De Nieuwe Gids. Jaargang 47

[p. 382]

Eenige opmerkingen over Christa Winsloe's ‘jongedames in uniform’ door Hans P. van den Aardweg.

De leider der Vereenigde Schouwspelers, de heer Pierre Mols, heeft kortgeleden in den Hollandschen Schouwburg te Amsterdam de première gebracht van Winsloe's ‘Jongedames in Uniform’. En voor deze daad mag men hem wel allerminst woorden van lof onthouden. Het was geen geringe onderneming om dit drama, dat als film zoo'n geweldig succes geoogst heeft, op de planken te brengen. De noodzakelijkheid om met den, veelal grootschen en voortreffelijken, arbeid der studio's te concurreeren, brengt vrijwel iederen tooneeldirecteur in eene hachelijke positie, en ook Pierre Mols is haar niet ontgaan. De film immers beschikt over mogelijkheden van entourage, waaraan bij den tooneelbouw - hoe geperfectionneerd deze overigens ook zijn moge - eenvoudig niet te denken valt. En juist deze meesterlijke en suggestieve, aan geen beperkingen van ruimte gebonden, décors waren het, die in het filmwerk zoo'n, voor het succes beslissend, aandeel hadden. De tooneelregisseur kon hier uiteraard slechts benaderen.

Niettemin, het is geworden eene vaak schoone, en altijd gave, voorstelling. Met inderdaad fijne intuïtie heeft Mols zich van zijn zware taak gekweten. Hij heeft zich, dat blijkt uit ieder detail, met liefdevolle overgave aan zijn werk gewijd. Dat de hoofdvertolkster - de nog zéér jeugdige Cissy van Bennekom, die eigenlijk nog niets was dan eene geheel onervarene, zij het ook talentvolle, debutante - van Manuela niet slechts eene aannemelijke, maar meermalen zelfs eene diep ontroerende uitbeelding gaf, is stellig voor het allergrootste deel te danken aan de kunstzinnige,

[p. 383]

ernstige en tactvolle leiding, die Mols haar gegeven heeft. Zij was er dikwijls onder, maar nimmer er náást!

Toch heeft men - en hiertegen wil ik te velde trekken - Pierre Mols, en vooral zijne vrouw Enny de Leeuwe, die de rol van Fräulein von Bernburg speelde, bij herhaling met hoogst onbillijke kritiek gegriefd.

Men heeft Mols, ten onrechte, verweten, dat hij ‘copie’ van den film geleverd heeft, en dat hij zijne vrouw, voornamelijk wat uiterlijke middelen betreft, Dorothea Wieck - die in den film de rol van von Bernburg gecreëerd heeft - ten voorbeeld stelde.

Van nabootsing van den film echter kan geen sprake zijn wanneer men bedenkt - hetgeen verschillenden blijkbaar niet gedaan hebben - dat de film ‘Jongemeisjes in Uniform’ secondair is. Christa Winsloe schreef namelijk een tooneelstuk, dat onder den titel ‘Gestern und Heute’ o.a. in Leipzig eene serie van geslaagde opvoeringen beleefde. De schrijfster heeft bij deze gelegenheid de wijze van optreden der executanten nauwkeurig vastgesteld. Vóór mij ligt de oorspronkelijke (getypte) tekst der Duitsche vertooning, die ook door Mols gebruikt is, en hierin vind ik bij Fräulein von Kesten de volgende indicaties:

‘Sie trägt ein graues, eng anliegendes Kleid bis zur Erde, eine Idee Schleppe. Von der linken und rechten Schulter herab hängt ein breites blaues Band, das hinten in einen Zipfel und vorne auf der Brust in eine Art Orden endet. Ein Johanniterkreuz mit Strahlenkranz. Auf der schlichten Frisur mit Chignon sitzt ein weisses Spitzenhäubchen. Sie trägt Ihre Ellenbogen fest an den Körper gepresst und die Hände unter der Brust uebereinandergelegt. Diese charakteristische Stellung behält sie während dem ganzen Spiel bei.’

Iets verder schrijft Winsloe voor, dat de meisjes uit het pensionnaat moeten dragen:

‘Dunkelblaues Kleid, schwarze Moiréträgerschürze, hoher Kleidkragen und darin ein steifer weisser Kragen, der nur ein weisses Rändchen sehen lässt. Schwarze grobe Strümpfe, grobe Schuhe. Glatte Haarfrisur und aufgesteckter Zopf.’

[p. 384]

En als Fräulein von Bernburg opkomt:

‘Hoch, gerade, brünett, vornehm, männlich, streng, korrekt, fester Blick, enttäuschter Mund’.

Bijna iederen keer als von Bernburg in de scène treedt, heeft Christa Winsloe ten aanzien der gelaatsmimiek, dictie en gebaren haar duidelijke aanwijzingen gegeven.

Naar het tooneelstuk is toen de film gemaakt, en deze werd ook samengesteld overeenkomstig de door Winsloe verstrekte voorschriften, die Pierre Mols eveneens in praktijk bracht. Het is dus vanzelfsprekend, dat film en tooneelstuk eenige opmerkelijke punten van overeenstemming vertoonen. Niet omdat Mols, gelijk door weinig-terzake-kundige critici beweerd is geworden, den film heeft willen imiteeren, maar om de doodeenvoudige reden, dat zoowel de film- als de tooneelregisseur beide gevaren hebben op het kompas der autrice.