De Nieuwe Gids. Jaargang 48

[p. 88]

Feiten en fantasieën (dames-rubriek).
Over eenige van Goethe's vrouwenfiguren Goethe's moeder, Bettina Von Arnim, en die Günderode. (Vervolg van blz. 571.)
Mignon. II.

Men zou kunnen zeggen, dat het geheele zieleleven van Mignon uit heimwee bestaat, - heimwee naar het vaderland (Italië), dat zij te vroeg heeft moeten verlaten, en heimwee naar liefde. En beide soorten van heimwee, die zij, zij weet niet hoe, wil bevredigen, doen haar verkwijnen, en zichzelve ópteren in een ondefinieerbaren toestand van verlangen en smart.

De prozaïsch verstandige Jarno, die Mignon een ‘albernes zwitterhaftes Geschöpf’ noemt, en niet begrijpen kan, hoe Wilhelm sein Herz an ein solches Wesen hängen möge’ bereikt alleen, dat Wilhelm's neiging voor het ‘gute kleine Geschöpf’ nog teederder wordt, en Mignon, die haar hartstochtelijke liefkoozingen meest zachtjes door haar beschermer ziet afgeweerd, hangt zich nu ‘so fest an ihn, das er sie zuletzt nur mit Mühe los werden’ kan.

En als Wilhelm zegt:

‘Nur uns Armen, die wir wenig oder nichts besitzen, ist es gegönnt, das Glück der Freundschaft in reichem Maasse zu geniessen. Wir können unsre Geliebten weder durch Gnade erheben, noch durch Gunst befordern, noch durch Geschenke beglücken. Wir haben nichts als uns selbst. Dieses ganze Selbst müssen wir hingeben, und wenn es einigen Werth haben soll, dem Freunde das Gut auf ewig versichern. Welch ein Genuss, welch ein Glück für die Geber und Empfänger! In welchen seligen Zustand versetzt uns die Treue! Sie giebt dem vorübergehenden Menschenleben eine

[p. 89]

himmlische Gewiszheit, sie macht das Hauptkapital unseres Reichthums aus.

Dan gaat Mignon naar hem toe en drukt haar hoofd aan zijn borst, want deze woorden zijn haar als uit haar diepste hart gesproken. En als de aanval van het gezelschap door roofzuchtig gespuis plaats heeft, dan zoekt Mignon haar geliefde met al haar zwakke krachten te verdedigen, en later probeert zij zijn wonden met haar haren te verbinden. En zij is smartelijk jaloersch op Philine, als zij deze, door den toestand van haar verrekten arm, dien zij niet langer verbergen kan, de verpleging van Wilhelm moet overlaten, en als Philine plotseling vertrekt, is zij bovenmatig verblijd. Doch dat zij gepassioneerd op Wilhelm verliefd is, daarvan is zij volkomen onbewust.

Evenwel, na de succesvolle opvoering van Hamlet, als het gezelschap in opgewonden vreugde lustig klinkt en drinkt, wordt in Mignon haar hartstochtelijke zuidelijke natuur wakker. Zij raakt haast buiten zich zelf: Sie raste; die Schellentrommel in die Hand um den Tisch herum; ihre Haare flogen, und indem sie den Kopf zurück und alle ihrer Glieder gleichsam in die Luft warf’ schien sie einer Mänade ähnlich, deren wilde und beinahe unmögliche Stellungen uns auf allen Monumenten oft in Erstaunen setzen.

Nu volgt de catastrofe, die in Mignon's heele leven en zijn zulk een ontzaglijke verandering bewerkstelligt. De lezer wordt hieromtrent eerst later ingelicht, wanneer wij uit den mond van den dokter de bekentenis vernemen, die Mignon aan Natalie heeft toevertrouwd. De gedachte om eens een nacht bij haar geliefde door te brengen ‘war ihr so reizend erschienen, ohne dass sie dabei etwas weiter als eine vertrauliche glückliche Ruhe zu denken wuszte.’

De neiging tot haar beschermer ‘war in dem guten Herzen schon lebhaft und gewaltsam; in seinen Armen hatte das gute Kind schon von manchem Schmerze ausgeruht, sie wünschte sich nun dieses Glück in seiner ganzen Fülle. Bald nahm sie sich vor, ihn freundlich darum zu bitten, bald hielt sie ein heimlicher Schauder wieder davon zurück. Endlich gab ihr jener lustige Abend und die Stimmung des genossenen Weines den Muth das Wagestück zu versuchen.’

Maar als zij op het punt is haar verzoek te doen, moet zij ervaren,

[p. 90]

dat een andere, - Philine - haar is voor geweest. Zij vergaat van wanhoop: alle Qualen, alle die heftigen Empfindungen einer leidenschaftlichen Eifersucht mischten sich zu dem unerkannten Verlangen einer dunklen Begierde, und griffen die unentwickelte Natur gewaltsam an. Ihr Herz, das bisher vor Sehnsucht und Erwartung geschlagen hatte, fing mit einmal an zu stocken, und drückte wie eine bleierne Last ihren Busen; sie konnte nicht zu Athmen kommen, sie wuszte sich nicht zu helfen; sie hörte die Harfe des Alten, eilte zu ihm unter das Dach, und brachte die Nacht zu seinen Füssen unter entzetzlichen Zuckungen hin.

Wanneer Wilhelm haar den volgenden morgen terugziet, ontstelt hij over haar veranderd uitzicht. Het lijkt wel of zij dien nacht is gegroeid. Het kind is tot jonkvrouw volwassen. ‘Sie trat mit einem edlen Anstande vor ihn hin, und sah ihm sehr ernsthaft in die Augen, so dasz er den Blick nicht ertragen konnte. Sie rührte ihn nicht an wie sonst, da sie gewöhnlich ihm die Hand drückte, seine Wange, seinen Arm, seinen Mund, oder seine Schulter küsste, sondern sie ging, nachdem sei seine Sachen in Ordnung gebracht, stillschweigend wieder fort.’

In het vervolg noemt zij hem ook niet meer Heer of Vader, maar spreekt hem aan bij zijn naam: Meister. Toch wil zij hem niet verlaten, en als hij zegt, dat er nu toch iets voor haar verdere opvoeding moet worden gedaan, zegt zij: Ich bin gebildet genug um zu lieben und zu trauern. Ook wil zij geen dokter hebben, om zich te laten behandelen, ofschoon haar hartkwaal haar hoe langer hoe meer doet lijden. Zij voelt zich eigenaardig tot den ouden harpspeler aangetrokken, zonder evenwel te weten, dat zij zijn eigen kind is. En eindelijk laat zij zich met den kleinen Felix, van wien zij terecht vermoedt, dat het Wilhelm's kind is, naar Therese brengen.

Als Mignon, in een wit gewaad, optreedt, te midden van haar meisjes, verrast zij iedereen door het engelachtig, verklaarde en reine harer verschijning. En het lied, dat zij bij haar cither improviseert, is haar zwanenzang:

So laszt mich scheinen bis ich werde,
Zieht mir das weisze Kleid nicht aus!
Ich eile von der schönen Erde
Hinab in jenes feste Haus.

[p. 91]

Nadien kleedt zij zich inderdaad nooit anders dan in het wit. En als Wilhelm haar weder ziet, schijnt het hem ‘als wenn Himmel und Erde sich umarmten.’ Zoolang zij nog leeft, en haar voorgevoel zegt haar, dat het niet lang meer duren zal, wil zij voor zijn zoontje zorgen.

Dan komt het einde.

Wilhelm en Therese, de verloofden, laten Felix ‘moeder’ zeggen tegen Therese. Mignon hoort het, en:

‘Sie fuhr auf einmal mit der linken Hand nach dem Herzen, und indem sie den rechten Arm heftig ausstreckte, fiel sie mit einem Schrei todt nieder.’ Haar hart was gebroken......

Schiller spreekt van Mignon's ‘Todesfeier’:

Dieses reine und poetische Wesen eignet sich volkommen zu diesem poetischen Leichenbegängnisse. In seiner isolierten Gestalt, in seiner Geheimniszvoller Existenz, seiner Reinheit und Unschuld repräsentirt es die Stufe des Alters, auf des es steht; es kann zur reinsten Wehmut und zu einer wahrhaft menschlichen Trauer bewegen, weil sich nichts als die Menschheit in ihm darstellte. Was bei jedem andern Individuum unstatthaft sein würde, wird hier erhaben und edel.’ Wat Julian Schmidt over Mignon's begrafenis zegt in zijn Deutsche Litteraturgeschichte is wel wat onbarmhartig; hij noemt deze namelijk ‘ein abgeschacktes Possenspiel’.

Men moet Goethe's romans natuurlijk nooit den maatstaf aanleggen van onze moderne realistiek, maar ze beschouwen in het licht van den tijd, toen poëtische romantiek er ‘absoluut bij behoorde.’

Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe.

(Wordt vervolgd.)