De Nieuwe Gids. Jaargang 47

[p. 155]

Bali-tempel door F. v.d. Kooi.

Het tempelerf stond zoet en hel te gloeien in een roode avondzon.

In het midden verhief zich het oude heiligdom in massaal vierkant, met uitspringende bebeeldhouwde hoeken en gedekt met trouwhartige idjoek, waarvan de afhangende halmen in dikke laag op een haardos geleken. Het roode zachte licht gleed over het ongemaaide gras, vloot op tegen de stille leemen ringmuur borsthoog, waarachter een overweldigende waringin zich breidde, en besloeg het oude hout van de droomerige godenhuisjes, die in een stille rij aan den kant stonden, en hun spitse, zwarthooien hoedjes. Wijd om dit hoog terras lag het Balische landschap, groen en golvend, met de vredige ombuiging van een ravijn in de verte. In een hoek van het tempelterrein stond een grijsverweerd afdak, op welks vermolmde en met droge klei bedekte balk-planken we even zaten. Onder den overhalmenden dakrand hingen een paar roodaarden offerkruikjes. Een blauw-zijden vogeltje kwinkelde in guirlandevlucht, met snorrende vleugelslagjes, onder het zware baldakijn van de waringin.

We wandelden om de tempeltjes heen, die soms door een steenen grachtje omgeven waren, en bekeken hier en daar een dubbel-deurtje, oud en fijn-besneden en verguld; waar het verguldsel was verweerd dofte een okerroode ondertint er door heen, en waar ook dit, als door slijtage, verdwenen was, lichtte het grijze oude hout. De schilder maakte een paar opmerkingen over dat rood, en daar ik ook vond dat ik nooit iets gezien

[p. 156]

had dat zoo zeldzaam den indruk rood gaf, generaliseerden we deze impressie door te veronderstellen of de eigenlijke diepste kleurenindruk niet meestal gewekt werd door een ding dat maar weinig met die kleur bedekt was - zoo b.v. een blauwzijden doek die meer donkere schaduw en helle glanzing te zien geeft dan kleur, en waarbij we toch den indruk krijgen van het diepste blauw. Heerlijk, zoo even te filosofeeren op een verschen indruk van de realiteit, wanneer de gemeenschappelijke beleving het contact der geesten nog tot in het even-abstracte verzekert. Ik verbaasde me over de ronde gaten in sommige steenen op den grond, dicht bij de deuren van de steenen tempeltjes, en vernam, dat hierin de groote versierde bamboes gezet werden bij feesten, opdat ze zich als een paar gigantische halmen zouden ombuigen over het offer, dat in het hooge, leege vertrek gereikt werd aan het goddelijke dat daar tijdelijk zijn intrek nam. Ons praten was stil en schuchter, als beleefden we hier iets van de sfeer van het heilige. En dat was niet het suizelend-heilige van kathedralen, maar iets dat leefde in het graspluimpje dat z'n zaadjes wiegde, in den kleinen, kronkelenden sterbladigen kambodja-boom bij den ingang, iets dat opsteeg uit de vruchtbare aarde, den geheiligden grond, dat ook zweefde in de ijle vederwolkjes in het hooge oceanische blauw, dat, o wondere avondstemming, zelfs klonk in den dunnen zangkreet van een vrouw, ergens over een muurtje in de dessa. Het leven zelf, het vertrouwde, werd hier geheiligd, zonder dat het ophield hetzelfde leven te zijn.

Langzaam schreden we om en tusschen de oude gebouwtjes op het struische grasveld, wijd uit elkaar. En daar, om een hoek van een der tempeltjes, verschenen me opeens twee stille figuren, zoo stil en afgezonderd, dat we hun aanwezigheid nog niet bemerkt hadden. Een jonge vrouw lag, geknield, het lichaam voorovergelegd op den grond, voor den zijmuur van het heiligdom, dat met het grauw beeld eener godheid was versierd. Naast haar hurkte in zijn wit kleed een tempelwachter. Hij zat een poos heel stil, begon toen te prevelen nauw hoorbaar, en af en toe met een getemperde beweging gooide hij naar de voeten van het beeld een bloesem, die hij eerst in een aarden schaal met wijwater doopte, dan over haar

[p. 157]

uitsprenkelde, vervolgens in het rond, en eindelijk in zachten boog liet neerzeilen voor de godheid. De vrouw, een groenzijden slendang zedig over haar boezem gespannen, lag er bij met haar hoofd bijna tegen den bodem, alsof het haar niet aanging, en toch met zoo'n in-zichzelf-verzonkenheid, zulk een vasten ernst, dat ze bij een even-opkijken ons zag als iets toevalligs, dat er niet op aankwam, dat geen inbreuk maakte op deze, háár stonde, betaald met de verdienste van een week misschien. Welke gunst werd hier afgesmeekt, de leniging van welken nood, de vervulling van welken frivolen of diepst-menschelijken wensch werd hier prevelend afgebeden, welk heet vrouwenverlangen vond hier z'n verpulverde vertaling in den ascetisch-gegroefden mond van den ouden tempeldienaar? Was het de terugkeer van een onvergetelijke geliefde, die op dit oogenblik, topi op één oor, rondboemelde met chauffeurs en andere slechte lieden op de wufte djangirs van Badoeng en de vredige dessa vergeten had? Was het, diepste begeerte, de geboorte van een kind, zonder hetwelk de vrouw een schande wordt voor de familie, en voor een andere terzijde gesteld, als een dienstmaagd? Was het de eenvoudige, naïeve vraag naar geld en gewin?

Welk raadsel, welke smartelijke disharmonie had zich langzaam scheefgeschoven in dit mysterieuze leven in de diepte van de leemen huisjes achter den leemen erfmuur, zoodat ze eindelijk, alleen en niet als gewoonlijk in de bonte babbelende reeks harer vriendinnen, den stillen weg naar den tempelwachter was aangetreden, eenzaam met deze lang-gegroeide pijn, en de blinkende geldstukjes uit een knoedel van haar sarong had losgeknoopt, in ruil voor een geluk dat alleen de goden maar zouden kunnen geven?