De Nieuwe Gids. Jaargang 47

[p. 657]

Bibliographie.

K. de Josselin de Jong. Het antwoord. J.M. Meulenhoff, Amsterdam.

Deze jonge, veelbelovende schrijfster blijkt een ernstige werkster te zijn. De roman Het antwoord getuigt van een sterk verantwoordelijkheidsbesef tegenover de schrijfkunst, en dus is deze sympathieke auteur nergens oppervlakkig; zij verwaarloost geen enkel detail, zij verdiept zich serieus in de psyche harer personen en laat zich nooit verleiden tot nuttelooze uitweidingen. Het antwoord is een krachtig, goed-geschreven boek, met een voortreffelijke levensbeschouwing, dat wil zeggen: Kitty de Josselin ziet het leven zooals het is en verwringt het niet naar den willekeurigen, literairen wensch eener vooropgezette idee. De gevoelens en ondervindingen van Veronica, de misdeelde, aan wie tóch 's lots rijkste deel wordt gegund, zijn met een groote fijnheid en een treffend juist inzicht gegeven, ook in zake het zoo natuurlijke moederverlangen der vrouw. En ‘het antwoord’ op de vraag: Est-ce possible? bevredigt ons in alle opzichten.

Ook het technische zakenbedrijf heeft voor deze schrijfster geen geheimen. En wie zal op blz. 107 de uitspraak niet beämen: ‘Werkeloosheid is een spook, een afschuwelijke noodzaak. Maar die moedwillig te scheppen (door een staking) onbekommerd wijl steun verzekerd is, staat gelijk met een misdaad.’

Kitty de Josselin de Jong bezit een natuurlijk talent dat zich op zeer gelukkige wijze blijkt te ontwikkelen.

Helma Wolf-Catz. Wouter. v. Dishoeck, Bussum.

Een zeer modern geschrift. De indruk, dien de lezer krijgt, wordt evenzeer bereikt door hetgeen de schrijfster zegt als door hetgeen zij niet vermeldt.

[p. 658]

Is het uit het in het boek voorafgaande een logische consequentie, dat Wouter en Evelien elkander vinden? Wat Wouter betreft ja, maar van Evelien vernemen we te weinig, dan dat we daarover zouden kunnen oordeelen. Aan het slot worden wij, up to date, in het onzekere gelaten, wàt er nu verder gebeuren zal, en hoè dat gebeuren zal. (‘Le reste c'est ordinaire, c'est banal, c'est fait divers. A quoi bon le conter. Le lecteur ne peut-il l'imaginer?’ zooals Jean Larnac zegt à propos van Colette's Mitsou). In elk geval, indien dit kleine boekje een debuut is, dan is het een sympathieke aanvang, want bescheiden, rustig, en aangenaam ‘beschränkt’.

Martha de Vries. Joop. Van Dishoeck, Bussum.

Martha de Vries is voor het lezend publiek geen onbekende. Zij heeft ons al méér van haar ‘kleuters’ verhaald, van haar fröbel-leerlingetjes, en ook nù weer vertelt zij er van, met in het bizonder één uitgewerkt beeld, dat van den kleinen Joop, aan wien de schrijfster zóó veel liefs te danken heeft, dat zij hem haar boek opdraagt met deze woorden: Dank, kleine Joop Ofschoon Martha de Vries de neiging heeft om, misschien wat al te lief, ‘tooverfeetjes’ en ‘sprookjes’ en al die vroeger zoo geliefde termen te gebruiken, heeft zij toch zóóveel humor en zóóveel realiteitszin, dat we ons op vele bladzijden kostelijk amuseeren. De schrijfster observeert uitstekend, en we zullen maar niet vragen, of de vijfjarige Joop in sommige opzichten niet wat te wijs is? want Martha de Vries, die Joop zèlf heeft gekend, weet dat beter dan wij. Iedereen, die belangstelt in de ontwikkeling van een kinderkarakter, moet dit boek lezen, het geeft er alle diepten en hoogten van, en dus kan het ons weer wat verder brengen in de zoo ontzaglijk interessante ‘psychologie van het kind’.

Net Houwink. De verzwegen zonde. Querido, Amsterdam.

Dit nieuwe boek van Net Houwink heeft mij bizonder getroffen. Het is heelemaal goed en af. Het boek is in den ikvorm

[p. 659]

verteld, wat er een groote waarachtigheid aan geeft. De hoofdpersoon is assistente in een observatiehuis voor jongens, en haar verhouding aldaar en haar werkzaamheid lijkt mij uitmuntend weergegeven. De psychologie van het meisje, van den vader, van de moeder, is volkomen zuiver. Nergens plaatsen we een vraagteeken, of schudden ontkennend het hoofd. Ik heb van dezen roman genoten; hij behandelt een geheel nieuw thema op absoluut moderne wijze; er is nergens een te veel, er is nergens een te weinig; de intuïtie van de schrijfster over wat wèl en wat niet moet worden gezegd, heeft haar wonderbaar-nauwkeurig geleid. De jonge schrijfster Net Houwink heeft met De verzwegen zonde een zoo kranige prestatie geleverd, dat menig geroutineerde auteur haar die mag benijden. Een mooi, een ernstig, een overdenkenswaardig boek.

Henriëtte Baart de la Faille-Wichers Hoeth. Beschadigde levens? N.V. De Tijdstroom, Lochem.

Dit boek maakt sterk den indruk van een roman vécu. Het levensverhaal van Miep lijkt ons ‘op waarheid gegrond’, en, aldus beschouwd, meer als document humain dan als document littéraire heeft het zeer zeker waarde. Ieder kent er in zijn omgeving wel voorbeelden van, hoe, door een noodlottige ziekte, een oorspronkelijk rein en veerkrachtig temperament tot willekeurige, capricieuse willoosheid kan verworden. De trouwe, brave, krachtige, sympathieke Miep, die ten slotte, gekweld door een ideé fixe haar zoon door een ongeoorloofde daad tot flauwvallens toe doet ontstellen, wenschen wij van ganscher harte de genezing van haar geschokt evenwicht toe. De slotzin, zeer mooi gevoeld, geeft recht daarop te hopen.

Eva Raedt-de Canter. Huwelijk. E. Querido, Amsterdam.

Een bundel losse verhalen (uitgegeven onder den verzameltitel Huwelijk), die doen denken aan het bewonderenswaardige schrijf-gemak, waarmee in Frankrijk een Colette en ten onzent een Carry

[p. 660]

van Bruggen¹⁾ haar aventures quotidiennes tot boeiende literaire gevallen maken kan. Eva Raedt-de Canter bezit een aangeboren en zeer natuurlijk schrijftalent, dat de eenvoudigste levensepisode nog tot iets belangrijks te maken weet. Onbewust beeldt zij, onopzettelijk vertelt zij.... en de grepen, die zij deed in het volle leven, zijn door haar interpretatie vanzelf interessant geworden. Zij observeert uitstekend en weet ook innerlijke gevoelens zeer helder en subtiel te analyseeren. Over menschen schrijft zij, over mannen en vrouwen, kinderen en dieren, soms elliptisch, soms alsof er, hoewel niet expres, dingen ons worden verzwegen, die we feitelijk behoorden te weten, om van Eva Raedt's verhalen een completer geheel te maken, - maar.... zooals gezegd, zij boeit ons, ondanks onszelf houdt zij ons vast.... en we zullen steeds gaarne méér van haar hooren, daar wat zij vertelt ons altijd niet alleen vrai, maar ook vraisemblable lijkt.

1) Zooeven bereikt ons het ontstellende bericht van het overlijden dezer door velen, en ook door mij, hoogst bewonderde schrijfster.

Augusta de Witt. God's goochelaartjes E. Querido, Amsterdam.

Augusta de Wit, de pur sang artieste, die altijd haar zelf, haar nobele, trotsche, sterke zelf is gebleven, heeft steeds mijn gróóte liefde en bewondering gehad. Bij háár treffen wij in volmaakten vorm een schrijfster aan, die tegelijk heerscheresse èn dienaresse is der kunst, die zóózeer aristocrate is in het wezen van den geest, dat zij in haar werk onbewust altijd de zuivere leuze l'art pour l'art heeft betracht. Augusta de Witt is waarlijk een geïnspireerde, die in haar stijl, haar schoonen, eenvoudigen stijl, de hoogste schilderachtigheid bereikt. Er zijn vele, vele schrijfsters in Nederland, - niet allen zijn kunstenaressen. Doch Augusta de Wit is er eene, - een kunstenares ‘bij God's genade’. Lees, of liever zie, (want zien wij niet door de zwarte letters heen voortdurend het kleurrijke, levende beeld, door Augusta voor ons opgeroepen, en sindsdien onvergetelijk?) zie, hoe zij voor ons de vlinders laat zien in al hun broze schoonheid, hun luchtige gratie als van bloemen, wiegend op den steel, ‘zinnebeeldjes der ziel’... Met teederheid, toewijding en eerbied behandelt Augusta de Wit

[p. 661]

haar onderwerpen, haar warm en diep gevoel ontdekt schoonheid en waarde in de simpelste dingen, de geringste omstandigheden... en elk boek van deze groote en machtige auteur is een nieuwe verrijking van ons intellectueel bezit.

Top Naeff. Offers. Van Holkema en Warendorf, Amsterdam.

Ziehier, evenals Augusta de Witt, een schrijfster, die zichzelve altijd gelijk gebleven is, maar....

Zichzelf gelijk blijven kan twee beteekenissen hebben: van alle tijden zijn, of.... van één tijd wezen.

Zie ik het goed, dan stelt Top Naeff er een eer in van één tijd te zijn.

Dit tenminste blijkt ten duidelijkste uit het, dezen nieuwen roman vergezellende prospectus.

Wie het geschreven heeft? Dat blijft ons onbekend, daar het niet onderteekend is. Maar wie deze karakteriseering van Top Naeff dan ook op schrift mag hebben gesteld, - het moet iemand wezen, die het geestelijke type van deze schrijfster psychisch onverbeterbaar voortreffelijk heeft gepeild, doorvoeld en begrepen.

Niet met ronde woorden wordt het gezegd, maar ten duidelijkste wordt te kennen gegeven, dat de roman Offers den modernen mensch ietwat ouderwetsch kan aandoen, en dat de figuren in veler oogen ‘niet meer van onzen tijd’ kunnen schijnen. Wel, - en dit heet dan ten nauwste samen te hangen met het karakter van de schrijfster, die vóór alles een kind van haar tijd (met wèl den sterken nadruk op ‘haar’! J.K.) wenscht te zijn (d.w.z. van de generatie van 1890).

Nu vragen wij: wat is daar voor bizondere verdienste aan, niet met den tijd méé te gaan, maar de kenmerken te willen blijven dragen van een voorbije periode?.... Dit mag eenige standvastigheid bewijzen, het mag consequent zijn, maar! Wie is er mee gebaat, als de kunstenaar, dus juist degene die de menschheid verder brengen moet, op het eenmaal gewonnen standpunt blijft staan?

Gesteld nog bovendien dat dit mogelijk ware! Want naarmate de tijden veranderen, veranderen de menschen mede; geleidelijk

[p. 662]

voltrekt zich in de wereld de evolutie, en niets is er, wat daardoor onberoerd blijven kan. De literatuur van vóór 80 is, door den reinigenden arbeid der Nieuwe-Gidsers, voor den modernen lezer volkomen ongenietbaar; bij het hartstochtelijke, geniale Te Deum van Alphons Diepenbrock doet de kerkmuziek van b.v. Händel ouderwetsch aan, en de schilderijen van Signac, Seurat, Cézanne, van Gogh, die een veertig jaar geleden het publiek van de kook brachten, vindt de mensch van heden absoluut ‘gewoon’. En nog bovendien. Is het mogelijk om kunst, echte, waarachtige kunst, aan een bepaald tijdperk te binden? Is kunst niet van alle tijden?

Natuurlijk. En ook Top Naeff, zèlfs Top Naeff, heeft kunst van alle tijden geschonken in b.v. Voor de Poort. Maar in Offers (de titel is óók al ouderwetsch) gaf zij een boek van háár tijd.

De gedragingen en gedachten der handelende personen zijn ouderwetsch; de compositie van den roman (het terug-vertellen) is ouderwetsch; de samenvattende zin aan het slot is ouderwetsch:

En zijn ziel knielde voor haar, die met haar twee kleine voeten pal had willen staan op het wrak van een oude aarde, - en verging, toen een god, machtiger dan de goede wil, machtiger dan de heilige geest, haar met zijn vleugel had aangeraakt.

Ja, het is niet anders. Offers doet ouderwetsch aan, en we kunnen dit de knappe schrijfster onmogelijk aanrekenen als een deugd!....

En dan is er nog iets. De zakelijke inhoud van den roman is niet toereikend voor den omvang van het boek en moet dus worden aangevuld met alle mogelijke soort van ‘padding’, zooals de Engelschen zeggen. Top Naeff heeft eens verteld, hoe zij, als zij begint te schrijven, niet weet of haar verhaal een roman of een novelle zal worden. Deze omstandigheid, die ontwijfelbaar bewijst, dat Top Naeff te vroeg begint te schrijven, namelijk nog vóór het geestelijke wordingsproces zich in haar voltrokken heeft, waarna zij wel degelijk zou weten, of haar verhaal een novelle of een roman worden zou!.... lijkt mij ook te hebben plaats gehad bij Offers. De schrijfster verstaat haar métier en heeft het lief; geen enkele noodzaak verplicht haar tot spoedige aflevering van werk-op-bestelling; welnu.... zij laat haar pen dus maar

[p. 663]

gaan, en.... wat stof voor een kleine novelle bevatte, wordt door de hulp van talent en routine, een geheele roman....

Top Naeff is een schrijfster met een zeer uitgesproken, oorspronkelijke begaafdheid, en een volstrekt eigen uitdrukking, en haar oeuvre heeft voor mij dan ook altijd een zeer aparte charme gehad. Zij heeft werk geleverd, dat onvergankelijk in de Nederlandsche letterkunde zal blijven omhoog staan, en vrouwenfiguren geteekend, die welhaast klassiek zullen zijn (Liesbeth, Letje), maar, het spijt mij, dat ik het zeggen moet: Offers is niet haar mooiste boek. Ware het onder een anderen naam verschenen, dan zouden we het in vele opzichten sterk kunnen waardeeren, want het heeft natuurlijk vele uitstekende qualiteiten, maar aan een Top Naeff stellen wij, - en wij mogen dat doen! - hoogere eischen.

Amy Groskamp-Ten Have. Zon in de vensters. J. Ploegsma, Zeist.

Wilt ge met de aanstaande feesten op een bij uitstek geschikt ‘cadeauboek’ attent worden gemaakt, lezeressen? Welnu, wat ge zoekt: een, van uiterlijk, allerkeurigste, aantrekkelijke uitgave, en van innerlijk een pittige, bekorende, behartigenswaardige inhoud, die wat opwekking brengt in uw ziel, en in overdrachtelijken zin ‘wat zon in de vensters’, - dat vindt ge in het nieuwe boek van Amy Groskamp-Ten Have, wier fraai en entraînant portret u al een aanduiding is van de stuwende kracht, die er uitgaat van haar woorden, in kleine, maar elk op zichzelf complete hoofdstukjes vervat.

In den tegenwoordigen tijd heeft de mensch, méér dan ooit, behoefte aan wat ‘zon’. Schaf u dus dit zonnige boekje aan, ge zult me dankbaar zijn, er u opmerkzaam op te hebben gemaakt!

Jeanne van Schaik-Willing. Uitstel van executie.. Querido, Amsterdam.

Bij de jongeren en allerjongsten doet zich het bizonder eigenaardige verschijnsel voor, dat.... onder hen zoo heel weinig vrouwelijke auteurs worden geteld. Twee of drie namen komt

[p. 664]

men tegen, en.... daar blijft het bij. Eén van die drie namen is Jeanne van Schaik-Willing, die opeens voor den dag komt met een grooten roman, zóó goed gecomponeerd, zóó uitstekend van karakteruitbeelding, dat iedereen absoluut begrijpt, dat deze schrijfster bij de jongste literatuur ‘mag’ worden meegeteld! Uitstel van executie slaat niet alleen bij de jongeren en allerjongsten een goed figuur, maar ook ouderen zullen dit boek kunnen waardeeren, ja, vergeleken met de moderne romans uit het buitenland, kan het zelfs dáármee den toets doorstaan! Onder de zéér Hollandsche romans van zéér Hollandsche auteurs doet Uitstel van executie aan als een, een beetje ‘vreemde eend in de bijt’.... maar die, juist door zijn onnederlandsche allure, een hoogst interessanten indruk maakt. Dit boek is knap van opzet, knap van uitwerking, knap van psychologie, knap van stijl, en zal zijn weg wel vinden.

(Eenige germanismen of geheel Duitsche woorden moeten bij een eventueelen herdruk noodzakelijk verbeterd worden. ‘Ueberlegen’, ‘biber’, ‘honds moede’, ‘kunstenaarsbegaving’, de stemmen leken ‘belegd’, enz. Bovendien mag de Amsterdamsche sfeer en omgeving wel wat duidelijker worden aangegeven; niemand kan in de beschreven stad Amsterdam herkennen. Het zonderlinge hôtel b.v. met de vlaggen en de negergrooms kan men zich wel in een stad als Berlijn voorstellen, maar moeilijk in Amsterdam! Of bestaat daar zooiets werkelijk?!)

Bali, beschreven door J.C. Lamster. Droste, Haarlem.

Een prachtig boek. Het reusachtig succes, dat de Balineesche dansers te onzent mochten hebben, is het beste bewijs, hoezeer onze Hollandsche belangstelling gaat naar deze, onze overzeesche bezitting. ‘Een der schoonste tropenlanden’ noemt de heer Lamster dit kleine eiland, en inderdaad, als wij de talrijke illustraties bekijken, die het knappe werk zijn van G.S. Fernhout, erkennen wij, dat Bali een gewest is van bijna ‘paradijschachtige schoonheid.’

De tekst is uitmuntend verzorgd, en met groote kennis van zaken gegeven; en de uitvoering van dit album is in één woord

[p. 665]

schitterend. Rood en geel zijn de bij uitstek geëigende kleuren van den band, en de druk is grafisch onberispelijk. Dit album getuigt in alle opzichten van een even artistieke als realistische opvatting der ontwerpers en samenstellers, en, eenmaal in ons bezit, zouden wij deze magnifieke uitgave voor geen geld willen missen. En dan te bedenken, hoe gemakkelijk men in het bezit van dit prachtwerk komen kan! De firma Droste verplicht op deze wijze haar cliëntèle wel zeer aan zich!

Elise Soer. Sterke levens. L.J. Veen. Amsterdam.

Thans, nu de algemeene aandacht gevestigd is op Prins Willem I, den ‘Vader des Vaderlands’, zal een boek over dien Groote de belangstelling wekken van allen, die nog iets voelen voor Nederland en Oranje, en hun aantal is véél en veel grooter dan wel eens wordt gedacht! Wij heeten het nieuwe romantische verhaal van Elise Soer daarom zéér welkom; wij kennen haar als de degelijke kundige werkster, die zich goed op de hoogte stelt van haar onderwerp en genoeg fantasie bezit om de authentieke historie te maken tot een boeienden roman. De band in nassaublauw en oranje gehouden, is zeer aantrekkelijk.

Nanda Sandbergen. Open poorten. Van Gorcum en Co., Assen.

Nanda Sandbergen heeft haar eigen publiekje, dat van haar houdt en ook dit bundeltje weer met genoegen zal lezen.

Anna van Gogh-Kaulbach. De vreemde vogel. L.J. Veen, Amsterdam

Anna van Gogh is de auteur, die zich telkens een geheel nieuw onderwerp weet te kiezen, zich daarin verdiept en niet rust vóór zij het volkomen machtig is. Dán eerst gaat zij schrijven, en het gevolg van deze voortreffelijke methode is, dat wij van haar altijd een boek krijgen, dat gaaf en doorwerkt is en dat wij èn om de keuze van intrige èn om de zorgvuldige uitvoering met de uiterste belangstelling lezen. Zulks is ook weer het geval met De vreemde vogel. De psyche van het fantastische zigeunerkind, dat eigenlijk

[p. 666]

altijd tusschen het natuurlijke en supernatuurlijke leven zweeft (gelijkt op het rozeblad van J. Winkler Prins, dat op het water drijft....:

....en blijft er zweven een pooze....
En drijft zoo tusschen twee werelden in
Het eindige en 't eindelooze.)

Een hartelijk woord van sympathie vergezelle dit knappe, diepe en zuiver doorvoelde boek!

Alie van Wijhe-Smeding. De naakte waarheid. Nijgh en van Ditmar, Rotterdam.

De sombere kop op den omslag is als het symbool van de diepe tragiek in dit boek....

De knappe, ervaren schrijfster, die Alie van Wijhe-Smeding is, heeft, in dit nieuwe boek van haar, ‘de naakte waarheid’ wel zeer onbarmhartig gegeven. Met een huivering legt men, als men de lectuur beëindigd heeft, dit boek uit de hand, dat ons heeft vastgehouden van bladzijde tot bladzijde met een beklemmende macht. Ook in dit boek, evenmin als in De Zondaar, neemt de auteur een blad voor den mond, maar anders dan het eerstgenoemde boek, is De naakte waarheid een volkomen gaaf, harmonisch geheel geworden. Wat in De Zondaar zoo akelig onaesthetisch en opzettelijk aandeed, is in De naakte waarheid een natuurlijk uitvloeisel van het onderwerp, en door de rauwe onomwondenheid der behandeling van vele precaire toestanden wordt men niet ongeduldig, want gehinderd, men schudt alleen het hoofd om al deze onontkoombare verschrikkelijkheid, - omdat Liz door haar afkomst en haar milieu was voorbestemd om een ‘verongelukte’ te zijn. Ondanks de bedenkingen, die men tegen dit boek zou kunnen aanvoeren ‘uit zedelijk oogpunt’, moet men de zeer mooie realistiek er van roemen en erkennen, dat het een diep-ernstig boek is geworden, en, méér dan een fictie, een waarschuwing en een klacht....

Jeugd-lectuur.

Bij feestelijke geschenkdagen is het toch altijd maar de firma Kluitman, die bovenaan staat, met haar kloeke, aantrekkelijke

[p. 667]

jongens- en meisjesboeken. Nu weer verrast zij ons met Harriët, door Ems van Soest, een alleraardigste, boeiende bakvisschenroman, die weder in Indië speelt, dus in een voor Hollandsche lezeresjes dubbel interessant milieu. Harriët is een flinke, sterke meid, een ‘karakter’, aan wie teleurstellingen natuurlijk niet worden bespaard, maar die zich overal kranig doorheen slaat tot aan de happy ending. Een echt jong-geschreven, jong-gevoeld en jong-begrepen boek, dat de jonge meisjes, voor wie het is bestemd, knal en knal zullen vinden!

En verder zijn drie extra-extra jongensboeken onze winst. Jac. Berghuis heeft zijn sporen al verdiend, maar in ‘Hier radio Mars!’ overtreft hij zichzelf. De heer Berghuis wordt nooit te geleerd, hij teekent echte jongens, die even graag padvinden als technisch knutselen, en de intrige is zóó aardig gevonden, dat zelfs volwassen lezers reuzeschik zullen hebben in dit vernuftige, knappe boek, waaraan wij een groot succes voorspellen. En o, hoe heerlijk vertelt in Tusschen de roode en zwarte tonnen Stamperius van een reis in vaderlandsche wateren, waarvoor men geen zeereis zou willen ruilen. Dit ‘echte stukje werkelijkheid’ zal steeds zijn waarde behouden. En Bieger's Avonturen op Zonnehoek, van den eenvoudigen jongen, die in een welvarende omgeving wordt overgeplaatst en daar tal van ondervindingen opdoet, die een karaktervormenden invloed op hem hebben, verdient een speciale ‘bonne marque’.

De illustrators Annie v.d. Ruit, Hans Borrebach, Pol Dom, kweten zich weer bizonder goed van hun taak.

J.C. de Boone-Swartwolt De kleine Columbus en het circusjongetje. J.M. Meulenhoff, Amsterdam.

Wat een lief, aardig boek is dit. Ik kende den naam van mevr. de Boone niet, maar als dit haar eerste kinderboek is, dan mag het er zijn. Uitstekend blijkt zij de kinderpsyche te kennen, en zoo is er een eenvoudig, boeiend en zeer natuurlijk verhaal ontstaan. De levendige illustraties van Ella Riemersma ondersteunen den tekst op zeer gelukkige wijze.

Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe.