De Nieuwe Gids. Jaargang 48

[p. 516]

Tooneel-notitie door Joh. W. Broedelet.

Vera Bondam.

Wat onderscheidt de ware tragédienne direct van alle andere actrices? Haar natuurlijke grandezza, welke 'n uiting is van opperste distinctie. Dit heft haar onmiddellijk hoog boven haar omgeving uit. 't Is, of ze op 'n heel ander plan staat dan haar medespelers. Ook lichamelijk lijkt zij grooter dan haar partners. Door haar actie ontgroeit ze aan zichzelve. De hooge vlucht harer verbeelding wenkt haar naar wijdere grenzen dan haar tijdelijkheid kende. Zij meet met maten, die niet meer van aardschen bodem zijn.

Met andere woorden: haar ziel neemt haar op naar 'n wereld, waar alles grooter en lichtender en zwieriger is dan hier beneden. Alle kleinheid valt van haar af. 't Klinkt mogelijk wat mal van oude stijl, doch ze loopt niet: ze schrijdt. Hoewel ze niet groot van gestalte behoeft te zijn, ziet ze over 'r medespelers heen: haar horizont ligt verder dan die der anderen. Elk harer bewegingen heeft het gevleugelde van wat zich in hooge luchten beweegt. En er gaat 'n lichten van haar uit, of 'n innerlijke glans zich bij haar baan breekt.

Alles aan haar - en dìt onderscheidt haar zoo zeer van haar omgeving - heeft de cadans van het ontijdelijke. Het heeft het hoogere rhythme der ziel en daardoor iets onstoffelijks. De glans der oogen, de beving van 't gebaar, de klank der stem, 't schijnt alles doordrenkt van 't mysterie van den onzichtbaren achtergrond des levens, waar alles gewijd aandoet als van 'n

[p. 517]

onnaspeurlijke heerlijkheid. Ook hierdoor is ze van 'n ontroerende smachting en 'n teedere vreugd, welke gevleugeld lijken.

In 't kort: ze is 'n gedicht en dus van 'n aparte, edele allure. En hieraan geeft men den naam: tragédienne.

* _* *

Zie Vera Bondam als het eenvoudige bloemenmaakstertje Madeleine in 't zoo kundig geschreven Jeanne van Henri Duvernois en ge ziet dien avond vrijwel niets anders meer. Is 't niet elk oogenblik, of ge recht in den hemel kijkt? Er flonkert 'n ster voor u en ge kunt u aan dat gezicht niet verzadigen. Het is alles van 'n edelheid, welke u stiller maakt en rijker en vol ontzag voor de diepe werking van 't schoone. En toch, al trekt ze u op naar 'n sfeer, waar ge slechts de beste oogenblikken van uw leven vertoeft, er is niets gewilds, geforceerds aan haar. Zij blijft het simpele bloemenmaakstertje Madeleine in 't atelier van de stuursche madame Savignolle en ge vindt 't zeer begrijpelijk, dat ze straks naar haar dakkamertje gaat. Doch 't vreemde hieraan is, dat ze het eenvoudige figuurtje, dat ze voorstelt, tevens idealiseert, verpuurt. Als ze naar haar dakkamertje gaat, stijgt ze in dubbele beteekenis! Dit is 't geheim van de waarachtige tragédienne. Al blijft ze prachtig precies menschelijk, ze veralgemeent toch, verwijdt, verheft, symboliseert, dicht. Ze zweeft tusschen aarde en hemel en daardoor staren we naar haar als naar iets dat bòven ons geschiedt. Wij zitten op onze stoelen, zij is los van alles.

'n Klein voorbeeld. In de eerste acte zit Madeleine aan haar werktafel en maakt kunstbloemen. Zoo zou elke andere goede actrice het ook doen: levendig, elegant, aardig. Maar Vera Bondam legt er nog iets anders in, waardoor dit korte, speelsche scènetje u dagenlang bijblijft. Zonder 'n schijn van onnatuur of eenige pose of zelfs maar 'n vleugje van effect-bejag, voert ze dat op naar 'n plan, waar 't grootere beteekenis krijgt. Dit is maar niet zoo een of ander bloemenmaakstertje, dat liefjes haar bezigheden verricht. Nee, dit is de vrouwlijke gratie, 'n poëem op de lieftalligheid van de iets schoons scheppende jeugd.

[p. 518]

Dit ademt lente, ontluikende liefde, 'n zacht bedwelmende verrukking. Dit is leven en symbool tegelijk en daardoor gróót en dus der tragédienne!

Wat in haar creatie nog in 't bijzonder treft, is dat zij in haar sprekendste scènes (dit klinkt bijkans, of 't als woordspeling bedoeld is!) zoo weinig stem gebruikt. Ze fluistert den halven avond en zelden toch werd er zóó naar 'n actrice geluisterd! Haast zonder geluid was 't, of ze zich immaterialiseerde. Doch de klank van wat ze zei, was er niet te minder diep om, integendeel! Het tooneel stond vol van 't rijke leven der ziel. En dat heeft geen luide woorden noodig.

Vera Bondam is in deze rol uitgegroeid tot 'n groote tragédienne. En dat er in deze algemeene tooneel-verschijning óók nog groei zit, bewees ze: alles wat nog kon zweemen naar het vieux jeu der sterren van weleer - te schoone standen, te zangerig geluid, te sterk spel der handen en wat men op dat gebied meer te genieten kreeg - was volledig, met fijnzinnig artistiek begrip, uitgeroeid. In de plaats van dat alles zagen we 'n edele grandezza, 'n opperste distinctie van binnen-uit, welke bij oogenblikken slechts de ziel scheen te doen leven. Zuiverder en verhevener kan 'n tragédienne zich al niet ontplooien!