De Nieuwe Gids. Jaargang 48

[p. 23]

Invallen door Frans Erens.

De vraag kan worden opgeworpen of het voor een schrijver wenschelijk is, buiten zijn moedertaal, verscheidene levende talen machtig te zijn. Barrès zeide mij eens, dat de kennis van vreemde talen goed was voor hotelportiers, en alhoewel dit gezegde in den grond een zelfverdediging was, steekt er in deze paradoxale uitspraak een kern van waarheid.

In het algemeen kennen de Franschen en ook de Engelschen geen talen buiten hun moedertaal en al kan deze lacune een oorzaak van bekrompenheid zijn, zij is ook een bron van kracht. Het is dikwijls veiliger om vele dingen niet te weten, waarvan de kennis aan den geest verwikkelingen brengt, die hem uitputten en onbekwaam maken tot eigen werk. De schrijver, die te diep het vreemde element wil doorgronden, doet hij dat soms niet met opoffering van een eigen goed? Wordt het sentiment voor zijn eigen taal niet verzwakt door het zich onderdompelen in een ander idioom? Zijn de menschen uit grensgewesten, uit tweetalige landen tot hun leed en schade niet verdeeld en verscheurd in zich zelf?

Het is een vraag om over te denken. Ik beeld mij niet in haar te kunnen oplossen. Het zal er wel mee zijn als met alle raadselen, die zich opdoen in de betrekkelijkheid, waarin wij leven. Benaderen kunnen wij ze, maar doorgronden niet en geen enkel princiep kan tot de uiterste consequentie worden toegepast.

Wat ik hier heb opgeworpen over het mogelijke nadeel van talenkennis, slaat niet op de doode talen. Van die kunnen wij de geur niet meer achterhalen. Het wisselende, het vluchtige, het onberekenbare, het bewegende is er uit weggevloden: wij kennen niet het sentiment, waarmee wij oud-Grieksch en Latijn eigenlijk

[p. 24]

moesten lezen en door het ontbreken van deze imponderabilia beïnvloeden zij niet ons beleven van onze eigen taal. De studie der klassieken is een zuiver intellectueele arbeid, die ik van groot belang acht en die volgens mij niet moet worden ingekrompen; maar dit is een andere quaestie, die hier nu niet kan worden besproken.

Het is eigenaardig om na te gaan welke talen Goethe kende, in welke talen hij de beroemde niet-Duitschers las. Las hij Shakespeare in het Engelsch? En wie weet met zekerheid te zeggen of hij Homerus en de Grieksche tragici in het Grieksch las? Zijn Achilleius heeft iets moois in de navolging van het Grieksche model.

Andere dichters, b.v. Hugo, kende deze meer talen dan het Fransch? Indertijd hoorde ik een Fransch journalist beweren, dat hij een ‘soleil’ was en alle talen kende. Daarom wilde deze journalist, als hij kapitaal kon krijgen, een groot dagblad stichten geheeten: ‘Le Victor Hugo’. Voor mijzelf ben ik er van overtuigd, dat de dichter van ‘Les Châtiments’ zoo goed als geen vreemde talen kende.

Van Willem Kloos weet ik persoonlijk, dat hij gemakkelijk de Grieken, de Romeinen en ook Engelsch, Fransch en Duitsch leest. Maar wanneer uit betrouwbare getuigenis, steunend op persoonlijken omgang, geen zekerheid bestaat omtrent de talenkennis van deze of gene schrijver, is de waarheid, ook bij de meest beroemden later moeilijk te achterhalen.

Rimbaud was een onbeteugeld temperament; dat is het kenmerk van zijn wezen. Hij was meer een temperament dan een uitvoerder, een schepper. Wanneer ‘le génie est une longue patience’, dan is hij een mislukt genie. Hij is meer een curiositeit in de literatuur, dan een man van blijvende beteekenis. Zijn optreden heeft verbluffend gewerkt. Zijn uitingen waren onvoorziene ontploffingen, wilde schoten, die door hun harden knal een zoo grooten indruk hebben gemaakt. Hij is meer een intens dan een groot dichter. Zijn vers is een vallende ster.

De plaats van Stendhal in de litteratuur is uniek. Hij is hoofdzakelijk romanschrijver, doch zijn romans gelijken niet op die van

[p. 25]

een ander. Niet door het uiterlijk der dingen werd hij geïmpressioneerd, maar door het innerlijk, door het innerlijk proces van den geest, wiens wegen hij zorgvuldig bespiedde, wanneer hij op weg was naar een doel. Kleinigheden maken dan indruk op hem, wijzen hem, waar hij heen moet. De diepte van het psychologisch gebeuren wordt door hem ontdekt, zooals door geen ander. Zijn diepe boren in ziel en karakter heeft stukken en gedeelten der menschelijke psyche aan het daglicht gebracht.

Balzac's opvatting van de samenleving was van meer breedte: een ruimer terrein had hij voor zich gekozen. Alle hartstochten, de meest verschillende menschen roept hij te voorschijn. Zijn verhaal is kleurrijk. De beschrijving neemt bij hem soms groote verhoudingen aan. Hiertoe werd hij wellicht aangezet door de lectuur van Walter Scott, dien hij hoog bewonderde. Bij Stendhal treedt de beschrijving bijna geheel op den achtergrond. Slechts enkele details, welke met het immediate zieleproces in verband staan, geeft hij aan. Het zijn de pilaren, waarop het complex van zijn menschelijke actie rust.