden vermeden, alle valsche exaltatie, alle ophemeling van het eene rijk tegenover het andere. Maar met vasten voet wandelt zij door al deze moeilijkheden heen. Zij spaart niemand, en toch weet zij met tact iedereen te ontzien, en waardoor het komt, dat zij nooit aanvallend, polemisch of kwetsend is? omdat zij alles van boven af beziet, omdat, als zij het ridicule aantast, haar spot meer humoristisch dan sarcastisch is.... èn omdat zij al de gratie bezit van een geboren aristocrate, en tóch nog charmeert, al noemt zij de dingen ook vlak-weg bij den naam. En daarom heeft men in Duitschland haar aanmerkingen, haar verwijten, haar onomwendenheid, haar geen doekjes voor het bloeden zoeken of een blad voor den mond nemen, dan ook dociel geslikt. Bovendien hadden de Duitschers aanleiding om haar dankbaar te zijn, want door háar is aan hun letterkunde een Europeesche bekendheid gegeven, zooals de Fransche al lang bezat; wier stukken in alle schouwburgen werden gespeeld, wier boeken over de heele wereld gelezen, wier taal door alle beschaafde klassen gesproken werd.

Het was een edelmoedige karaktertrek in madame de Staël, dat zij er haar sterke schouders onder zette, om een land en een volk, dat onverdiend op den achtergrond stond, weer in het volle licht te halen.

Mevrouw de Staël was in de gelegenheid om naast de Fransche cultuur de Duitsche te stellen, om op de contrasten en de overeenkomsten tusschen die twee te wijzen, en de gelijkwaardigheid van de beide landen op rechtvaardige wijze in het licht te stellen.

Het eerste gedeelte van De l'Allemagne, dat handelt over het algemeene aspect en de zeden en gewoonten, is in den vorm eener reisbeschrijving. De schrijfster gevoelt zich eenigszins triest gestemd onder den invloed van het ietwat strenge en sombere klimaat. Maar dan verhaalt zij, hoe zij eens werd getroffen door een ravissante muziek, die zij hoorde op een donkeren wintermorgen, toen alle straten bedekt lagen met sneeuw; het was in een kleine stad, die zij aanvoelde als een staaltje van het algemeene en uitgestrekte Duitschland.... en eenzelfden indruk, zegt zij, krijgt men, als men de taal en de literatuur van dat rijk

[p. 84]

bestudeert. Er is iets penetrants in, en iets wat een intieme sensatie geeft: iets teeders en tegelijk iets sterks en captivants, alsof men, door een vagen mist heen, iets moois en ontroerends voelt.

De karakteristieken van madame de Staël zijn exact en exquis; zij vat met preciesen geest, den aard der verschillende rangen, standen, manieren en tradities van het Duitsche volk; en als zij over de opvoeding komt te spreken, verkondigt zij ook de inzichten, die zij zelve heeft aangaande dit belangrijke onderdeel der algemeene cultuur. Zij bepleit met kracht de studie der klassieke talen, en het zou haar zeer spijten als men deze vervangen wou door dorre wiskunde of andere wetenschappelijke vakken.

Dit gedeelte eindigt met de beschrijving van een nationaal feest, dat madame de Staël eens in Zwitserland bijwoonde. De critiek heeft deze schildering een noodelooze digressie genoemd; natuurlijk heeft dit feest in de Zwitsersche bergen weinig met Duitschland uit te staan; toch zouden wij het niet graag hebben gemist, want het is een kleurige, fleurige, bekoorlijke episode.

Een der aardigste hoofdstukken uit dit eerste gedeelte is: De l'esprit de conversation. Hierin behandelt madame de Staël de kunst, waarin zijzelf een meester was, namelijk, welke geestelijke eigenschappen er noodig zijn, om een brillant gesprek te kunnen voeren, maar niet alleen een gesprek als een schitterend vuurwerk, maar ook een, dat inhoud heeft, en waarvan anderen iets kunnen opstrijken.

Het is eigenaardig, dat, waar bij ruim een eeuw geleden, de tijden zoo ontzaglijk veranderd zijn, men dit eerste gedeelte van De l'Allemagne nog met genoegen en dikwijls met instemming leest. Dat komt, omdat madame de Staël Duitschland en zijn bewoners beschouwt met een objectieven bril, en volkomen eerlijk en onbevangen ons haar indrukken mededeelt. En het is ook daardoor, dat men zich in Frankrijk geenszins gegeneerd of jaloersch voelde door haar franke openhartigheid, die aldoor binnen de grenzen bleef van de striktste neutraliteit.

Het tweede, langste gedeelte, - en voor velen het belangwekkendste, handelt over de Duitsche letterkunde. Men is, zooals vanzelf spreekt, nieuwsgierig, hoe een Française deze aanvoelt en critiseert. Hierover een volgende maal.

Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe.

(Wordt vervolgd.)