De Nieuwe Gids. Jaargang 49

[p. 540]

Maandelijksch overzicht
Letterkundige notities.

Trouw aan Oranje!

‘Een boek onder dezen titel behoeft voor een Nederlandsch publiek wel nauwelijks een aanbeveling’, zegt Jhr. Mr. F. Beelaerts van Blokland, in zijn inleidend woord bij het prachtige standaardwerk, dat onder bovenstaanden titel bij den uitgever J.M. Meulenhoff aan het Rokin 44 te Amsterdam verscheen, ter gelegenheid van Prinses Juliana's vijfentwintigsten geboortedag.

Gelukkig spreekt de heer Beelaerts van Blokland hier een evidente waarheid uit. Twee dingen staan onomstootelijk vast:

ten eerste, dat Nederland aan Oranje oneindig veel te danken heeft, en ten tweede:

dat Nederland dit beseft, en het Huis van Oranje zijn dankbaarheid betoont door toewijding en trouw.

Inderdaad, als wij ons twee hoogtepunten in de vaderlandsche geschiedenis van den lateren tijd te binnen brengen, - de troonsbestijging van Koningin Wilhelmina en het vijfendertigjarig regeeringsjubileum van Hare Majesteit.... en zooals wij thans weer hebben meebeleefd de diepe, waarachtige en algemeene droefheid bij het verscheiden van onze geliefde Koningin-Moeder, - dan zal wel niemand er aan kunnen twijfelen, dat het Nederlandsche volk echt en ontzaglijk aan ons Vorstenhuis is gehecht. En in de tegenwoordige onrustige tijden van geloofsverdeeldheid en meeningsverschil en chaotische verwarring der inzichten in staatsbestuur, geeft het een gevoel van vrede en veiligheid, dat we nog iets hebben om ons aan vast te houden en op voort te

[p. 541]

bouwen.... iets, waarnaar onze blikken zich richten kunnen, als naar een vast punt, dat ons rust en zekerheid geeft.

Ik herinner mij, dat, tijdens de herdenkingsfeesten in 1923, burgemeester Patijn ons vertelde, dat hij de geheele stad had rond-gewandeld, en toen overal een groot enthousiasme aantrof, ook in de buurten, waar men het misschien niet zoozeer zou hebben verwacht. En zouden in die tien, sinds verloopen jaren de sociale toestanden zoozeer veranderd zijn? Neen! in geenen deele! De October-dag in het Stadion, verleden jaar, is dáár, om het tegendeel te bewijzen. En niet minder de nationale rouw, die niet alleen gedragen werd, maar ook diep gevoeld, toen de Koningin-Regentes van ons heen moest gaan. Er zijn weinig vorstenhuizen in de algemeene geschiedenis aan te wijzen, die zóó populair zijn, zóó een met de natie zelve. De volksmond spreekt van ‘het oranjezonnetje’, dat altijd doorbreekt bij nationale feesten, en men vindt het een typisch en bizonder feit, dat Oranje het eenige koninklijke geslacht is, dat een eigen kleur bezit. En de verschijning van deze zeer mooie uitgave ‘Trouw aan Oranje’ zal door haar ongetwijfeld enorm debiet de waarheid bewijzen van wat ik hierboven schreef.

Prinses Juliana, voor wie dit boek als feestgave is bestemd, zet op waardige wijze de traditie voort van haar voorgeslacht. De Nederlanders zijn het, nu al sinds 1880, dus meer dan vijftig jaren gewend geweest te spreken van ‘Ons Prinsesje’. En hoe ontzettend treurig het ook is, dat Koning Willem III drie zonen ten grave heeft moeten dragen, Koningin Wilhelmina draagt de kroon op een wijze, die geen Koning haar zou kunnen verbeteren. In binnen- en buitenland is er maar één roep van bewondering voor het wijs beleid onzer Koningin, die Haar land heeft weten te sparen voor de ellende en de gevaren van den oorlog, en die steeds met liefde, overgegevenheid en volharding ‘het schip van staat’ bestuurt. De trouw van Oranje aan zijn volk wordt door het volk beantwoord met: onvergankelijke trouw aan Oranje!...

* _* *

Nederland, het kleinste koninkrijk op de wereldkaart, heeft zich in de algemeene geschiedenis een naam gemaakt, die iedereen

[p. 542]

bekend is. Niet alleen door onze schilderkunst, die misschien alles overtreft, wat ooit op dat gebied is gepresteerd, maar de suprematie die Nederland eenmaal ter zee genoot, is wel een der opmerkelijkste feiten uit het bestaan onzer aarde. De Hollanders voeren naar Oost en West, noemden in Australië een landstreek Tasmanië, en gaven aan het tegenwoordige New York eenmaal den naam van Nieuw Amsterdam. Zij droegen als symbool een bezem aan den mast, omdat zij de zee zouden schoonvegen van gespuis, zij dreven hun schepen naar Nova Zembla en Spitsbergen, en wat de moderne motorbooten niet gedaan kunnen krijgen, dat volbrachten zij met hun zeilschepen - èn hun stuurmanskunst!...

En was niet onze Vader Willem, die voor ons land de geloofsvrijheid heeft bevochten, met opoffering van rijkdom, goed en bloed, en ten slotte zelfs zijn leven, niet de eerste die den moed had om in een openbare volksvergadering de kwestie van algemeene geloofsvrijheid aan te roeren? Wij-van-heden kunnen ons nauwelijks voorstellen hoe de tijden waren, toen den staatsburgers van overheidswege een godsdienst werd aangewezen!... Naar ons land was het, dat de om hun geloof vervolgden uit andere landen vluchtten, en altijd is Nederland een gastvrij asyl geweest voor ontberenden en verdrevenen. Wie een beknopt en toch volledig overzicht wil krijgen omtrent wat Nederland in den loop der tijden onder de verschillende Oranjevorsten onderging en hoe het zich ontwikkelde, verzuime niet dit Gedenkboek te bestudeeren. De algemeene redactie ervan werd toevertrouwd aan M.J. Leendertse; het werd geïllustreerd met een keur van belangrijke platen en portretten onder leiding van Mr. N. Beets, oud-onderdirecteur van 's rijks prentenkabinet, en een groot aantal bevoegden schreven artikelen over de personen en de prestaties van het Huis van Oranje.

Wij laten, ter oriënteering van het publiek, den rijken inhoud hier volgen.

Jhr. Mr. F. Beelaerts van Blokland. Inleiding.

M.J. Leendertse. Trouw aan Oranje!

A.G.H. van Hoogenhuyze. Juliana van Stolberg, de stammoeder der Oranjes.

Mr. F.L.J.E. Rambonnet. De Vader des Vaderlands.

[p. 543]

R. Dijkstra. Charlotte van Bourbon.

W.W. Meijnen. Louise de Coligny.

Dr. S.P. Haak. Prins Maurits.

W.E. van Dam van Isselt. Prins Frederik Hendrik.

C.C. de Gelder. Prins Willem II.

Dr. N. Japikse. De Stadhouder-Koning.

Dr. G. Kalsbeek. De laatste twee Stadhouders.

Dr. L.W.G. Scholten. Koning Willem I.

J. Kleijntjens S.J. Koning Willem II.

Dr. H.E. Enthoven. Koning Willem III.

Prof. Dr. H. Brugmans. Koningin Emma.

Mr. A. Baron van Wijnbergen. Hare Majesteit Koningin Wilhelmina.

Dr. P.H. Ritter Jr. 's Prinsen Persoonlijkheid.

Prof. Dr. J.H. Gunning Wz. Prinses Juliana.

Jan Prins. Aan de Prinses.

Dr. Felix Rutten. Toen de Prinses werd geboren.

Dr. K. Huizenga. Oranje's beteekenis voor het volkerenleven.

Prof. Mr. J.A. van Hamel. De macht der Oranjeliefde.

Anton van Duinkerken. Jan van Glymes, Markies van Bergen op Zoom.

Prof. Ir. C.L. van der Bilt. Oranje en Zeeland.

D. Hans. Oranje en het volk.

Prof. Jhr. Mr. B.C. de Savornin Lohman. De beteekenis van 9 September 1933.

Dr. H.D. van Broekhuizen. Oranje en Suid Afrika.

Mr. D. Fock. Oranje en Indië.

Prof. Dr. W. de Vreese. Vlaanderen en Oranje.

Dr. I.H.J. Vos. Voor Koningin en Vaderland!

Het was een uitstekende gedachte om dit boek uit verschillende kleinere onderdeelen te doen bestaan. Ware het één groote historische studie geweest dan zou het zich niet zoo aangenaam en gemakkelijk hebben laten lezen als nu. Hoewel de onderwerpen alle belangrijk zijn, spreekt het toch van zelf, dat de een zich meer door dit, de ander meer door dat voelt aangetrokken, en daar de beknoptheid niets aan den inhoud der artikelen heeft geschaad, is elk hoofdstuk op zichzelf iets interessants geworden.

[p. 544]

Trouw aan Oranje, - Nederland en Oranje één, in verleden, heden en toekomst, - is dáárom zoo'n belangrijk werk, omdat levende tijdgenooten hier een objectief historisch beeld geven van personen en toestanden, terwijl de ruim vijftig afbeeldingen op hoogst gelukkige wijze den tekst ondersteunen.

Uit de Inleiding van Jhr. Mr. F. Beelaerts van Blokland halen wij nog aan:

‘Het was een bijzonder gelukkige gedachte, die tot deze uitgaaf heeft geleid.
Aan literatuur over onze Oranjevorsten ontbreekt het zeker niet. Maar aan historische monographieën is nu eenmaal het bezwaar verbonden, dat haar lezerskring veelal beperkt is; de omvang schrikt menigeen af. Hier in deze uitgaaf zal men korte bijdragen vinden, welke de persoonlijkheid van ieder der behandelde vorsten en vorstinnen en hunne beteekenis voor ons vaderland in weinige bladzijden naar voren brengen.
Ondanks de groote verscheidenheid zoo van de onderwerpen als van de bewerkers, vormt het boek een afgerond geheel. Aan de hand der historie stelt het ons helder voor oogen, waaraan het is toe te schrijven, dat Nederland en Oranje zoo innig zijn samengeweven als zelden ergens ter wereld tusschen een volk en zijn vorstenhuis het geval was.’

De opstellen van prof. Brugmans over Koningin Emma, van Mr. van Wijngaarden over Hare Majesteit Koningin Wilhelmina, van Dr. P.H. Ritter Jr. over 's Prinsen Persoonlijkheid en van prof. Gunning over Prinses Juliana zijn voortreffelijke karakteristieken en doen uiterst sympathiek aan. Ook is het een uitstekende gedachte geweest, om Oranje te laten beschouwen in verband met Zeeland, Indië, Zuid-Afrika en Vlaanderen! Een persoonlijke herinnering als van Felix Rutten over den geboortedag van Prinses Juliana laat zich altijd gaarne lezen, en verschillende geschiedkundige momenten zijn in dit lijvige, keurig uitgegeven boekdeel als handzaam nasla-werk vastgelegd.

De bekende dichter Jan Prins richtte een fraai vers aan Prinses Juliana, waarvan de slot-strofe luidt:

[p. 545]

 

Dat niemand rake aan onzen Roem:

 

de mildheid onzer zeden.

 

Dat niemand rake aan onze Wet

 

geweld uit ons verleden.

 

Dat niemand rake aan onze Vlag,

 

die zooveel stormen tartte.

 

En dat Oranje leven mag,

 

Diktator onzes harten.

Om te besluiten. Deze feestgave is een heel, heel mooi boek, gevat in een sober-gedistingeerden band van wit met goud, en met duidelijke letters gedrukt op fraai papier. Een boek, dat honderdduizenden welkom zal zijn. Want dieper dan ooit is Oranje's naam in ons volk ingegrift na den 9en September 1933 zegt de heer Leendertse, en hij eindigt met Vondel's woorden:

Lang leef Oranje, en handhaef 't recht der Staeten
De vrijheyt en de rust van 't Vaderlant!....