De Nieuwe Gids. Jaargang 50

[p. 471]

Dieren in Parijs door Maria Favai - Kievits.

Ik hoop dat de olifanten, in den Jardin d'Aclimatation, zin voor humor hebben, als zij, ter vermaking van het publiek, elkanders kleine staartjes in hun groote slurven moeten vatten en een rondgang moeten maken. Slurven en staartjes vormen dan een renaissance-achtig, decoratief krul-motief, en als ik de vermaakte gezichten der talrijke toeschouwers zie, kan men opnieuw vaststellen, dat met de renaissance - o, ironie van het strevende woord - de decadentie met rustige reuzen-passen voortschreed.

De volwassene olifanten zijn gehoorzaam, ze schikken zich met superieure wijsheid in hun lot. Ze loopen mank op bevel van den kleinen man die ze dresseert, staan op hun voor-pooten en halen centen met hun snuit op, die ze met een zeer voorzichtig, krommend gebaar iets hooger op de slurf leggen. Is de ruimte dezer geïmproviseerde brandkast goed gevuld, dan geeft Jumbo met minachtend gebaar het geld aan den dresseur. Ik geloof niet dat minachting in zijn bedoeling ligt. Zijn levens-inzichten kennen het nut van centen niet; hij, gewend aan de ruimte van verre horizonten en de diepte der hooge wouden, overziet de kleinigheden dezer wereld. Wij menschen oordeelen hem zelfs betrekkelijk gelukkig, dat hij in zijn gevangen staat, de macht van, en den strijd om deze kleine cent, ignoreeren mag. Hij geeft het geld met hetzelfde verveelde, aristocratische gebaar, als waarmee hij even later zand tegen z'n schenen gooit om zich zelf te kriebelen, denk ik, - de ware oorzaak is me onbekend - het is misschien wel uit verveling, net als het weggeven der centen.

De volwassen olifanten zijn tandloos. Uit speculatiegeest van den mensch of voorzichtigheids-maatregel? Vast staat, dat diens suprematie over het kracht-dier, er een leelijke knauw door krijgt.

Alleen kleine Mary krijgt tandjes; ze zijn even groot als een flinke knots. Wat voor haar een kleinigheid is, zou voor een oer-

[p. 472]

mensch een flink verdedigingsmiddel zijn. Mary is het lastige kind der familie. Gezegend de lastige kinderen!

Mary leeft nog in den gelukkigen staat van ongedisciplineerdheid, haar levens-opvatting is nog fantastisch, vrij van conventie. ‘Grijp de tucht aan, laat niet af, bewaar ze, want zij is uw leven’, is haar onbekend, leven is nog spel voor haar. Een gegeven cent gooit ze terug, maar een stuk brood eet ze op; ze verbreekt bij voorkeur de geordende rij harer medegevangenen en gaat ergens op zoek naar een boom om dien te ontwortelen. De leer-school van het leven zal ook haar eens buigen, als zij tevoren niemand gebroken heeft.

Als Mary liggen moet, maakt ze een cake-walk, als ze dansen moet, zet ze zich op haar achter-vlak. Van Mary ben ik overtuigd, dat ze zin voor humor heeft.

En de dresseur is heel sympathiek.

Een menschje-toeschouwer wierp, voor de grap, een brandende sigaret in Romeo's slurf. Het dier wierp z'n snuit in de lucht, opende wijd zijn driehoekigen mond, stootte een kreet uit en draaide zich van de menschen af. Beheerschte kracht?

Maar de dresseur was niet zoo ver gevorderd in zelf-bedwang. Hij sprong tusschen de menigte en met z'n stok gaf hij er het menschje van langs, zooals hij er Romeo nooit van langs hoeft te geven. Wee ons, zoo Romeo zijn voorbeeld gevolgd had.

Toen de dresseur weêr in de afgebakende ruimte terug was, liep Romeo op hem toe, legde vertrouwelijk z'n slurf op den schouder van zijn behoeder, zooals een vriendenhand, moed-gevend zich op den onze zou leggen. De bewaker gaf Romeo een klontje suiker.

- Mary kom hier! Mary kom hier!

Mary komt niet hier. Ze gaat stijfhoofdig de verkeerde richting uit en de konsekwenties zal ze moeten bezuren.

‘Denn jeden Schüld nächt sich auf Erden.’ Maar waarom hebben de menschen Mary ook niet in haar oer-woud gelaten?

*_**

De man die boven de poort van het kerkhof van mijn vroeger woon-stadje, als symbool van ons kortstondig bestaan, twee vlinders liet beitelen, was beperkt in zijn vergelijkings-vermogen. Wat te leggen van Methusalem en meer nabije talrijke honderdjarigen. Hij had bovendien nooit het geluk gehad, de vlinder-tentoonstelling in

[p. 473]

den Jardin der Plantes te zien. Want wie onzer behalve dat versleten bestaan, deelt met de vlinders hun lichtheid, hun schoonheid, hun gratie door harmonie in vorm en kleur?

Vlinders tentoongesteld in een plantentuin. Maar ze hooren er thuis, ze zijn verwant aan de bloemen en blaadren; sommige hunner waren eens als fladderende bloemen, sommige hunner zijn nu nog als doode, gave herfstbladeren.

De vlinders bekijkend, herinnerde ik mij de woorden van Ko Doncker. Het was lang geleden in Holland, waar destijds, meer dan elders, met gemak gesproken werd over chaos, God, atheïsme en geloof. Het behoorde tot den ‘bon-ton’ der huiskamer.

- En jij Ko, geloof jij in God? werd hem gevraagd.

Z'n rare neus ging de hoogte in - het was niet moeilijk voor hem een karikatuur van zich zelf te maken - en hij zei:

- As je, soo as ik, buite woont en bijen houwt, en as je dan het leven van die bije aandachtig bekijkt, dan wor-je eenvoudig.

Geduld en liefde verzamelden de schatten dezer moderne Pandora-doozen.

Onze verbeelding, zelfs haar grootere zuster, de fantasie, kunnen niet benaderen, de menigvuldige en vaneerende schoonheid dezer kleurige scheppingen. Soms zijn ze als ragfijne kantweefsels, of glanzende, veel-tintige ertsen, glinsterende edelsteenen, gevangen licht-glimpen, soms deelen zij de warmte en diepte van fluweelen weefsels, den stralenden glans van effen zijde of bewerkte brokaten. De nabootsing van natuur-producten, als mos, boomschors, erts, tot menschelijke industrie van soepele weefsels, harde mozaiken en emails hervindt men op deze vleugels.

Zelfs in hun verstijving hebben ze hun luchtigheid behouden.

Vlinderwieken verbinden hier Oost en West, Noord en Zuid in beperkte ruimte. En in hun natuurlijke versieringen, hervinden we ze als de leermeesters van den Javaan in zijn grillige, schaduwachtige batik-werken, den Japanees in zijn straf gebeitelde houtsneden, den Mexicaan in zijn sobere kleur- en lijn-figuraties waarmee hij zijn aarde- en leerwerk versiert.

Boven den dood zegepraalt hier de schoonheid der vlinders. In welken zegepraal deelachtig zijn, niet alleen die kunstenaars, voor wie zij onbewust als voorbeeld dienden, maar alle kunstenaars die onbewust de schoonheid dienen.

[p. 474]

Het symbool der vlinders op den grauwen steen der kerkhof-poort gaat inderdaad mank.

*_**

De monsters, die ik het liefst heb, zijn de chimaere rond de torens der Notre Dame. Ook omdat ze geen kwaad kunnen doen, want we zijn laf als we niet moedig hoeven te zijn.

Zoo de meest voorkomende chimaere altijd heel ver weg en onbereikbaar zijn, zoo zijn deze alleen hoog en ook tastbaar. Het doet goed je hand op zoo'n ruigen rug van een verscheidene meters hoogen arend te leggen, een grimmigen leeuw op z'n poot te slaan. Zij reageeren niet op ons als andere chimaere. Hun uitdrukkingen, proporties, houdingen, alles is verschrikkelijk, angstwekkend, duivelsch bijna. Maar ze staan steenvast; al dat verschrikkelijke is louter fantasie van hun makers, en van hùn kant pose.

Aldus gerustgesteld voel ik mij thuis in het domein der chimaere.

Op de ruimte rond de torens houdt een vrouwtje een stalletje, waarin ze briefkaarten verkoopt.

- Vier en dertig jaar woon ik hier, vertelde ze mij, - zomer en winter.

- Ook 's nachts? vroeg ik.

- O nee, 's avonds ga ik naar de menschen. Ze zei letterlijk: ‘je retourne aux hommes’.

Wat was ik voor haar? Wat was de heele complexe, groote menschenstad voor haar? Een hersenschim vanaf haar monsterlijke hoogte?

's Morgens klimt ze de zooveel honderd hooge trappen op naar ruimte en verte, 's avonds onderneemt ze den neêrgang naar nauwheid en beperktheid.

Waar leeft ze inderdaad? Op haar toren of in haar huisje? Met droombeelden of met de menschen?

Auch kleine Dinge können uns entzücken
Auch kleine Dinge können teuer sein.

Een zakdoek of een doosje lucifers. Hoe vijandig zullen die haar worden als ze ze vergeten heeft.

Een toeristen-karavaan wil de klokken van meer nabij zien.

- U heeft toch niets te doen, zegt ze autoritair, - past u zoolang op m'n koopwaar.... 20 centimes de gewone briefkaarten en 80 centimes de fotografie-reproducties.

[p. 475]

Ik sta in de schaduw van een grooten aap, die een kleinen aap opeet. Ik herken een oude gewoonte daar ver beneden me, ook in gebruik.

Levende duiven loopen kirrend en koerend, pronkend en pralend over vleugels van gieren en torsen van stieren. Ze bevuilen de beelden der heiligen, tout comme chez nous. Niet prettig.

- Niets verkocht? vraagt het vrouwtje me.

- Niets, zeg ik, even teleurgesteld als zij.

Een neger komt naar haar toe.

- Bonjour, madame, ça va toujours?

- Merci et vous?

- Herkent u mij? vraagt de neger.

- Ja, zegt het vrouwtje, hem opmerkzaam aankijkend, - het moet twee jaar geleden zijn dat ik u hier zag.

- Precies zegt de neger, kinderlijk verheugd, - twee jaar geleden was ik voor 't laatst in Parijs.

- Tot ziens Madame.

- Au revoir Monsieur.

Welk subtiel onderscheidingsvermogen heeft dit torenvrouwtje om den eenen neger van den anderen te kunnen herkennen? Welk geheim aantrekkingsvermogen beeft deze stille, vaste toren voor een neger, wiens natuur aan ons bekend is door jaszgeluiden en rumoerigen dans?

Als de avond gekomen is, en de kerk van buiten af verlicht wordt door de helle, kunstmatige verlichting, kan men vanaf het verlaten voorplein, de kathedraal tot in haar uiterste hoogte en kleinste onderdeelen goed waarnemen. Eerst toen bemerkte ik, dat de torens asymmetrisch zijn.

‘Ceci tue cela’ zegt Hugo in een zijner hoofdstukken over Notre Dame, doelend op de verwoesting van oud door nieuw. Maar doet ook herleven. Want zonder het kunstmatige licht, zou men nooit den gevel zoo volkomen kunnen zien. Kartels en kantels, beelden en nissen, pilaren en steenen, het heele groote, geduldige liefdewerk der middeleeuwen, rijst machtig uit het klare licht van modernen tijd.

En chimaere en nog eens chimaere.... ontelbare chimaere. Hun koppen zijn naar de aarde gebogen. Wat zoeken ze er?

Hetzelfde droombeeld waarnaar wij in hun hoogte zoeken?