De Nieuwe Gids. Jaargang 49

[p. 188]

Over Karel van de Woestijne door Max Kijzer.

Het is een uitstekend idee geweest van het Karel van de Woestijne-Genootschap om dit boek uit te geven. Niemand beter dan Maurice Roelants was dit moeilijke werk toevertrouwd. Het is niet alleen een daad van waardeering en piëteit ten opzichte van den overleden kunstenaar, maar bovendien is hiermede een werk verricht, dat naderhand ook van historisch belang zal kunnen blijken. Juist om dit laatste meen ik dat het opstel ‘Paul van Ostayen en Willem Kloos’ het belangrijkste uit den bundel genoemd kan worden.

Hier in Holland heeft men weleens vrees om bepaalde termen te gebruiken, ook wanneer deze bij groote uitzondering op hun plaats zijn. Deze terughouding komt vooral tot uiting wanneer het erom gaat volstrekt te kunnen bewonderen. In afbreken, in cynische gereserveerdheid behoeven wij voor het buitenland heusch niet onder te doen, maar wanneer het nu eens op dat andere impulsieve aankomt, blijven wij bij de Franschen bijv. toch nog een heel eind achter. Zoo was het een eeuw terug, zoo is het nog.

Ik wil maar zeggen: Karel van de Woestijne was een genie, Willem Kloos is een genie en Paul van Ostayen zat het geniale in zijn knoken. Niet lang voor zijn dood heeft Karel van de Woestijne zich letterkundig retrospectief verdiept en voor zichzelf vastgesteld wat zijn jeugdbaken: Willem Kloos en zijn rijpeleeftijd-baken: Paul van Ostayen, op zijn 51ste jaar voor hem beteekenden.

Wie belang stelt in de poëzie zal ongetwijfeld dankbaar zijn

[p. 189]

dat dit opstel werd opgenomen. Kloos was de eerste groote literaire vreugde voor den dichter van ‘Zon in den Rug’, Paul van Ostayen zijn laatste. Eenige lijnen verbonden voor Karel van de Woestijne den grooten Kloos met den nog niet volgroeiden Paul van Ostayen: de dichterlijke ‘surprise’ en de macht van den echten poëet om met of zonder voorafgegane belofte een gedicht te creëeren dat overrompelt, dat in je pezen dringt en je eigenlijk nooit verlaat. Kloos en Paul van Ostayen vermochten het, ieder op hun wijze het ‘schijnbare moment’ van hun ontroering over te brengen op Karel van de Woestijne. Het is de geheime ontmoeting, die slechts bij groote dichters voorkomt.

Zijn eigen grootsche dichtersontvankelijkheid ontving zonder moeite, wat door alle vormveranderlijkheid heen onaanrandbaar hetzelfde blijft: de ontroering van een gelijkgestemde. Dit vooral beteekende Kloos voor hem: ‘van al zijn makkers is Kloos de dichter die er het minst voor schroomt, een romanticus te zijn; 't is te zeggen dat hij zich resoluut tegenover het Absolute durft te stellen, naakt, buiten menschelijk opzicht om, en zich gaat uitdrukken tot in de uiterste gevolgtrekkingen’. (Blz. 15 en 16).

Tot in de uiterste gevolgtrekkingen - het was ook de grootheid van Karel van de Woestijne.

Belangrijk is eveneens het opstel over Albert Verwey. Ook over deze figuur is door menig Noord-Nederlander intensiever en in even klein bestek vollediger geschreven dan Karel van de Woestijne dit hier doet. Vooral het dichterschap van Verwey komt niet tot zijn recht. Dit kan ook niet. Verwey gaf na den dood van Karel van de Woestijne eenige frappante bundels uit, die veel te weinig de aandacht hebben getrokken van het publiek, (dat is nogal natuurlijk) maar ook van de critiek. Kleine brokstukken prachtige epiek brachten zijn laatste werken. ‘De Maker’ bijv. is van veel fijner poëtisch gehalte dan al de latere leekenspelen van Henriette Roland Holst te zamen.

De zang, de wijnroode kleuren van Gorter's verzen, diens Mei-klank, de welluidendheid der passie van Kloos. O, wij begrijpen ten volle, hoe veel liever zij Karel van de Woestijne geweest zijn dan de bezonnenheid van Verwey's poëzie en de effenheid van diens dikwijls te gerekt proza. Niettemin staan ook in het proza van Albert Verwey bladzijden, monumentaal

[p. 190]

van doorschouwing, en sommige van zijn latere verzen zullen door het nageslacht erkend worden als een kostbaar bezit.

Veel meer moet hem de zanger J.H. Leopold gelegen hebben, zooals ook uit zijn studie over dezen dichter blijkt. Op Blz. 31 zegt Karel van de Woestijne: ‘In Verwey mochten wij prijzen den beproefden vriend; in Leopold loven wij den volstrekten dichter’.

Hier niets cerebraals, maar een muzikaliteit die zich bijna diaphaan verwoordt; een gave, zeer welluidende eenheid. Geen forsche vleeschelijke plastiek, zooals bij Karel van de Woestijne zelf het geval is, neen! Leopold hanteerde geen houweel, ik zie geen bonkige en toch teedere contouren als bij John Rädecker. Er is veel meer bij Leopold een verneveling.

Kloos, Leopold en Van Ostayen maakten oneindig meer dan Verwey het eigen verlangen van Karel van de Woestijne vertrouwd met het purper van hun hunkering. Hen - Kloos, Gorter, Karel van de Woestijne - verbond het Geheim van hun droom. De innigheid van Leopold's devote mijmerij was hieraan volkomen verwant.

In dit boek brengt Karel van de Woestijne ons ook nader tot de vrome verzen van Aug. van Cauwelaert en tot de verdiensten, ieder naar hun geaardheid, van André van Hasselt en Georges Eekhoud.

Op verfijnde wijze benadert Van de Woestijne het probleem waarom Rimbaud van zijn achttiende of negentiende jaar tot bij zijn dood - een kleine twintig jaar, heeft gezwegen. Hij komt voorshands tot de conclusie, dat dit zwijgen niet te verklaren is door den hoogeren graad die Rimbaud zou hebben bereikt in het mystische leven. Of heeft Rimbaud misschien alleen gezwegen in schijn en alleen nog voor zich zelf gesproken? Karel van de Woestijne was de meening toegedaan, dat hij wel degelijk zoo ver gestegen was, dat hem het visioen der absolute Schoonheid in haar hoogste abstractie werd geopenbaard. Het was niet doenlijk dit met het Woord tastbaar te maken.

Er is nog veel meer in dezen rijken bundel. Op zeer persoonlijke wijze beschrijft de auteur bijv. Jean Cocteau's terugkeer tot God, zooals hij dit kenmerkend noemt. Cocteau's terugkeeren toenmaals tot de Moederkerk ziet Van de Woestijne als een volkomen

[p. 191]

natuurlijk verschijnsel, dat redelijkerwijze in de lijn der gebeurtenissen lag. Welke deze omstandigheden waren, beschrijft hij helder en ontvouwend: ‘Hij was gekomen op het kruispunt, waar hij den godsdienst ontmoeten moest’. En verderop: ‘Het is de ontdekking van Cocteau, de eindpaal van zijne zelf-ontdekking’. (Blz. 134).

Nog tijdens zijn leven is er veel over Karel van de Woestijne geschreven, zoowel in Nederland als in België. Men zal er nu, na zijn dood, volkomen begrijpelijk, nog langen tijd mee doorgaan. Ik wil ronduit verklaren, dat ik hoop dat dit niet gebeurt op de wijze zooals zijn land- en tijdgenoot F.V. Toussaint van Boelaere dit heeft gedaan. Het is heel goed mogelijk dat deze essayist den visionnairen lyricus van ‘Het Vader Huis’ van zeer dichtbij heeft gekend, doch dat wil nog geenszins zeggen, dat men dan in staat is verrasend over hem te schrijven. De studie over Karel van de Woestijne, die Toussaint van Boelaere met nog andere opstellen verzamelde in een pompeus boek, is mij zeer tegengevallen. (F.V. Toussaint van Boelaere ‘Zurkel en blauwe lavendel’ Brussel 1932). De toon van zijn proza heeft iets hinderlijk arrogants, zijn verklaring is overwegend een dor aesthetisch of pietleuterig en van den buitenkant af gezien. Tot het mooiste wat ik van dezen literairen Vlaming ken, reken ik een titel ‘De zilveren Vruchtenschaal’ en zijn eigen naam.

Veel onderhoudender en wezenlijker is de uitvoerige studie van Urbain v.d. Voorde, het vorige jaar in het tijdschrift ‘Groot Nederland’ gepubliceerd. Doch ook deze studie bevredigt niet blijvend. De facetten van Karel van de Woestijne's poëzie glanzen er niet voldoende in. Zijn hautaine zinnendronkenschap is te begenadigd en zeker te bijkomstig behandeld. Urbain v.d. Voorde heeft met vakkennis, wijsheid en zelfs met (letterkundig) gevoel over den grooten meester geschreven. Maar heeft hij één moment voor de volle honderd procent met den modderen man, met den grauwen heer geleefd?!

Karel van de Woestijne zong het hooglied van de eeuwigmenschelijke onstuimigheid; van het vuurgeweld tusschen twee stilten. Zijn groot gemoed vermocht somtijds het festijn der zinnen als met een witte vlam weerlichtend-strak en plotseling te verhelderen. Zijn Woord bedwingt het vuur.

[p. 192]

‘Over Schrijvers en Boeken’ van Karel van de Woestijne deelt ons, zooals wij dit van dezen grooten dichter, prozaïst en kunstcriticus ook tijdens zijn leven gewoon waren, weer veel indringends mede omtrent de meest uiteenloopende kunstenaars en hun merkwaardige artistieke problemen. Maar eveneens zooals altijd brengt het ons tevens nader tot de gecompliceerde wezensgesteldheid van den onvergetelijken dichter en mensch Karel van de Woestijne.

Karel van de Woestijne Over schrijvers en boeken. Karel van de Woestijne-Genootschap, Brussel 1933.