De Nieuwe Gids. Jaargang 48

[p. 594]

Hein Boeken als Apuleiusvertaler door Dr. K.H.E. de Jong.

Het overlijden van H. Boeken heeft bij schrijver dezes zeer onaangename en zeer aangename herinneringen opgewekt.

Zeer onaangename. Want stel u eens voor: ik was met mijn eerste poging om een dissertatie te schrijven gefaald en, na vele moeite, eindelijk (in 1899) met mijn tweede proefschrift, dat de Isismysteriën in het elfde boek van Apuleius ‘Metamorphosen’ behandelde, een weinig opgeschoten, toen ik 's avonds in de courant las, dat H. Boeken met een commentaar op het elfde boek dier ‘Metamorphosen’ (dus vrijwel hetzelfde onderwerp) den dokterstitel had behaald. Wat ik toen gevoelde kan ik niet beschrijven. Een Franschman zou zeggen: la mort dans l'âme. Wat te doen? Voor den derden keer een dissertatie beginnen? Waarover? Maar, na kort beraad, liet ik de dissertatie van H. Boeken komen en zag tot mijn onuitsprekelijke vreugde, dat hij mij geen grassprietje voor de voeten had weggemaaid en ik ben dan ook het jaar daarop gelukkig gepromoveerd.

Doch zeer aangename herinneringen heb ik aan H. Boeken ook. Het viel mij nl. te beurt, hem ten huize van mijn hooggeachten vriend W. Kloos te ontmoeten. En daar maakte ik kennis met een zeer vriendelijk, zeer sympathiek, zeer origineel man. Ik kon niet nalaten, hem te vertellen, hoe hij mij, geheel zonder het te weten, zulk een allerverschrikkelijksten angst op het lijf had gejaagd, maar ik voegde er aan toe, dat ik, toen ik later in mijn werk ‘Das antike Mysterienwesen’ enkele passages uit Apuleius moest overzetten

[p. 595]

en daarbij alle vertalingen, die ik maar ter hand kon krijgen, raadpleegde, het meest van de zijne had geprofiteerd, die van 1898-1901 onder den titel ‘Herscheppinge of de gouden ezel van Lucius Apuleius’ in de collectie der ‘Klassieke schrijvers’ no. 54-59 is verschenen, en dat ik zulks ook in mijn bovengenoemd werk - in de 2 opl. (1919) p. 39 aanm. 4) - had vermeld. Tot mijn groot leedwezen heb ik H. Boeken sindsdien niet meer ontmoet.

Ja, die Apuleius-vertaling van H. Boeken is een meesterlijke prestatie. Hij heeft den evenzeer mystieken als mondainen auteur uit de tweede eeuw na Chr., wiens vaak ingewikkelde zinsbouw en kleurig-gekunstelde verhaaltrant het uiterste van een vertaler eischen, met groote nauwkeurigheid en fijne artisticiteit weergegeven. Het beste lijkt ons, ter kenschetsing, hier een passage, eerst in het Latijn, daarna in de vertaling, den lezer ter beoordeeling aan te bieden. Wij kiezen daartoe uit de beschrijving van de godin Isis, in Metamorph. XI, 3 vlg., zooals zij aan den hoofdpersoon van den roman, Lucius, verschijnt in de volle praal van haar goddelijken tooi, dien men ook op antieke standbeelden van haar aantreft:

Iam primum crines uberrimi prolixique et sensim intorti per divina colla passive dispersi molliter defluebant, corona multiformis variis floribus sublimem destrinxerat verticem, cuius media quidem super frontem plana rutunditas in modum speculi vel immo argumentum lunae candidum lumen emicabat, dextra laevaque sulcis insurgentium viperarum cohibita, spicis etiam Cerialibus desuper porrectis...... multicolor, bysso tenui pertexta, nunc albo candore lucida, nunc croceo flore lutea, nunc roseo rubore flammida, et quae longe longeque etiam meum confutabat optutum palla nigerrima splendescens atro nitore, quae circumcirca remeans et sub dexterum latus ad umerum laevum recurrens umbonis vicem deiecta parte laciniae multiplici contabutatione dependula ad ultimas oras nodulis fimbriarum decoriter confluctuabat. per intextam extremitatem et in ipsa eius planitie stellae dispersae coruscabant earumque media semenstris luna flammeos spirabat ignes. quaqua tamen insignis illius pallae perfluebat ambitus, individuo nexu corona totis floribus totisque constructa pomis adhaerebat.

Een zeer schilderachtige, maar niet in alle opzichten duidelijke

[p. 596]

passage, zooals iedereen, die ook maar eenigszins Latijn kent, terstond begrijpt. Laten wij nu zien, wat Boeken er van heeft gemaakt, p. 355 vlg.:

‘Eerst dan stroomden de weelige en lange haren, zachtkens kronkelend, over den goddelijken hals uitgespreid, weekelijk neder. Een rijkgeschakeerde krans omwond met bonte bloemen de hooge kruin, en midden daarop boven het voorhoofd straalde eene vlakke rondigheid naar de wijze van een spiegel, of liever als een beeld der Maan, een helder wit licht uit. En rechts en links werd dit opgehouden door de gespleten tongen van zich overeind stellende adders en ook door koornaren, die er over waren uitgestrekt. Een veelkleurig onderkleed had zij, van fijn vlas geweven, nu lichtend van zuivere witheid, dan geel als van de crocus-bloem, dan vlammend van roze-rooden gloed. En wat reeds uit verre verte mijnen blik ontroerde, was een zwart opperkleed in donkere pracht glanzende; en dit, rondom en nog eens omgaande, en bij de rechter schouder onderdoorgaande en naar den linker weer oploopende, liet een gedeelte van de stof als een uitstekende slip over; en in vele verdiepingen afhangende, stroomde het naar beneden, in geknoopte franje, sierlijk af. Aan de aangeweven onderzoomen en op het voorvlak zelf schitterden rondom uitgezaaide sterren en midden daartusschen blaakte de volle Maan in vlammigen gloed. En overal waar de plooiing van dat beeldrijke opperkleed haar omgolfde, was er een doorloopende krans aan vast gevlochten, saamgestrengeld van heele bloemen en heele vruchten.’

Wij willen hier niet over de bijzonderheden uitweiden, maar alleen den totaalindruk dezer fraaie passage op den kunstzinnigen lezer laten inwerken, in de hoop, dat deze den geheelen roman, die ook uit een kultuurhistorisch oogpunt van groote waarde is, in Boeken's vertaling moge doorlezen.