De Nieuwe Gids. Jaargang 49

[p. 255]

Van Deyssel zeventig jaar.

Van Deyssel zeventig jaar! Een jublieum voor hem. Een vijftigjarige vriendschap heeft hem en mij verbonden; een jubileum voor mij.

Wanneer ik over hem denk, kan ik zeggen, dat hij de meest bizondere en ongewone persoonlijkheid is van geheel Nederland, ja ik zou er bij willen voegen, en niet alleen van Nederland, want in een veel grooteren kring dan onze landsgrenzen afsluiten, zal men geen tweeden Karel Alberdingk Thijm vinden. Ik geloof dat ik dat het beste weet en al ga ik het nu niet bewijzen, ik geef mijn schrijvers-eerewoord op de waarheid van deze uitspraak.

Karel Alberdingk Thijm, hij is de Duyrcant van de Dietsche Warande, hij is de Lodewijk van Deyssel, die op zijn achttiende jaar dr. Schaepman tot een woedeaanval bracht, toen de politicus-dichter door verraad gewaar werd, dat hij met zulk een jongen een polemiek had gevoerd. En die zelfde jongen had als jongetje nog paardje gereden op des doctor's rug, terwijl deze zich om het kind te amuseeren op handen en voeten voortbewoog over het vloerkleed van professor Thijm's huiskamer. Geen wonder dat de doctor had gebruld: ‘O, is dat Kareltje Thijm!’

Hij is de Lodwijk van Deyssel van ‘Over Litteratuur’, een mijlpaal in de Nederlandsche letterkunde. Hij is de schrijver van twee zeer bizondere romans, van Gedenkschriften, kritieken en beschouwingen, die allen een eigen visie geven op het besprokene, die den lezer er toe brengen het besprokene te zien door het lyrische temperament van den beschouwer, maar (de waarheid moet er uit) die sommige lezers bang hebben gemaakt het besprokene te lezen uit vrees, dat zij het anders zouden zien, dan de verkondiger het deed, waardoor dan die van-Deysseliaansche bewonderaars zich maar liever met van Deyssel alleen tevreden

[p. 256]

stelden, want zij hadden door het lezen van zijn bespreking al genoeg plezier van de besproken werken gehad.

De jubilaris is de A.J. van ‘Het leven van J.A. Alberdingk Thijm’, van de brochure over Multatuli.

Hij is de auteur van dat kleinood der Nederlandsche literatuur: ‘Uit het leven van Frank Rozelaar’; het boek vol menschelijke mystiek. Had hij alleen dit boek geschreven en geen letter meer, zijn naam zou nooit vergeten worden, zoo lang de Nederlandsche taal zou leven.

Ik sluit mijn oogen en zie Karel's markanten kop voor mij. Ik kan mij begrijpen, dat er menschen zijn die het niet verveelt naar zijn gezicht te kijken, het te onderzoeken lijn voor lijn en vlakje voor vlakje. Zij willen het lezen, zooals zij zijn werk lezen. Het zal hun niet verwonderen, wanneer ik hun zeg, dat er nog wat anders in dien kop is uitgebroeid, iets wat niet te wegen of te meten is en dat is het nieuwe geluid, dat na 80 in de Nederlandsche taal heeft geklonken. Ik heb dat reeds meermalen gezegd, maar bij deze gelegenheid dient het te worden herhaald. Hij heeft de groeve opengebroken, waaruit de schrijvers van heden de steenen halen tot het opbouwen van hun taalgewrochten. Het prachtige geluid van Gorter wortelt in van Deyssel's klanken. Dit is zijn groote beteekenis voor onze literatuur.

De mannen van tachtig waren niet schools-wijsgeerig aangelegd en misschien was er in het scheppen van een nieuw geluid door van Deyssel de grootst mogelijke oorspronkelijkheid. De buitenwereld werkte op hem met nieuwe combinaties, met stoffen door anderen verwaarloosd en niet opgemerkt en zoo ontstond door zijn streven, in verband met de ideëen der andere gelijkgezinden, de nieuwe richting.

En deze man is oer- en intens Hollandsch. Zijn wezen is een sublimatie van den Hollandschen geest. Misschien zouden anderen geneigd zijn Jacobus van Looy als de zuivere representant van het Hollandsche wezen in de litteratuur te zien; ik voor mij zie in van Looy slechts den vertegenwoordiger van een zeker gedeelte van den Hollandschen geest. In van Deyssel daarentegen zie ik de essentie daar van uitgedrukt in een zeer oorspronkelijken vorm.

Ik spreek hier mijn gelukwensch uit aan den zeventigjarige.

[p. 257]

In dien gelukwensch gedenk ik den jongen schrijver, die ‘Over Literatuur’ de Nederlandsche letterkunde instuurde, den jongen vriend van de stille kamer boven in het huis van zijn vader op de N.Z. Voorburgwal; ik gedenk mijn compagnon van vele wandelingen in het Vondelpark en langs de straten van Amsterdam; ik gedenk den kameraad met wien ik ontelbare kopjes koffie heb gedronken; ik gedenk den unieken causeur. Deze qualiteit van Karel Thijm is in grooteren kring misschien niet bekend. Er zullen velen in het land zijn, die niet weten, dat hij zijn conversatie tot een kunst heeft gemaakt. Jammer dat een dergelijk kunstwerk niet is vast te leggen, maar in ieder geval is het goed dit te memoreeren voor hen die na ons komen. Van Deyssel heeft mij eens verteld, dat bij een bezoek in zijn huis te Baarn professor Bolland hem in letterlijken zin van zijn stoel had gepraat. Toen de wijsgeer zweeg, had de literator nog maar op het uiterste randje van zijn stoelzitting gehangen. Van van Deyssel's conversatie kan men zeggen, dat zij zijn hoorders op hun plaats vastgesnoerd hield, al waren zij ook van plan om uit vermoeienis of om een andere reden op te staan en weg te gaan. Ja, zijn conversatie verdreef de vermoeienis en gaf een weldadigen prikkel aan het organisme.

Zoo zij hier dan herdacht de schrijver en de innovator. Zoo zij herdacht de vriendschap van het verleden en het verleden dezer vriendschap.

Frans Eerens.