De Nieuwe Gids. Jaargang 49

[p. t.o. 248]

Lodewijk van Deyssel (1929)

[p. 249]

Een herinnering aan K.J.L. Alberdingk Thijm

Tot de aangenaamste herinneringen die ik van mijne tijdgenooten onder de Nederlandsche schrijvers behoud, behooren die, verbonden aan ontmoetingen in ons huis met den heer K.J.L. Alberdingk Thijm. Onze kennismaking dateert uit de dagen die ik in den winter van 1899-1900 doorbracht bij Frederik van Eeden op Walden. Herman Gorter was toen reeds een oude kennis, maar ik kwam er toe dien winter naar Baarn te reizen om er met Lodewijk van Deyssel kennis te maken, die op ons jongeren toen den meesten invloed oefende. Nog niet lang geleden uit de tropische binnenlanden van Afrika, na allerlei gruwzame ondervindingen weergekeerd en, als het ware teruggegeven aan het leven, een eigenaardig regeneratie-proces meemakend, leefde ik in een soort droomtoestand, waarin ‘de gewaarwording’ wel van het meeste belang was. Wat mij tijdens mijn bezoek aan den schrijver opviel, was zijn groote zwijgzaamheid. Het was een donkere, grijze winterdag, en de woning van mijn gastheer was, wat het onderste gedeelte betrof, geheel met rieten matten bedekt, ten einde deze te beschutten tegen tocht en koude. Mijn gastheer scheen door zorgen gekweld, en veel later hoorde ik dat er toen veel zieken in huis waren. Later ontmoette ik hem op de Vergaderingen van De Vereeniging van Letterkundigen, en, in zijn nabijheid, keerde dan, wonderlijkerwijze, die sensatie der ontmoeting met den zwijgzame in zijn welbeschutte, wintersche woning. Ten slotte week deze gewaarwording, omdat de stem van den schrijver op de vergaderingen meermalen klonk, een stem die zeer welluidend en, nadrukkelijk was en bizonder aangenaam om naar te luisteren.

In oorlogstijd noodigden wij te Hilversum, op winteravonden,

[p. 250]

vaak Nederlandsche auteurs en schrijfsters, die op ons verzoek dan beurtelings uit hun eigen werk voorlazen, ook wel voordrachtkunstenaars en kunstenaressen. Dan lazen er o.m. K.J.L. Alberdingk Thijm, Carel Scharten, Jo van Ammers-Küller, Frans Bastiaanse en de Zuid-Afrikaansche dichter A.D. Keet die toen nog in de medicijnen te Amsterdam studeerde. Albert Vogel en Ellen Vareno, en ook wel Paul Huf declameerden. Een aantal letterlievende vrienden en bekenden was mede aanwezig.

Het beeldende in het voorlezen van den heer Thijm trof mij, wat de schrijvers betrof, altijd het meest.

Nimmer heb ik anderen zoo meesterlijk hooren lezen als hij het deed. Een der eerste stukken die hij las was uit zijn ‘Verbeeldingen’ en ik meen dat het eerste Avond heette.

Het heugt mij niet goed meer of hij stond of zat, velen onzer stonden hem aan te hooren. In ieder geval liet hij het licht van de lamp en kaarsen ruimschoots op het papier vallen omtrent den haard.

Dan klonken de woorden van een scherp-suggestief en onmiddellijk in een sfeer van vreemde geheimzinnigheid verplaatsend proza:

‘Ik vreesde zijn komst, die toch onvermijdelijk was, want ik dacht wel aan hem als aan een, die eigenlijk zeer slecht maar zeer bekorend is en die mijn leven’ dat goed was, zoú verstoren. ‘Want hij leeft wel in groote bewustheid van zich zelf, maar niet in liefde en schoonheid.

Ik bemerkte iets dat genoemd zoû kunnen worden eene verschuiving in de nagenoeg on-zichtbare ziele-wolk of sfeer, die den mensch omgeeft, en ik zag dat een donker zwarte menschengestalte bij mij stond; zoo plotseling was het en de stilte was van dien aard, dat deze op een wolk door de muren heen tot mij scheen neêrgedaald....’

‘Het was een man. Hij stond in zeer donkere kleederen in mijn lichtkleurige hal. Na een rappen groet, zwegen wij beiden en zagen voor ons neêr, en bleven onbewegelijk’.

Later kwam er in dit proza de volgende zin voor:

‘Maar hij verhaalde van zijn koninklijke lotgevallen, zoo levendig, dat ik met mijn gedachten vertoefde op de plaatsen

[p. 251]

van welke hij verhaalde en weinig zag van 't geen er om mij heen gebeurde.’

Deze zin nu was geheel toepasselijk op het lezen dien avond van den heer K.J.L. Alberdingk Thijm. Mij althans had hij zóó volledig in den ban gebracht met zijn stem en manier van lezen, en hij liet mij zóó mee ondergaan het mystieke in deze korte, gave vertelling der duistere sensatie, dat ik alles om mij heen vergeten had.

Een anderen avond, een ander jaar heeft hij ook gelezen Over Thijs Maris en ik weet nog dat hij veel later las: Aeolie of de wind in den Gulden Winckel.

Wij waren met een betrekkelijk groot gezelschap, ten minste het was voller bij ons dan vorige avonden. Wanneer anderen voorlezen kunnen zij spoedig vervelen, maar ofschoon Aeolie een groot brok proza is, heerschte er onder ons allen, terwijl het verhaal vorderde, een klimmende vroolijkheid die tot hevigste uitbundigheid gestegen was toen de laatste woorden gezegd waren. Nooit heb ik mij gedurende het lezen door een ander zoo buitengewoon vermaakt als dien avond. Ook Louis Couperus verstond de kunst bizonder goed, maar het was vooral de manier, de wijze waarop hij elk gesproken woord afzonderlijke waarde en beteekenis verleende, die het lezen door den heer Alberdingk Thijm van zijn humoristisch stuk proza voor ons allen tot een zeldzaam genot en iets onvergetelijks maakte. Het is mij een vreugde dit op deze plaats nog eens te mogen zeggen op den dag dat hij den 70-jarigen leeftijd heeft bereikt.

Henri Van Booven.