De Nieuwe Gids. Jaargang 47

[p. 628]

Invallen door Frans Erens.

Hier wensch ik slechts wat te babbelen over litteratuur; het voor en tegen duiken dan beurtelings op. Een absolute decisie wensch ik daarom niet te geven, maar ieder die dit leest, doe zijn keuze en ga door op de een of andere uiting. Litteratuur is een zaak van smaak en gevoel en nogmaals zij het gezegd: een absolute uitspraak, vaststaand voor altijd, is hier niet te geven.

Roem is grillig verdeeld. Waarom kent iedereen Schiller en maar weinigen Kleist? En toch was Kleist een even groot talent als Schiller. Komt die bekendheid voort uit de grootere productie van Schiller? Enkele stukken van Kleist kunnen het met die van den dichter van Wallenstein opnemen. Het is de gewoonte een niet algemeen door de opinie als groot erkend man te vergeten. Daarin ligt de fout. En toch kan een minder bekend dichter even veel genot geven als zelfs Goethe.

Goethe is slechts een paar maal ‘aus sich heraus’ gekomen: in Werther en vooral in Faust, en daardoor staat hij boven alle andere Duitsche dichters. Zeker, zijn verzen zijn altijd onberispelijk, doch daarin ligt het niet. Ik moet hebben van een dichter de zuivere emotie. Goethe bezit zichzelf steeds volkomen, doch dat zelfbezit geeft niet altijd de emotie. Dat zelfbezit is goed voor hemzelf, maar niet voor mij. Ik heb alleen wat aan het gedicht, dat vóór mij ligt. Iedere gedachte en iedere emotie staan op zichzelf. Zoo vind ik de ontroerende schoonheid vaak meer bij Heine dan by Goethe. Toen onlangs een enquête over Goethe werd ingesteld kwam van iemand het antwoord, dat de gedichten van Heine hem heel wat beter bevielen.

Wel is Goethe's werk in zijn geheel genomen meer omvattend dan dat van Heine en daarom zou men hem grooter noemen dan den dichter van het Buch der Lieder, doch let wel: op grootheid

[p. 629]

komt het niet aan. Verwerp dus niet de minder bekende dichters. Zoek. Neem den dichtbundel, die iets zegt, die toespreekt, die in het hart boort.

Aan Baudelaire is het gelukt in de tachtiger jaren over de Fransche dichtkunst de alleenheerschappij te veroveren. Het is wel eigenaardig, dat deze zieke stakkerd het zóó ver gebracht heeft. In 1882 herinner ik mij, werd hij voor Frankrijk's grootste dichter der 19de eeuw gehouden. Ik hoor Georges Lorrain een gedicht van Paul Verlame voorlezend, nog zeggen: ‘C'est bien le plus fort après Baudelaire,’ wat toen de hoogste lof beduidde.

Chateaubriand's grootste roem zijn zijne ‘Mémoires d'Outre-Tombe’. Zij hebben meer tot zijn glorie bijgedragen dan ‘Les Martyrs’ en ‘Les Natchez’. Het persoonlijke en de prachtige stijl van les Mémoires d'Outre-Tombe maken Chateaubriand tot den grootsten proza-schrijver der 19de eeuw in Frankrijk. Aan dat werk kan men nagaan, wat een schrijver vermag. Hier is hij de groote toovenaar, hier meer dan in zijn scheppend werk.

Men leze als voorbeeld van den hyper-Chateaubriandschen stijl ‘La vie de Rancé’, een van de merkwaardigste stijlproeven ooit in de Fransche taal geschreven. Hier heeft hij zeker niet de zuivere schoonheid bereikt, maar geen enkel Fransch schrijver van vroeger noch van heden zou een dergelijk werk kunnen verrichten.

Een tegenstelling met Chateaubriand is Stendhal. Bij Chateaubriand de grootheid van allure. Hij was de trotsche, de hoovaardige, de man die over de anderen heenkeek. Hij wierp zijn verbluffende zinnen op nonchalante wijze over zijn luisteraars.

Bij Stendhal vinden wij het tegenovergestelde. Bij hem geen mooie woorden, maar de scherpe, korte uiting. Hij was immers de man, die voor hij aan het werk ging, eenige artikelen van den Code Civil las, het meesterstuk der Fransche wetgeving, een heel wat kraniger werk dan ons tegenwoordig Burgerlijk Wetboek, opgelapt door allerlei nieuwe wetjes, die soms in elkaar zijn gezet door kamerleden zonder cultuur.

Stendhal en Chateaubriand staan in de 19de eeuw als twee contrasten tegenover elkaar. Vergelijken is altijd gevaarlijk. Niet zonder reden zeiden de Ouden: Omnis comparatio claudicat.