De Nieuwe Gids. Jaargang 52

[p. 26]

Chineesch haardscherm door Johann Stellwag.

I.

De avondaarde is een rijpe roos. Tot bersten toe zwelt zij, een krater, werpt zij haar geuren uit.

De maan, een crème borstplaat, schilfert tegen de wolken af; de lucht is er van zoetrokig.

Thufu heeft Gaku lief. Gaku bemint Thufu. Ze leggen de wangen tegen elkaar en Thufu's bruine smalle hand streelt de garnalen vingertjes van zijn bruid.

Litaipe komt nader. Hij wandelt op gepeins. Hij leunt tegen den abrikozenboom en staart in den vijver. Hij fluistert:

O maanlicht ingedronken geeft duizeling en bezwijming.

Ik ben volgegeten aan de gele lotus, ik ben niet bestand tegen de zwangere bloem. O dat ik mij niet zuiveren en eindelijk - zie daar ben ik - als Litaipe groetend langs de seringenbloesem door mijn tuin kan gaan...

De huppelende gazellen staren langs mij heen - wie ben ik? - nieuwsgierig zuigen zij mijn hand, maar eensklaps vluchten zij angstig weg naar hun moeder in den nevel...

Wie dempt de gapende wond? Ik, Litaipe, ben nergens toe nut dan over mijn navel te bungelen. Iederen dag tracht ik volkomen te zijn, maar steeds ontglipt dit geluk als een hooge appel mij. Ik ben de spin die in het eigen web is verward geraakt. Ach, ik ben doorzichtig glas, dat straks onhoorbaar ineenvalt en geen ster zal verschrikken en de vijver niet minder kuit schieten. Wie zal over mij treuren? Zal nog iemand over mijn verzen spreken? Mijn

[p. 27]

hand zal ze nog verzamelen en er cierlijk boven schilderen: Deze waren van Litaipe... Zie, mijn buik zwelt, nu ik dit bedenk! Ik ben zelfs niet schijndood: o sla uzelven! Monkel over u!

Boven den vijver steekt zoo nu en dan een visch een bobbel weg die spat. Maar de avondlijke stilte heft dan den vermanenden vinger omhoog. Litaipe bespiedt de visschen hoe ze zilverschubbig onder het oppervlak wiekelen...

‘Maar ik wil overeind staan en opnieuw beginnen, voordat weerom een moeder mij baart tot een halfslachtelijk lijf dat zich over zichzelf afpijnigt. Wellicht is dit mijn laatste avond. Krijschten de uilen niet weerzinwekkend? Ook deze avond is wegvloeiend water uit de handholte zooals ook wij...’

Hij gaat naar den vijver. Telkens als een open bek een beet uit de lucht hapt, gooit hij wat bloesem. En telkens happen de visschen maar en spuwen de kriebelende bloesem weer uit.

Zijn oogen zijn héél dunne spleetjes die schuin naar het meisje gluren. Gaku ziet hem wel, maar ze zegt niets tegen Thufu. Ze kijkt onbewogen als alle Mongoolsche vrouwen en legt haar wang inniger tegen de zijne. Hij doet een lang verhaal tegen haar. Als hij zwijgt ziet hij Litaipe tegen haar glimlachen. Thufu roept. Litaipe nadert breed waggelend; zijn mond is een halve cirkel: ‘Ik leerde de visschen den zin van het leven: alles is vergeefsche moeite. Hoe meer men zich beijvert, hoe minder men ontvangt. Is het niet zoo, koerende duiven?’

Thufu lacht maar eens. Gaku ziet, scherp turend, hoe nog kleine vischjes happen naar de drijvende bloesem. Haar oogen staren langs hem heen. Zij zucht. Litaipe staat voor hen met de breede dikke buik vooruit, alsof hij al zijn levenswijsheid toonde. Dan groet hij met een zwierige buiging en schommelt weg, nog eens omziende, tot de schemer hem ongedaan maakt.

Binnen wacht Tschang tsu tsi op Litaipe. Als deze binnen komt, houdt hij het portret hem voor.

‘Wie een menschengezicht kan schilderen, heeft een ronde, mollige ziel. O dit is prachtig!’ zegt Litaipe.

Tschang tsu tsi laat de penseel vlug heen en weer glijden. Litaipe's lach staat er als een breed zeil boven.

‘Dat ben ik nu’ zegt hij trotsch.

Hij ziet hoe zijn mond zich openvouwt als een dikke roos. Hoe

[p. 28]

intelligent zijn voorhoofd zich fronst. Hoe zijn oogen levenslustig glinsteren. O en hoe mooi is de knevel!

‘Dat ben ik, ik ben dat’ fluistert hij.

Zijn vriend kijkt omhoog. Diens mond spitst zich, de oogen glunderen.

‘Tevreden, beste Litaipe?’

Dan buigt hij zich weer over het ronde gezicht. Met korte streken gaat de penseel op en neer. Geen van beiden spreekt.

‘Dat ben ik nu’ zegt Tschang tsu tsi.

‘Tschang tsu tsi en Litaipe’ zegt de ander. Diens oogen kijken verbaasd, zijn mond staat op een kier.

Weer gaat de penseel over het gezicht.

Tschang tsu tsi's mond is strakgeknepen. Zijn oogen staren ondoorgrondelijk, ze zoeken iets ver, ver weg.

De penseel bakert het portret. De oogen vallen dicht. Het voorhoofd vervloeit glad. Naast de mondhoeken ontstaat een naulixe lach. Onmerkbaar verwijden zich de neusvleugels, éven, als van iemand die droomt... dróómt.

Zij kijken elkander aan.

‘Dat is Boeddha...’ fluisteren beide.

‘O wat ben je knap.’

‘Ach, alleen met de penseel!’ Hij staat op en glijdt met den vinger over Litaipe's wangen: ‘Boeddha is een héél lastig model...’

Litaipe bet zich met rozenwater en gaat achterover liggen. Hij omvat de logge roodbruine kat en drukt haar neusje tegen zijn wang. Hij reikt zijn vriend de lange pijp en zet het komfoor tusschen hen in. Zij rooken met lange teugen. De rook treuzelt voor de tuindeur, schiet dan naar buiten in het tuinblauw.

Door de stilte heen zegt Litaipe: ‘Zie ik ben een oud man. En ziek; want ik verlang te leven, iederen nieuwen morgen baad ik mij in mijn tuin en schrijd als een kleurige fantaisist achter de zontrompet. En in den avond word ik een weeë mijmeraar. Ik hang aan het leven als een opgerolde vleermuis, maar ik voel dat ik spoedig val.’

‘Het is je geweten, beste vriend, dat jou zoo onrustig maakt; je bent nog lang niet op den goeden weg. Je moet van binnen

[p. 29]

zoo wijd en zoo stil zijn als de Gobi en zóó onafhankelijk. Jouw hart stort je in het verderf. Bedenk wat Boeddha zei: Wat u dierbaar is geeft jammer en ellende. Tracht naar de stilte, Litaipe.’

Tschang tsu tsi's hand verschuift zijn Boeddha.

Litaipe zucht.

Een schreeuw doet hem schrikken. De pauw statigt het vertrek binnen. De staart schildert oogen in de lucht. Nu staat hij stil en werpt blauw en groene plassen. Hij opent den staart. Zoo breekt de zon door den nevel. Zoo is de natuur ademloos. De pauw houdt nu den vollen staart héél lang zoo.

Litaipe zegt: ‘O hoe goed is dit!’

‘Sst’ zegt Tschang tsu tsi.

De pauw blijft staan. Hij ziet naar hen beiden. Hij blijft almaar zoo staan. Een seconde? Een kwartier? Nu zien zij hem naderkomen. Stap voor stap. Vlak langs hun oogen. Daar houdt hij stil. Nu is alles stil, overal bloeit stilte. Litaipe vergeet zichzelf. Hij voelt slechts hoe dit veeren wonder zijn ziel streelt. Heerlijk koel. Vederlicht.

De pauw voelt aan wat er met Litaipe gebeurt. Hij buigt zich voor hem. Litaipe's mond staat wijd open en daar vloeit zijn ziel naar buiten als warm water over de ijskorst:

‘Boeddha! Boeddha!’

De pauw schrikt er van, huppelt weg, de staart neer.

‘Boeddha is een héél lastig model’ lacht Tschang tsu tsi.

‘Dieren weten meer dan wij van hen denken. O wat was dit goed.’

In den verren tuin krijscht de pauw na.

Tschang tsu tsi legt de pijp neer. Hij staat op. ‘Tot ziens, beste vriend.’

Litaipe vergezelt hem door den tuin. Zij slaan het zijpad in naar het prieel. Daar rust de pauw. Hij is nu een groote kip.

De tuin slaapt onder de zachte deken van de maan.

Tschang tsu tsi gaat vlug naar huis.

Litaipe zit naast de pauw. Hij fluistert:

‘Boeddha uw lichaam is de duizelende stilte. Uw oogen zijn ondoorspeurbare vijvers. Ik, ik ben een onrustige schaduw. Moge uw licht mij treffen. O, ik ben vallend lood in uw tuin.’

Zijn vingers glijden als over een harp.

De nacht steekt op als een wind.

[p. 30]

II.

Litaipe zit op de hurken. Hij legt de gevouwen handen in de buikholte.

Tegenover hem zit een andere Litaipe en naast hem en achter hem, ziet van overal komen zij en hurken zich neder en kijken onbepaald, belangeloos, zooals een blinde voor zijn ruit zit. Zoo blijven zij een gebed lang zitten.

En de meest stille en teruggegleden Litaipe is wel de maan die door den dag heen, laat in den avond, over den bergtop gaat, zich rondvouwt en doorzichtig zuiver als een spiegel zich buitenwaarts stulpt.

De huiswaarts bewegende vogelwieken buiten en het zachte ademhalen der kleine vrouwenboezems in de schemervertrekken binnen murmelen Boeddha...

En daar ver, heel ver is de zee: blauw, groen en grijs.

En daar ver, heel ver zijn de schelpen: wit en rose.

De zee ruischt.

De schelpen ruischen. Uit den rosen schelpmond, uit de uitgestulpte schelplippen, bleek en koel als het zeeleven op den bodem.

En diep, heel diep binnen is de zee.

En diep, heel diep binnen is de schelp.

Een gestolde groote zeedruppel, een bevrozen huiverend te ver gedwaalde golf. Zij ruischt tusschen de kraakbeenringen, tusschen de gehurkte menschen, tusschen twee gevouwen handen: de ziel.

Hoort de echo in de stille monden: Boeddha...

Hoort de gestolde berglawines: Boeddha...

Hoort het vloeien, het melkvloeien der parels, het zingen der bloesemkaarsen, het avondlijke veldbloeien als zoembijen: Boeddha...

Het loeit achter de oogen als sneeuwhanden tintelen.

Als dauw hangt de stilte laag.

Litaipe fluistert binnensmonds: Ik hoor Boeddha's adem... Door de lucht, over den horizon, springende van de sterren als dwarrelvlokken: ruischstroomen, ruischbronnen. Vlakbij slaan ze de trom, richten de fluit. Daverend langs de oorramen in brillanten optocht! Tot ze wegsterven terug over den horizon, slanklijvig wiegelend...

[p. 31]

Zoo is de stilte...

Litaipe zegt: ‘Hoe koel is de maan, daarbuiten. Hoe koel is de beek, hierbinnen, die onder overhangend loof doorstroomt. Hoe heerlijk te weten: dit is mijn eigendom, dit hierbinnen, dat ben ik.’

‘Wee mij, steeds streel ik mijzelf.’

De nacht wordt kouder.

Hij gaat nu naar huis.

Zijn oogen vallen toe tot den ochtend.

Door de roode Oosterpoort zeilt het zonschip naar binnen. Het begint de wereldreis.

Litaipe opent de oogen, geresigneerd.

De tuin is nu frisscher en scherper als een lang gebaad portret. Het prieel herbergt de aanvliegende duiven.

Litaipe was óók in den droom dicht bij Boeddha.

Daarom is hij nu blind. Slechts de inwendige voelzenuw doet hem zonder letsel wandelen.

Hij snelt de zon niet tegemoet, hij begroet niet de duiven. Hij weet dit alles ook achter de gesloten oogen, waar de eenheid van al het zijnde sublimeert.

De pauw krijscht.

‘O gij profeet van Boeddha, hoe dankbaar ben ik u. Uw staart is balsem voor mijn oogen. Gij hebt mij den innerlijken vrede ten toon gespreid.’

Hij voelt zich licht als in vlindergewaad. Hij zweeft los van zijn tuin. Hij laat den tuin ver achter zich. Zijn voeten glijden over de paden. De zachte wind doet den pauwepluim ritselen.

‘Alles, alles is van Boeddha, niets is van mij,’ zegt hij zacht.

[p. 32]

III.

Gaku verfrischt de vaasbloemen en zingt. Litaipe ziet de nieuwe kimono. ‘O zoo...’ zegt hij, ‘nu Thufu is charmant!’ Zij haalt de schouders op. ‘Zou je ook van hem houden als hij je geen cadeaux gaf, Gaku?’

‘Nog veel meer’ zegt ze lachend en steekt haar tong uit. Ze gaat de kamer uit.

Ja, de liefde streelt de begeerte, denkt Litaipe. De liefde begeert te leven en te bezitten, zij is de bron van alle leed. Wat zal het kind nog moeten lijden.

Gaku komt binnenstormen: ‘Hie Liong zegt dat de pauw ziek is. Hij zit dicht ineengedoken en weigert voedsel.’

Litaipe vertrekt geen spier.

‘Maar vader, uw kostbare pauw!’

‘Mijn kind, de liefde is de bron van alle leed. Gelukkig degene die niet liefheeft, want hij bezit niets. Mijn vriend Tschang tsu tsi zei eens...’

Maar zij is al weg. En nu dringt het langzaam tot Litaipe door. Hij loopt heen en weer: hij is onrustig. Hij balt de vuisten. Neen, ik wil volkomen zijn. ‘Ziek, ziek... uw pauw... uw kostbare pauw...’ Hij beeldt zich in dat hij het niet begrijpt, maar hij kan toch zijn opvallende droefheid niet wegslikken.

‘Kom dan toch eens kijken, vader, o het is zoo treurig.’

Litaipe wordt meegetrokken. Hij staat voor het prieel, ja, daar ziet hij het. Hij kijkt maar naar de kop, hij durft nog niet goed naar den staart te zien. Tersluiks ziet hij dien.

Hij draait zich met een ruk om. Boos, boos is hij. Kop voorover loopt hij weer naar binnen. Boos is hij. Een hatelijke lach spat van zijn mond. Zijn plan staat vast.

's Avonds zegt hij tegen Gaku: ‘O ja, ik heb de pauw aan Hie Liong meegegeven, hij kan er beter voor zorgen dan wij hier in den tuin.’ Hij verbergt een lach.

‘Het arme dier...’

Nu bijna een week zit de pauw in de lage mand achter in den tuin. Zijn rug zit gekneld. Zijn staart hangt geknakt neer. In het begin vocht hij nog met de mand; nu is hij zelfs te zwak om in

[p. 33]

de bamboe te bijten en te ziek om te schreeuwen. Hij is nu verreweg de mindere van Litaipe, als deze komt kijken. Met leege handen. Hij is echter stiller geworden en Gaku krijgt ternauwernood antwoord. Zij voelt dat er iets hapert, maar als zij er naar vraagt, ontwijkt hij haar oogen. Zijn handen weigeren echter steeds het geringe werk van de mand te openen. T enleste legt de pauw zich neer op den bodem, heft moeizaam den kop even op als er stappen naderen; maar de leege honger en droge dorst hebben hem te zeer afgemat.

Gaku vroeg op een morgen aan Hie Liong: ‘Hoe maakt de pauw het?’

‘De pauw, wat weet ik er van? O ja,’ hij lachte geheimzinnig, ‘hij knapt al aardig op.’

Zij speurde onraad, maar vroeg niets verder.

Toevallig vond zij de mand, met Thufu, toen zij mimosa sneed. Zij sloot hem in haar armen en lei haar hoofdje tegen zijn magere borst. Thufu haalde water en voedsel. Gaku weende niet en sprak geen woordjes en haar wenkbrauw bleef onbewogen. De pauw slokte het voedsel naar binnen en verslikte zich in het heerlijke water. Daarna ging hij roerloos liggen. Thufu kuste Gaku, heel innig, heel lang.

Litaipe merkte het en kwam in den tuin. Zijn rust was geheel weg en als iedere misdadiger werd hij naar de plaats van de daad gedreven. Gaku keek langs hem heen. Hij stamelde iets, maar hij huichelde niet.

Zij streelde het uitgeputte lijf.

Hij vroeg of zij den pauw hebben wilde om te verzorgen. Hij keek schuw haar aan. Berouw brandde achter in zijn keel.

‘Gaku, jij moet den pauw nemen en de duiven en de visschen en de kat...’

‘Neen’ schudde zij in gedachten.

‘Gaku, ik ga weg. Jij mag hier gaan wonen met Thufu. Alles is nu van jullie samen. Ik ben niets waard.’

Langzaam richtte zij zich op.

‘Gelukkig degene die niet liefheeft’ zei ze, hem strak aanziend.

‘O Gaku...’

Thufu legde zijn arm om haar heen.

Litaipe boog de oogen: ‘Ik ga weg... O het is zoo moeilijk...’

[p. 34]

IV.

Het klooster op den berg fonkelt van zon. De rustige hemel staat er bòven. Vogels vliegen kalm wiekend er òver.

Het klooster geneest het verstoorde evenwicht.

Litaipe is kaal, ook de knevel is afgesneden. De nieuwe burnous is wit als neutraal. Hij heeft zijn zonden beleden:

‘Mijn woorden zijn steenen die de waterstilte verscheuren. Mijn daden zijn als het hakmes dat de zonnende duiven verjaagt. Ik ben het kokende water dat de wijze mieren verbrandt. Steeds dring ik de splijtende wig in mijn geluk. Ik ben een wreede zeis. Ben ik niet zelf mijn moordenaar? O ik ben de scherpe klauw die de kale jongen vat...’

Hij is nu vele dagen reeds monnik.

Door de holle gewelven, als een langgerekte luide zucht, klinkt de gangslag na. De voeten der monniken schuiven over de traptreden; de gebogen hoofden deinen als golfkoppen langzaam hooger en hooger: zwijgende stoeten in fluisterende kleederen. De ruggen buigen zich dieper langs den bronzen Boeddha. Niemand wendt het hoofd, niemand behalve de laatste die iets achter blijft. Hij kijkt uit half toegeknepen oogen terzijde; dan sluit hij zich weer vlug achter de geschoeide ruggen. Zijn stap klinkt het luidst, hij bijt zich op de lippen van inspanning. Hij ziet naar zijn voorganger: zóó zet hij de voeten, zóó houdt hij het hoofd. Eén voor één gaan ze een lage deur binnen. De handen grijpen onder het kleed. De dsapa mala's ritselen. De spitse vingertoppen vatten de kogeltjes; gelijktijdig vallen zij tegen den ondersten. Bij den vijftigsten omvatten de vingers de goudkorrels der extase. Bij den honderdsten zijn de vingers reeds als vloeiend goud en gevoelloos. Zweet maakt de saffraangele en gespannen gezichten glanzend, waarover de ziel als een gletscher heenglijdt. Als mummies staren zij naar het visioen. Hun handen zijn neigingloos, hun monden driftloos. Zoo staan treurwilgen. Zoo leeft de winter. Zoo zijn de monniken; zoo wordt Litaipe. Zoo worden eens alle schepselen in de landen van Boeddha, van wie slechts de trage hartklop het leven verraadt. Het visioen is rood van donder en bliksem boven de zandzee Gobi. De wind raast en stofkorrels waaien in hun oogen. Geen ooglid knippert,

[p. 35]

een handpalm beschut de pupil. De storm trekt zich terug en de Gobi ligt naakt in de zon, droog en dor van schetterend zand. Een zachte regen valt en doet kleine planten ontkiemen, die zichtbaar groeien tot hooge mimosastruiken. O, ze groeien tot aan Litaipe's kin, tot aan zijn voorhoofd. De poederige bloempjes kietelen zijn neusgaten. En van allen; maar geen neus niest. Een meisje snijdt de mimosa en wuift met de boeket. Zij spreidt dien uiteen tot vlak onder haar groote donkere oogen. Zij boren zich in Litaipe en het visioen is één groote pauwestaart. Ademloos kijken de monniken toe. Het fluweelen oog dringt hen in slaap. Een zoemende muziek als zomerhitte begeleidt den droom en strijkt de voorhoofden plooiloos. Hun neusvleugels verwijden zich onmerkbaar. Het oog brandt Litaipe uit tot asch. Hij ziet en hoort en voelt niets meer. Hij weet niets meer. Is hij geweest?

De pauw gaat hem voor in het Nirvana, waar de eeuwige glimlach van Boeddha hem verwelkomt.

(In sensu allegorico.)