De Nieuwe Gids. Jaargang 48

[p. 130]

Invallen door Frans Erens.

Er begint in den laatsten tijd meer licht te komen in de zaak Verlaine-Rimbaud. Vroeger wist men alleen enkele feiten: de moordaanslag van Verlaine op Rimbaud, de homo-sexueele verhouding van de twee tot elkaar. Van vele kanten komen er bizonderheden voor den dag, die te zamen een gesloten geheel vormen. Het is nu duidelijk, dat het Verlaine is geweest, die Rimbaud heeft gedebaucheerd. In 1883 wisten de litteratoren in Parijs heel weinig van deze beide mannen af. Wel heb ik toen gemerkt, dat Verlaine na zijn bevrijding uit de gevangenis door velen werd gemeden en op mijn vragen naar Rimbaud, wist men mij alleen te vertellen, dat hij in Arabië huiden was gaan verkoopen.

Mevrouw Verlaine heb ik verschillende keeren ontmoet; zij had mij beloofd de wereldtentoonstelling te Amsterdam te komen bezichtigen, maar daar is niets van gekomen. Moréas had mij gevraagd, op verzoek van Charles Cross, met hem naar Verlaine te gaan en een verzoening tusschen de twee echtgenooten te helpen bewerken. Uit gebrek aan inzicht wilde ik dat toen niet doen en het is er bij gebleven; ik heb Verlaine in Parijs niet persoonlijk ontmoet.

Toen hij later in Holland lezingen kwam houden, hield ik mij ook op een afstand van hem, want ik zag daar een Verlaine, zooals hij eigenlijk niet was. Op het atelier van Witsen zat men in zwijgende bewondering om hem heen. Daar waren Piet Tak, Witsen en Betsy van Vloten, Boeken, Kloos en nog een paar anderen. Isaäc Isräels en ik waren niet de dupe van de

[p. 131]

verkeerde situatie. Het voorwerp te zijn van de bewondering van een sprakeloozen kring ging Verlaine niet goed af. In Parijs was hij aan andere manieren en aan een anderen omgang gewend en hij voelde zich bepaald onplezierig te midden van die zwijgende en bewonderende Hollanders. Hij wist niet hoe hij het had en de heele toestand berustte op een mal entendu. De gedwongenheid steeg ten top in het benedenzaaltje van de Caves de France, waar de vereerders nog talrijker waren. Nu en dan kwam de Fransche dichter van al die bewondering uitrusten in het atelier van Isaäc Isräels, dat onder dat van Witsen was gelegen. Hij ontspande zich daar, praatte ongedwongen en deed ons confidenties over zijn werk en over het Parijsche leven. Zoo zeide hij tegen mij, dat hij Moréas wou ergeren en den mond stoppen. Moréas had toen in zijn hoofd gekregen de Ecole Romane te stichten, die met de andere nieuwe Fransche poëzie niets te maken had. Daar was de echte Verlaine, die de meeste Hollanders niet te zien hebben gekregen. Isäac fotografeerde hem daar ook in een groote gele chamber cloack, dien hij hem had geleend.

Bij Verlaine's dood toen de Koo mij vroeg om een stukje in de Groene Amsterdammer, schreef ik dat alles ronduit onder den pseudoniem Gregorius, dien ik toen gebruikte. Dit stuk wekte de verontwaardiging van de dichteres Caroline Beeloo, die in een ingezonden stuk mij aanviel, waarin zij zeide, dat men de groote mannen moest eeren. Zelfs Zilcken, die toch meer had moeten begrijpen, was verontwaardigd over Gregorius, zonder te weten dat ik dat was.

Verlaine was wel een vreemdsoortig individu. Zoo werd in Parijs van hem verteld, dat hij daar op een soiree tegen de gastvrouw zou hebben gezegd: ‘Madame je suis ivrogne, syphilitique et bohême.’ Doch hij was een groot dichter; hij heeft een noot gevonden, die hem een aparte plaats in de Fransche litteratuur verzekert. Niet dat er geen grootere dichters in Frankrijk zijn geweest in de 19de eeuw, zooals Lamartine b.v. maar hij is in den modernen tijd stellig een der voornaamste dichters van zijn land.

Hij was een middelmatig proza-schrijver, doch hij kon al tevreden zijn met zijn dichterschap, dat hem tot Prince des

[p. 132]

Poètes maakte. Vele zijner gedichten zijn tot een ongeloofelijke zedelijke perversiteit gedaald en toch heeft hij verzen geschreven, die zijn van het zuiverste goud. Alhoewel dat oppervlakkig niet zoo leek, was zijn eerzucht grenzenloos. Dat was het onsympathieke in hem. Iemand als hij had bon enfant moeten wezen, dan was hij beter te verdragen geweest.

Geheel anders was de persoon van Rimbaud, een hoogst zeldzame verschijning in de geschiedenis van den menschelijken geest. Dichters als Verlaine zijn er meer in Frankrijk geweest in den loop der eeuwen, maar iemand als Rimbaud is uniek. Wat hij heeft nagelaten aan proza en poëzie is maar een klein bundeltje; zijn werk is een bloem in zijn knoopsgat. Onbegrijpelijk is deze man. Ik zie hem in mijn gedachten wel ageeren, maar toch begrijp ik hem niet. Er zat in hem een zoo groote wilskracht, dat hij soms aan Napoleon doet denken. Afstanden bestonden voor hem niet. Hij liep van Bordeaux naar Charleville, trok over de Alpen naar Rome, zwierf jaren lang in de brandende woestijnen van Ethiopië.

Homosexueel van natuur was hij niet. Hij was geen abnormale; Verlaine had hem in het avontuur meegesleept. Wij kennen van hem wel zijn zwerftochten door de wereld, door Europa, Azië en Afrika, maar wat hem dreef weten wij niet. Hij blijft een mensch van mysterie. Wel weten wij nu, dat het niet zijn tochten in de woestijnen en zijn vermoeienissen zijn, die hem ten gronde hebben gericht, maar dat een doorn hem in de knie is gekomen bij het achtervolgen van een vogel over een uitgestrekt terrein van mimosastruiken. Het waren groote struiken, groeiend in den vorm van een parasol, die aan de Ethiopische vlakte een karakteristiek aanzien geven. Rimbaud was een fel jager en gaf de vervolging van een stuk wild, eenmaal begonnen, niet gemakkelijk op. De steek was diep geweest, werd niet verzorgd en de knie werd niet gespaard. Na een paar dagen was de wonde ontstoken en de onvermoeide wandelaar was machteloos geworden, zoodat hij zich naar de kust moest laten dragen. Het was een lange verschrikkelijke reis, waarbij vijftig dragers elkaar afwisselden. Toen moest hij oversteken naar Aden en kwam in het hospitaal. De doctoren zeiden daar

[p. 133]

aan zijn vriend Dmitri Rhigas, die bij hem was gebleven, dat de zieke met acht dagen weer op de been zou zijn, maar aan het einde van die week spraken dezelfde doctoren ervan het been af te zetten. Juist vertrok een schip naar Marseille en Rimbaud liet zich aan boord dragen. Niet lang daarna ontving Dmitri Rhigas een brief van Isabelle Rimbaud, waarin zij hem meedeelde, dat haar broer was gestorven met gevoelens van groote vroomheid.

Arthur Rimbaud is de eenige werkelijke ‘übermensch’, dien ik weet. Zeer dikwijls is dit woord misbruikt, doch hier is het van toepassing. Bonaparte is geen übermensch, maar een mensch in wien de qualiteiten van grootheid buitengewoon zijn gestegen, tot een schittering zooals bij haast geen ander mensch is voorgekomen. Rimbaud schijnt een mensch van een andere orde te zijn. Men onderscheide echter bij hem naar gelang zijner levensperioden, minstens drie stadia: de onhebbelijke jeugdige extravagant, daarna de zwerver door Europa en ten slotte den trekker door de Afrikaansche woestijnen.

Van zijn eerste periode is wel wat te begrijpen, van zijn tweede is het al moeilijker zich de psyche voor te stellen en in de Afrikaansche woestijnen raak ik heelemaal de kluts kwijt bij hetgeen hem dreef. Dagen lang teerde hij daar op een zakje rijst, alles kon hij ontberen. Voort ging het in de brandende hitte. Een bisschop-missionaris, die zijn leven van ontberingen kende, zeide van hem: ‘Maar die man is een van de onzen, hij heeft zijn roeping gemist; hij had trappist of karthuizer moeten worden.’ De bisschop zag in hem iemand, die in staat was het zuivere leven des geestes te leiden. En wat dreef hem? Bloote gewinzucht kan het niet geweest zijn, al droeg hij dan zijn heele fortuin met zich mee in zijn gordel. Het was de onrust, die hem slingerde door de bosschen en over de brandende zanden, totdat hij werd neergesmakt en het einde kwam.

Geloof aan God en godsdienst heeft hij bij zijn dood teruggekregen. Hij werd toen bijgestaan door een priester, die verwonderd was over zijn werkelijk geloof en over de omkeer, die in zijn ziel had plaats gegrepen.