De Nieuwe Gids. Jaargang 50

[p. 361]

De Nieuwe gids en de midden-generatie door Dr. P.H. Ritter Jr.

Iedere belangrijke cultuurstrooming vertoont zich in twee gedaanten. In de gedaante eener beïnvloeding van den algemeenen gang der historie, en in de gedaante eener beïnvloeding van een bepaalden tijd.

In hare eerste gedaante heeft zij deel aan een oneindige beweging, in hare tweede gedaante aan iets dat eeuwig is door zijn eenmaligheid. Een richting-gevende cultuur-strooming vormt een Idee, - zij vormt ook een menschentype.

De Nieuwe-Gids-beweging heeft gestalte gegeven aan een Idee: de Autonomie der Schoonheid, maar zij heeft ook een mensch geschapen. Die mensch is niet: de Tachtiger, die mensch is de vertegenwoordiger der tusschengeneratie, die op de Tachtigers volgt. In de voorlieden der Tachtiger-beweging krijgen de verschillende schakeeringen der Tachtiger-Idee gestalte, maar in den mensch, die op hen volgt, de Tachtiger-psyche.

Ik heb mij tot taak gesteld, een korte kenschetsing te geven van de Tachtiger-psyche, zooals zij in de kunstenaars en intellectueelen, die zich thans tusschen het vijftigste en vijf en zestigste levensjaar bevinden, aanwezig is.

* _* *

Die psyche wordt bepaald door den eigenaardigen paradox, dien wij in de beweging van Tachtig aantreffen. Ziethier onstuimige geestdrift, die eindigde in een neiging tot bezonkenheid, ziet hier

[p. 362]

Vaart, die uitmondde in verdieping en verfijning, ziet hier Impressionisme dat zich verbizonderde tot uitgewogen aandacht voor het détail, ziet hier: een roes van vreugde, die leidde tot het reëel besef der levensversombering en levenstragiek, ziet hier: eindelijk een beweging die op hartstochtelijke wijze den mensch eenzelvig heeft gemaakt. Ik ben ervan overtuigd dat wij, figuren der middengeneratie, onze taak, stem te geven aan het voorgevoel van het naderend onheil, dat in de jaren die aan den oorlog voorafgingen de menschheid beving, niet hadden kunnen vervullen, indien onze zenuwen niet zoo uiterst gevoelig waren geworden door onze verbondenheid aan den Nieuwen Gids. En ik ben er ook van overtuigd, dat die verbondenheid ons allen het martelend conflict gebracht heeft tusschen onze eenzelvige, van de wereld afgewende neiging en den plicht die ons gesteld is, omdat wij leven in het Nu, met de wereld mee te doen. Of gij haar romans, novellen, levens-overpeinzingen dan wel haar poëzie doorbladert; overal, van Johan de Meester, van Frans Mijnssen af, tot aan Annie Salomons, Gossaert, van Eyck, Bloem, Greshoff, - overal ontwaart ge die algemeene melankolie, die ironische gesteldheid tegenover het leven, die vreemd is aan de vreugde.

Wij hebben dit Fatum pas begrepen, toen er een nieuwe, jongste generatie de teugels in handen nam, toen de schrijvers en dichters, die na den oorlog kwamen, de levensvertwijfeling aanvaardden als een feit, als een booze werkelijkheid, niet langer als een boozen droom. Handelen in nood, of zelfs maar door den nood overmand worden, geeft een andere zielsgesteldheid dan den nood verwachten; wij waren de verwachters van den nood, de dragers van het voorgevoel van den ondergang, die nu aan het komen is.

* _* *

Het is onjuist, dat een tijdsperiode door ééne generatie wordt bepaald. Iedere eeuw draagt, omdat het tijdstip waarop een mensch zich bewust werd zijn psyche bepaalt, het veelgeschakeerde beeld van opeenvolgende cultuur-symbolen. Er leven Tachtigers, vooroorlogsche nakomelingen der Tachtigers en menschen met het na-oorlogsche werkelijkheids-sentiment in éénzelfde tijdsgemeenschap. Zooals voetgangers, wielrijders, koetsiers, automobilisten

[p. 363]

en vliegers tezamen het verkeersbeeld scheppen. Wij, middengeneratie, vormen, in tegenstelling tot de ouderen, wier werk voorwaarde was tot den tijd van nu, in tegenstelling tot de jongeren, die door dien tijd worden bepaald, de contrastwerking in de tijdsgedachte.

Maar deze noodlotsbestemming geeft aan ons wezen een dualistische natuur. Ons werk mist het élan der niets-ontziende revolutie van de voorgangers, het mist de klare stelligheid van de opvolgers. Onze neiging balanceert tusschen de individualistische begeerte van onze ziel en de maatschappelijke, collectivistische neiging van onze vitaliteit, die bij het Heden wil aansluiten. In de verwachting van een nieuwe wereldwending hebben wij de voorgangers gekritiseerd, maar nu die wending er is, zijn zij ons liever dan ooit.

*_**

Intusschen: in den brand dezer tegenstrijdigheid zijn wij ons van enkele dingen bewust. Onze wankelheid is geen gemis van levensdurf, maar een fatale gedetermineerdheid. Anders dan sommige decadenten, die ook de Nieuwe-Gids-beweging heeft gekweekt, laten wij na, ons te verlustigen in onze onmacht, - wij weten die te begrijpen in haar objektiviteit. In zekeren zin zijn wij de slachtoffers van het mateloos individualisme, dat de beweging van Tachtig te voorschijn riep, maar omdat wij haar slachtoffers zijn, hebben wij haar lief. Ons, die tot rijpheid kwamen, toen de overwinning was bevochten, bleef de strijd, de smaad, de geestdrift vreemd. Ons werd alleen gegeven de bewondering. Maar dat fonkelende licht kon ons den uitweg niet geven uit de somberheid.

Toen Van Deyssel, nog onlangs, gewaagde van een bloeiende literatuur, die na de Nieuwe-Gids-periode was ontloken, moet hij alleen het oog gehad hebben op hoedanigheid. Richting gevend echter, is er maar zeer weinig in het werk der midden-generatie. Wanneer de geschriften van deze zestig jaren worden opgedolven uit het stof der eeuwen, dan zullen alleen de werken der voorgangers worden vermeld.

*_**

[p. 364]

Toch behooren wij, middengeneratie, waarschijnlijk tot het essentieelste wat de Tachtiger-Beweging heeft geschapen. In òns schiep zij den tragischen mensch. Het woord lijden is een verschrikkelijk en machtig woord, waarmee men behoedzaam moet omgaan. Toch durven wij zeggen: wij die de Schoonheid achter ons zagen als een brand aan den horizont, en die nimmer den heiligschennenden moed hadden, haar te verloochenen, - toch durven wij zeggen, dat wij aan de Tachtiger-beweging hebben geleden. En dáárom, omdat alles ons werd ontnomen en niets ons werd gegeven, omdat wij haar om geen ander Doel dan Haar Zelve in ons hebben ontvangen, - dáárom hebben wij haar zoo lief.