De Nieuwe Gids. Jaargang 47

[p. 27]

Vele werelden door Henri van Booven.

Er was de lust het oude, vertrouwde en beminde te herkennen uit den voorbijen tijd. Het huis aan het einde van een laan rees er tegen macht van hoog en donker geboomte ter rechter zijde. Aan den anderen kant hieven zich beboschte hellingen.

Waren het heuvels, duinen, gebergten?

Waren de donkere, verweerde muren begroeid in dat eerste gezicht?

Wie droomen herdroomt, raakt verward in verscheidenheid van beelden, die uit de herinnering weg wijken, totdat het gezicht na jaren weerkeert, en de ontroering der herkenning wekt.

Het huis van het eerste gezicht lag in de schemering, een warmen zomeravond.

De diepte van het woud ter rechter zijde; die donkere diepte, sloot er als een beschutting, een vaste, beschermende voorhang, onherroepelijk de wereld af.

In het huis woonde vreugde om de mogelijkheid van velerlei lichtzinnigheden.

Toen de beide meisjes verschenen, vrijmoedig nabij tredende, vriendelijke kinderen van het land, met den glimlach eener wat zwaarmoedige wulpschheid om de fijne, beminnelijke lippen, was er dra vertrouwen en tegemoetkomende genegenheid. Het waren meisjes van achttien of twintig jaren omtrent, speelsch en dartel.

De vader was een barsch man wellicht.

Vage onrust om zijn terugkeer maande tot waakzaamheid,

[p. 28]

maar in het afscheid later was er alleen weemoed, verstild door een zacht goudene blijdschap om gul weggeschonken teederheid en den glans der verwachting dat het wederzien dra gebeuren zou.

Het eene meisje was donker van haren, het andere blond.

Zij bleven lachend vaarwel wuiven, staand op den drempel van de lage deur der woning. Weer trof in hun lach en de bewegingen der handen de weemoed, als een omfloerste afspiegeling van de schoone dingen die in vergetelheid, te snel waren voorbij gegaan.

Het pad ter linkerzijde dat de hoogten opkronkelde, tusschen lage heesters, druipend van dauw, begon zich al duidelijker af te teekenen in den heel vroegen ochtend en het gelaat van den ouden boschwachter was onder de groenachtig verweerde, neerhangende hoedranden, niet zichtbaar.

Dof, uit den grijzen baard, klonk zijn wantrouwig gemompelde groet. Op de toppen der hellingen scheen toen de zon. Beneden klaarde het huis, in de uitgestrektheid van het woud in reeds heller morgenschemering. De aanschouwing van dit lichtspel over deze wijde heerlijkheid der aarde, bracht zuiverder en volkomener verrukking dan de belofte van het wederzien dier beminden.

Had dit huis, dit landschap, hadden deze wezens ooit in de werkelijke, wakende wereld bestaan?

De gewaarwording van zekerheid ze ergens gekend te hebben, kwam telkens weer als het gezicht van den eersten droom in heugenissen opleefde.

Achter de spijtigheid der altijd vergeefsche pogingen het werkelijk gebeurde in herinneringen op te roepen, rees, onafscheidelijk geleidend en overheerschend, het beeld dier Arkadische heerlijkheden van het landschap.

Na lange jaren kwam in den droom het tweede gezicht.

Het zelfde huis, het zelfde woud, de meisjes van het land. Zij schenen ernstiger, minder tot dartelheid geneigd. Haar lachen was matter, hare bewegingen waren trager, overwogener geworden, alsof zware arbeid en menig leed hun werking hadden gedaan. Ook in de kamers van het huis schenen er sluiers van zorgen neergezweefd. De vriendinnen teeder toch,

[p. 29]

betreurden dat zoovele jaren waren verstreken en dat dit wederzien zoo lang verschoven was. Terwijl de uren daarheen gingen, keerde er veel van de eertijds gekende vreugde, maar de donker gelokte, de oudste, glimlachte vaak in de richting harer zuster, een treurig-vriendelijk lachen dat de andere tot ingetogenheid scheen te vermanen en door haar verstaan werd.

Buiten stond de late middag over het woud en de hellingen; daar ging uit de verte het lied van een voerman bij zijn kar. De ratelingen en het gezang verstierven ten leste.

Voetstappen klonken onder het raam en ook stalen gekletter van gereedschappen die langs den muur werden gezet.

De oude, gebogen man wiens haren geheel wit waren, stiet traag zijn spade neer die in het avondlicht blonk, moeizaam omspittend de aarde naast het huis, waarvoor nog donker paarse fluweelige petunia's stonden.

Tegen de verweerde muren, tot in de vensterbanken, bloeiden de passiebloemen wijd open, stralend als sterren en het loof was doorsprenkeld met het oranje rood der ovale, kalebasachtige zaden, die te glanzen schenen met een gloed van binnen uit, als kleine, waakzame lampen. De hellingen waren in vallend duister verhuld, maar er was eindelooze lieflijkheid over alle dingen, en goudige afspiegelingen van avondrood uit kleine, roerlooze wolken heel hoog aan het azuur....

De bergen van Savoye die Chambéry omsluiten, biegen menige wandeling. In het noord-oosten rijst de kantige kop van den Nivolet die de vallei beheerscht en waarop de sneeuw vaak tot diep in Mei blijft liggen. Het is maar een korte wandeling langs een smal pad naar ‘Les Charmettes’.

De vette weiden geuren er zwaar in de lente, ze zijn dan vol goudige sleutelbloemen gezaaid.

Aan weerskanten is zacht gestroom van beekjes over glinsterende steenen. De teedere Vinca sterrelt er tusschen vochtige rotsen, Rousseau had háár het liefst.

In Jean Jacques' tijd was de wistaria tegen ‘Les Charmettes’ een jonge boom. Nu is het een zware stam langs den zuid-oost muur gestut; nog keert het leven er in met ieder voorjaar en later hangen de blauwe bloemtrossen neer.

[p. 30]

Hoe donzig en zwaar zwollen dien Meimiddag de knoppen toen de deur van het huis geopend werd. Op den drempel stond een slanke, jonge vrouw met donkere oogen. Daarin was een plotseling vonkende verwondering, als om datgene wat wellicht vagelijk, doch nimmer met zekerheid verwacht werd en dat nu gekomen was. Heel haar doening en gebaren terwijl zij de kille kamers toonde, waarvan zij de vensters opende, behield iets van die eerste felle ontroering, van die onrust om een verschijning, die onherroepelijk weer verdwijnen zou, zooals alle binnentredenden en weer gaanden van élken dag, die hier kwamen om het huis te zien, waar Rousseau de schoonste dagen van zijn leven had geleefd. Een oude, gekromde werkman arbeidde in den vruchtboomgaard. Hij wrong en woelde er met zijn gereedschap steenen uit den grond en wierp ze omtrent de helling bijeen. Ook stonden daar, nabij een terras, jonge vruchtboomen, waarvan de bloesems zich weldra zouden ontplooien.

Uit het slaapvertrek van Madame de Warens ziet de bezoeker heel wijd weg naar de bergen toe.

In die kamer was alles gesloten, maar toen de jonge vrouw het venster open stiet en vastzette, bleef zij een wijle stil, als in gemijmer, uitkijken naar de kantige toppen van den Nivolet. Zij glimlachte voor zich heen als eene die in haar verdieptheid gestalten, beelden ziet, en dan terug denkt aan wat vroeger gebeurde. Zoo geleek zij een wezen dat slechts onduidelijk zich van werkelijkheid en noodzaak bewust was, en bijna geheel leefde in een onbestemd verlangen, dat iederen dag als het bekende en vertrouwde keerde, en waarover zij nooit spreken zou......

Zooals zij in de kamers rondging, zoo was haar peinzend, zwijgend achterna turen, toen zij aarzelend enkele schreden naar buiten voor den drempel der ‘Charmettes’ gedaan had, haar nijgen met het hoofd, waarin een zweem van zacht verwijt lag.

Het laatste gezicht is gekomen.

Nog stond het huis aan het einde der laan scherp afgeteekend, maar de verweerde steenen van den voorsten gevel

[p. 31]

waren wit overpleisterd. Er scheen veel veranderd, alsof het al behoorde tot een tijdperk dat bijna geheel vergeten was.

De lage deur bleef gesloten. De begeerte om binnen in de woning te gaan bestond niet meer zooals vroeger. Het was schoon om te zien hoe de spitse lijnen van den voorgevel verliepen, blank tegen de donkere boomen ter rechter zijde.

Een ongerustheid steeg, dra beklemming, wijl de deur niet geopend werd.

Was onder dit dak alles gestorven? Ook liet de begroeiing die eertijds tot boven in den spitsen gevel gereikt had, daarin geen sporen achter, noch bloeiden er bloemen.

Het was een midzomermorgen.

En in dat nieuwste licht stond daar ver weg tegenover het huis in het dal, boven de toppen der boomen uitgerezen, wat een kathedraal of tempel geleek, hoog en geweldig van roode baksteen gebouwd. Doch in dit zwijgend bouwsel, ontzaglijk van vormen, machtig als een berg, bevond zich geen enkel daglicht-doorlatende opening of glasraam, het scheen lang verlaten en hecht dichtgemetseld voor alle tijden.

Het pad tegen de hellingen liep langs het oude huis. De gevel aan de zonzijde was gelijk vroeger, ruw en verbrokkeld de muren.

Aan het venster zat als een schim een vrouw, ganschelijk vervallen en gerimpeld, met over het gelaat warrigheid van vergrijsde haren. Zij was zich niet bewust schijnbaar van de zomersche heerlijkheid daarbuiten, noch van de dingen rond haar heen.

Een geopend, zwaar boek, waarin zij gelezen had misschien, lag verkreukt en vergeten afgegleden op het vervelooze raamkozijn. Een oogwenk zwol afgrijzen tot vrees en verbijstering, toen uit de omgewoelde, droge aarde naast het huis, zich scheen te heffen wat een gelaat kon zijn, toen daar iets schielijk bewoog. Te zelfder wijle zonk dit in een, en roerloos bleef wat er voor immer rustte in dien tuin.

Vergaan was alles.

Lang reeds asch en stof had het zich verbonden met de aarde en het was aarde zelf geworden.

[p. 32]

Uit allergrootste smart om het verloorne steeg toen wat grenst aan het brandendst leed en de verlossing draagt.

De hellingen blonken in den zomerdag. De stille kruinen der boomen op de bergtoppen waren zonovertogen, daarboven de diepte van het azuur.

Dit zoo te aanschouwen, bracht in ontgloeiend, ál-door-stroomend en overheerschend licht een bevangenheid, die de heerlijkheid, die de Geest van de Eeuwigheid is.

Zóó, buiten de ruimte en buiten den tijd was Lust gekomen, verwinnaar die uit de On-eindigheid is.

Zoo kwam de ontsluiering in den Geest.

Zoo kwam de ontraadseling in de Eeuwigheid.