De Nieuwe Gids. Jaargang 49

[p. 492]

Tooneel-notitie door Joh. W. Broedelet.

Sheppey.

Ten slotte klemt niets zoo sterk op het tooneel als fijnheid. Heel wat zoogenaamde sterke effecten, die voor 'n moment 'n knal-effect ontladen, leggen 't er deerlijk bij af, verflauwen tot 'n vluchtigheidje, terwijl 't fijne blijft. Dat brengt géén geruchtige explosie, doch laat 'n mooie, groote, zuivere stilte achter, welke we, in aandachtige mijmering, na maanden nòg hooren.

Zoo zal bijvoorbeeld, wanneer ook dìt tooneelseizoen ten einde zal zijn, geen ‘sterk’ stuk, als, om eens iets te noemen, Brückner's Rassen, in onze innigste en diepste herinnering blijven, doch veeleer het in-fijne, diepe, als 'n teedere bloem rankende Sheppey van Somerset Maugham. Want dat andere stuk moge 'n oogenblik heftig tot ons spreken, daar 't ons een zeer levendig beeld van 't huidige Duitschland voor oogen stelt, wat nu en dan 'n hoon-lach of felle verontwaardiging bij ons wakker roept, we voelen er, hoe 'n knap tooneelbouwer Brückner ook is, het tijdelijke van en reeds zweeft ons het ‘het is gewéést’ als 'n waarschuwende depreciatie voor den geest. Sheppey daarentegen, hoe de tijden zich ook wenden mogen, behoudt zijn waarde.

Toch wil ook dìt stuk (eigenaardig!), evenals Rassen, actueel zijn. Sheppey immers (o, deze gelukkig gekozen, met 'n meelijdenden glimlach vervullende, haast verteederende naam!) heeft 'n hoogen prijs in...... de Sweepstake-verloting getrokken. Kàn 't meer up to date? We denken bij voorbaat aan 'n min of meer goedkoop succes. Is er dan ook een dankbaarder, bij de groote massa inslaander onderwerp te verzinnen dan 't plots rijk geworden inzeepertje,

[p. 493]

dat met z'n klinkend fortuin natuurlijk de zotste avonturen beleeft? Krijgen we 'n herleefden Janus Tulp? Tot onze stijgende voldoening en met de minuut groeiende dankbaarheid heeft de fijne Somerset Maugham, die ons reeds meer met 'n kostelijke vondst verraste, het echter gelukkig heel wat dieper gezocht. Sheppey werd geen vlot amusement, waartoe 't toch zoo alle aanleiding gaf, maar 'n ontroerende tragedie, welke de ontzaglijke, beteekenis-volle stilte achterlaat, waarop ik zooeven wees. De toeschouwer aarzelt dan ook, ja, huivert, die met applaus te verstoren, wat altijd 't grootste succes is, dat 'n tooneel-werk kan behalen! De eerbied voor 't gebodene uit zich slechts in 'n veel-zeggend zwijgen.

Neen, Sheppey, het eenvoudige, gevoelige mannetje, vindt geen vreugde in z'n geld. Kwam hij niet nog pas, bij 'n doodgewoon rechtszaakje, waarbij hij als getuige moest fungeeren, tot de ontstellende ontdekking, dat duizenden van z'n medemenschen in dezen tijd, nu de luxe-auto nog altijd raast en menigeen niet weet, wat hij met z'n goud moet doen, hònger lijden en z'n geweten zegt: ‘al deze ongelukkigen zouden nièt voor het tribunaal verschijnen, als zij te eten hadden.’ En het bijbelsche woord ‘verkoopt al hetgeen ge bezit en verdeel 't onder de armen en ge zult 'n plaats hebben in den hemel’ laat hem niet los, hoe z'n omgeving zich daartegen ook verzet: hij kàn niet anders.

Dùs loopt hij het gevaar, martelaar te worden. Want Christus wordt nog èlken dag gekruisigd, al stellen de menschen Hem, daar de beschaving hen slimmer maakte dan voorheen, niet meer in 't openbààr terecht. 'n Groot psychiater (en kan men in onze verstandige eeuw 'n sterker, door iedereen aanvaard getuigenis hebben!) verklaart hem gek, lijdende aan godsdienstwaanzin. Welk mensch, die ze allemaal nog bij elkaar heeft, spijzigt de hongerigen, biedt den zwervers 'n onderdak? Z'n eigen kind verloochent hem. Maar Sheppey, wetend, glimlacht en...... sterft. De gebenedijde! Dit is 't eenige, waardoor het stuk onwaarschijnlijk lijkt. Zijn er zulke gezegenden, vraagt men zich haast ongeloovig af, aan wie het onmeedoogende lot zich, zich zóó ontfermend, nièt voltrekt? Welk 'n genade werd Sheppey dan deelachtig! Ik vrees 'n beetje, dat Somerset Maugham medelijden met 'm heeft gehad!

Maar overigens, van welk 'n waarheid is dit spel! Want Sheppey, hoe teer en fijn en diep hij ook voelt, blijft 'n kappertje. Nergens

[p. 494]

wordt z'n beeld onzuiver, verwrongen, gewild. Hij staat op twee beenen in de werkelijkheid, welke 'n slag is in 't gelaat van de menschen, 'n aanklacht tegen 't leven, maar 'n aanklacht met...... 'n glimlach, daar Somerset Maugham, die wéét, vergeeft, zij 't wat bedroefd. En dáárom, wijl hij 'n teeder mensch is, heeft hij waarschijnlijk Sheppey, die hem even na aan 't hart ging als ons, voor 't ergste bewaard door den al-barmhartigen dood intijds in zijn leven te laten treden. Achteraf zijn we daar dankbaar voor, want op den duur had de dierbare Sheppey, die in z'n eenvoud beseft, dat z'n geloof 'n probleem der ziel is, niet tegen de ‘wijze’ wereld opgekund, die van ‘'n afdwaling van 't verstand’ spreekt. En 'n Golgotha op 't tooneel gaat boven onze draagkracht.

'n Sterker emotie heeft 't tooneel ons dit seizoen niet gegeven: wij werden geheiligd en bestaat er 'n teederheid van grootere kracht? Het fijne won 't, in blijvende schoonheid, van elk knap, inslaand effect.