De Nieuwe Gids. Jaargang 50

[p. 592]

Eene moeder door A. Timmerman - Van Pellecom.

Zij had haar man verloren toen haar eenig kind een kleine jongen was. Alleen had zij hem groot gebracht; met naaien het brood voor hen beiden verdiend. De menschen bij wie zij werkte, noemden haar stil en eenzelvig; rustig en geduldig deed zij wat er van haar werd verlangd. Zij dacht uitsluitend over dagelijksch zorgen, waarvan haar jongen het middelpunt was. Toen hij grooter werd, kwam zij door hem meer in aanraking met de wereld om haar heen, en omdat het kind zachtzinnig was, beschermde zij hem zooveel mogelijk tegen de ruwheid der menschen.

Later, toen hij een mensch begon te worden, verzweeg hij, om haar te sparen, verdrietelijkheden die hem troffen. Het lot scheen hun genegen, het liet hen rustig voortleven zooals zij dit het liefst wilden, in elkaar toegewijde, niet uitgesproken, wat weeke genegenheid. Tot er een plotselinge keer kwam; de oorlog scheidde hen wreed. De laatste uitdrukking, die zij bij zijn vertrek, in zijne oogen zag, was gewilde moed, waarachtig angst schemerde.

Nog stiller werkte zij, nog eenzelviger noemden de menschen haar. Maar in haar wezen leefde de hoop op zijn terugkeer, fel en standvastig.

Het lot werd nog wreeder. Zij kreeg bericht dat hij gesneuveld was. De slag raakte haar niet met plotselinge hevigheid; langzaam aan groeide haar lijden, tot het haar geheele wezen had doortrokken. Toen dacht zij dat zij sterven ging; zij verwachtte het gelaten. Maar het lot is niet zoo meedoogend dat het een mensch het leven ontneemt wanneer deze het verlangt. Zij bleef leven en voegde zich weer in den sleur. Werktuigelijk deed zij wat zij gewoon was te doen. Als de menschen haar bemeelijdden, antwoordde zij bijna niet; de een noemde haar koud en hard, de ander vreesde voor haar verstand. Na een paar dagen brak de verstarring en begon zij te spreken over haar jongen, tegen iedereen die wilde luisteren. In de

[p. 593]

zwarte nachten fantaseerde zij heldendaden die hij gedaan zou kunnen hebben.

Een paar maanden later bracht een jongen van het dorp, die met hem in den oorlog was getrokken, haar den laatsten brief van haar zoon. Waarin zij las dat hij niet gesneuveld was, maar gedeserteerd. Hij schreef dat hij deserteeren zou en dan natuurlijk gefusilleerd zou worden. Dit besluit had hij genomen omdat hij wist dat hij niet meer zou kunnen leven wanneer hij een mensch had gedood. Was het dan niet beter zelf den dood in te gaan eer dit gebeuren moest? Hij hoopte dat zij dit ook zooals hij begrijpen zou, en vroeg haar vergeving voor het verdriet dat hij haar moest aandoen. Misschien zou zij denken: had hij zijn besluit om te deserteeren maar voor haar verzwegen; nu beschouwde zij dit feit als lafheid, zooals veel menschen doen, en deed dit haar meer leed dan wanneer zij had kunnen gelooven dat hij als held voor zijn vaderland was gesneuveld. Maar hij hoopte door zijn vrijwilligen dood iets bij te dragen tot den afschuw voor den oorlog. Zij moest aan iedereen, dien zij kende, vertellen hoe en waarom hij was gestorven, en trotsch gaan op zijn moed. Niet iedereen zou dit begrijpen; maar enkelen, heel enkelen, wel, en dezen zouden weer aan anderen dit begrip overbrengen; steeds verder moest zijn daad en het motief daartoe doorwerken. Als de menschen hun leven wilden offeren voor den oorlog, zou de oorlog onmogelijk worden. Hoe grooter hun aantal werd, hoe sterker de kans dat het offeren niet meer noodig zou worden.

Toen zij het woord deserteeren las, had zij een bitter-pijnlijke steek in haar hart gevoeld. Maar bij het verder lezen stierf dit gevoel weg. Al begreep zij niet alles wat zij las, zij geloofde, en in dit geloof vond zij nieuwe levenskracht; al wat zij vroeger voor waar had gehouden over heldenmoed en vaderlandsliefde verbleekte bij den wil van haar jongen. Zij zou zijn wil volbrengen. Als hij het wilde, moest het goed zijn.

De menschen tot wie zij sprak zooals haar zoon het haar had gevraagd, keken haar verwonderd en wantrouwend aan. Maar al wie de gruwelen van den oorlog, in werkelijkheid of in de verbeelding hadden door gemaakt, luisterden aandachtig en met veel belangstelling; zij zagen in de verte een heel klein lichtje opblinken, en de druk van hunne jammervolle herinneringen werd er een weinig door verlicht.