De Nieuwe Gids. Jaargang 50

[p. 329]

Bibliographie.

Marcelle de Somer. Le Rythme de la Vie. Le Bonheur. Impr. Les Invalides réunis. Gand.

Men zou dit boek ook De Gids naar het Geluk kunnen noemen. In een korte inleiding zegt de schrijfster, dat het leven kennen, het ik begrijpen, het ik, dat voor een groot gedeelte zichzelf het leven schept, tevens zou zijn het geluk begrijpen; en dat, wanneer het geluk begrijpen al niet hetzelfde is als het bezitten, die kennis dan toch beteekent, dat men de wapenen bezit, om het te veroveren.

Volgens dezen opzet houdt zij een nauwkeurige beschouwing van de materialen, de werktuigen en wapenen, die ons het geluk kunnen verschaffen; zij ontleedt ze op een scherpzinnige manier; zij heeft ze allen bepeinsd en zegt ons hoe zij werken en terugwerken. Zij heeft haar wegwijzer gesplitst in vier verschillende deelen, waarvan de titels eenigszins den inhoud benaderen: La Vie universelle et le Bonheur, Notre Vie, Notre Bonheur, Vers plus de Bonheur. Deze deelen zijn weer gesplitst in hoofdstukken, die geraffineerde ontledingen bevatten van de verschillende acties van ons intellectueele en sensitieve leven. B.v. L'amour et la haine en face de l'aversion. Le mouvement cérébral (conscient). Les automatismes. L'amour la haine et l'aversion en face de l'inertie. In het derde gedeelte vindt men o.a. La joie et la souffrance de recevoir. La joie et la souffrance de donner. Hierbij worden allerlei soorten van geven en mededeelen besproken, b.v.: Een moeder zoogt haar kind, de melk komt overvloedig, het kind neemt gretig. Dat is de vreugde van het geven. Het kind sterft. Smart voor de moeder door het verlies van het kind, smart omdat zij het niet meer de melk kan geven, die moet verdrogen, smart omdat zij de liefde en de toewijding in haar aanwezig niet meer kan geven.

Het geluk van het geven in de liefde: ‘Toutes les folies du don,

[p. 330]

sacrifices, dévouements, actes presques surhumains qu'on fait par amour, on les fait pour la joie de réussir à donner, d'être accepté. L'amour payé de retour en excès, s'éteint’ (pag. 178). ‘La joie de donner est celle de réussir à donner quand on en a besoin, envie etc. réussite prouvée et confirmée par l'acceptation du milieu qui en témoigne à son tour par un don. Recevoir est donc la preuve d'avoir donné et la confirmation de la joie, le point d'orgue de la joie.’

Het onberekenbare wisselspel van het geven en het ontvangen in de liefde ontleedt zij zeer fijn en staaft haar beweringen met verschillende historisch bekende voorbeelden. Zoo de verhouding van Napoléon met Joséphine de Beauharnais, de verkwistende tête de linotte, die geen eigenlijke liefde voor hem had, totdat zijn liefde verkoelde door haar onverschilligheid, waarop bij haar een soort liefde voor hem ontstond.

In het vierde deel bespreekt de schrijfster: erfelijkheid, opvoeding, gezondheid, het individueele en het sociale leven, de cultuur van de vreugde. Een goede raad is verstandig en economisch met zijn vreugden en genietingen om te gaan; het gevoel van vreugde niet te laten afslijten door overmatige genieting; zich een voorraad van vreugden aan te leggen; zich mooie herinneringen te maken voor de zwarte dagen, die komen zullen.

Het geheele boek zou men een uitwerking kunnen noemen van het spreekwoord: ‘Jeder ist seines Glückes Schmied’. De conclusie van de schrijfster schijnt te zijn, dat het meest getrouwe geluk wordt gevonden in de volkomen toewijding aan een of andere taak. Het is een onderwerp, waarover niemand raakt uitgepraat of uitgeschreven en zoo is ook deze verhandeling uitgedijd tot een dik boek, vol inlichtingen en interessante redeneeringen, vol goeden raad en stooten tot nadenken over het geluk, dat binnen ieders bereik ligt. Daarbij geeft het een schat van citaten, zoowel uit wetenschappelijke als uit letterkundige en historische werken, waardoor het ook menig belangwekkend boek ter kennis van den lezer brengt.

Ja, ‘Le Rhythme de la Vie’ is een eerlijk boek, ontstaan uit de behoefte den menschen iets te geven, geschreven uit een innerlijke overtuiging, een boek, waaraan veel studie is vooraf gegaan, dat ook iets geven kan en zal aan hem, die het aandachtig en bij kleine

[p. 331]

gedeelten leest en herleest. Dat menig mensch, onontwikkeld en onbelezen, tot dezelfde conclusie komt als de schrijfster, dat het geluk nl. bestaat in de verstandige bijelkaarlegging van kleine dingen, is een bewijs, dat zij met haar eruditie de voeling met de realiteit niet heeft verloren. De oude Limburgsche boer, die mij zeide dat hij niets meer verlangde dan de heele eeuwigheid door met zijn pijp op de bank voor zijn huis in de zon te zitten, zou een goed figuur in dit boek hebben gemaakt.

Ten slotte eenige strofen van de dichteres Sandelion, waarin het verlangen naar het geluk van te geven wordt geuit:

Tout est perdu ce que je suis et ce que j'ai
Comme de l'eau qui n'a personne pour la boire,
Comme un morceau de pain que nul n'aura mangé.
Et voilà qu'il me reste une âme dérisoire,

Pleine d'un don immense et lourd sans rien donner,
Et de soumission sans maître: qui déborde
D'amour hors de l'amour et de miséricorde,
Hélas, sans avoir rien au monde à pardonner.

Il me reste ce chant de trop que nul n'écoute.

P.G. la Chesnais. Brand d'Ibsen. Étude et analyse. Paris. Mellottée Édit.

Een boek uit de serie Les Chefs-d'oeuvre de la Littérature expliqués, welke wordt uitgegeven onder de directie van René Doumic, een naam, die de deugdelijkheid der onderneming waarborgt. Deze serie uitgaven brengt vele meesterwerken der wereldliteratuur nader tot den gemiddelden ontwikkelden lezer, aan wien niettegenstaande het belang, dat hij erin mag stellen, dikwijls de tijd ontbreekt tot een diepere studie van het onderwerp en wien op deze manier de gelegenheid wordt geboden een stuk literatuur grondig te leeren kennen door de voorlichting van een deskundig auteur, gelijk in dit geval de heer la Chesnais, die geheel in het werk van Ibsen is doorgedrongen.

In het eerste gedeelte van zijn boek vertelt hij ons allerlei over

[p. 332]

den schrijver van Brand, vooral op het tijdstip van het ontstaan van het werk, dat in 1865 in Rome is geschreven. De hartstochtelijke Ibsen was uiterlijk een kleine man, linksch en onhandig in zijn bewegingen en verlegen tot in het belachelijke, terwijl zijn vriend Björnson groot was, een zelfverzekerde manier van optreden had en een houding alsof hij overal en altijd kommandeerde. Hoewel de meening is verspreid geweest, dat er een vijandige ijverzucht tusschen de twee schrijvers bestond, berust dit op een dwaling en waren beide mannen, niettegenstaande hun verschil in aanleg en persoonlijkheid, zeer goede vrienden. Björnson, die eenige jaren jonger was dan Ibsen, was in betere omstandigheden; zonder ooit een bepaald ambt in het openbare leven te hebben bekleed was hij uit natuurlijken aanleg een leider, die de massa in beweging kon brengen en hij gebruikte zijn invloed om Ibsen, wiens waarde hij inzag, te helpen, zooveel hij kon. Hij bracht hem in aanraking met de meest verschillende menschen; door zijn verbindingen wist hij hem het noodige geld te verschaffen voor zijn reis naar Rome, terwijl van zijn zonnige natuur, zijn zelfverzekerde houding en zijn wereldkennis een weldadige invloed uitging op den schuwen, linkschen, pessimistischen vriend, die zelfs een tijdlang sterk onder zijn invloed kwam en bewonderend tot hem opzag.

Toen Ibsen in 1865 in Rome en Ariccia aan Brand werkte, was hij geen beginneling in de litteratuur. Behalve verschillende lyrische gedichten had hij reeds negen theaterstukken gemaakt, waarvan er zeven waren gedrukt en gespeeld en vijf op het repertoire zijn gebleven. Hij had veel ondervinding van alles wat op het tooneel betrekking heeft, doordat hij gedurende twaalf jaar verbonden was geweest aan verschillende theaters als regisseur, artistiek directeur of letterkundig raadgever; in Bergen alleen had hij meer dan honderd stukken voor het voetlicht gebracht. Hij was grondig op de hoogte van de Deensche en de Duitsche dramatische literatuur; hanteerde zijn eigen taal met een bewonderenswaardige soepelheid en had zulk een geweldige rijkdom aan woorden tot zijn beschikking, dat dit de verbazing van Björnson opwekte. Hij was dus behoorlijk uitgerust tot het schrijven van een groot dramatisch werk.

Hij heeft zijn Brand eerst als episch werk opgezet en het later omgewerkt tot een drama, dat hij echter zelf moeilijk speelbaar achtte. Over dit stuk is zeker wel een boek te schrijven, daar het

[p. 333]

allerlei problemen stelt, zonder bevredigende oplossingen te geven. De sombere held, die zich zelf opzweept tot een fanatische vernietiging van zijn vrouw en zijn kind, wordt in den loop van het stuk tot een nachtmerrie voor den lezer. Wanneer dominee Brand een kleine parochie hoog in het gebergte, waar de menschen erg materialistisch en zelfvoldaan zijn, tot een meer religieus of ethisch leven wil brengen, was hij niet gerechtigd vrouw en kind op te offeren aan het onbarmhartige klimaat. Iemand met zijn gezindheid had zich trouwens niet mogen belasten met een familie, zoodat hij vrij bleef zichzelf te offeren. Zijn eisch aan zijn vrouw Agnes om alle kleertjes van het doode kind, die zij als een schat bewaarde, aan een zigeunervrouw af te geven, is al zeer hard; maar wanneer hij dan nog vergt, dat zij het laatste stuk zal afstaan, een mutsje, dat het kind bij het sterven op gehad heeft, en dat zij in haar kleed had verborgen, lijkt dit waanzin. De bedelvrouw had het mutsje niet noodig en het nuttelooze offer was de laatste slag, die het leven van Agnes verwoestte. Er zijn zeker menschen, die om een hooger doel afstand doen van elk bezit, van het zoeken naar troost en genot. Zij doen dat echter vrijwillig en voor zich alleen, zijn vrij van wereldsche banden. De moraal van dominee Brand loopt echter uit op een moordpartij.

Voor iemand die het Noorsch machtig is, moeten er zeker prachtige brokken vers in dit drama zijn. Uit de Fransche vertaling krijgt men nog den indruk van een grootsche en sombere schoonheid. Het is begrijpelijk, dat iemand met zulke hartstochtelijke gevoelens een goed lyricus moet zijn en de heer la Chesnais verzekert dan ook, dat verschillende van Ibsen's gedichten gekend en bemind zijn door het geheele volk. Het boek van dezen Franschen schrijver zal voor velen een welkome introductie zijn bij een groot maar lastig heer.

François Erens.