De Nieuwe Gids. Jaargang 47

[p. 537]

Het blijde geheim van Idesbaldus door Franz de Backer.

Aan Willem Kloos,
Grootmeester van lief Hollands taal'
en dichter van de zee,
dit nederig blijk van dankbaarheid.

Toen Idesbaldus, na zijn jarenlange vechten met zichzelf, eindelijk dacht dat hij gereed was, is hij naar de menschen gegaan en naar de zee.

Het was een der mooiste openbaringen in een heiligen-leven, - na inkeer en boete, na gebed en studie en askese, plots te ontdekken, in den innerlijken vrede der bevrijding van zichzelf, dat hij nog dichter bij God zou komen indien hij weer in de wereld ging.

Er was een zalige rust in hem, en deze rust was het, die hij aan anderen wou doen kennen. Een blijdschap, die in zijn oogen schitterde, en de vlam stond zoo helder in zijn donker en verwoest gelaat, dat de menschen luisterden naar hem. Zijn woorden waren simpel en schoon, als alleen de woorden kunnen zijn van iemand die het diepste heeft doorpeild, en wijs geworden is, en stil.

Hij was blakend van liefde. Hij beminde de boeren en de visschers, stoere reuzen met hun rug gestadig gebogen over de levende aarde of de levende zee, - waar zijn rug gekromd was in het gestadig buigen over doode boeken. Het was hem, den duisteren monnik, een blijde ontdekking, de klare stem van vrouwen en kinderen te hooren, en te luisteren, met ingetogen vroomheid, naar de onbewuste dankbaarheid die hij verkende in den schoonen klank. Dankbaarheid voor het simpele bestaan onder Gods wijden hemel, zelfs al was de grond niet vruchtbaar en de

[p. 538]

zee zoo wild en blind in haar eischen van offers, al was de korst brood, het stuk gedroogden visch en wat geitemelk de eenige karige kost.

Soms vroeg hij zich af, of hij het niet was die van de menschen moest leeren, en of zijn bekeeringszending wel noodig kon zijn. Want God leefde in hen, en in hun schamelheid hadden zij meer innerlijken rijkdom dan de gemartelde askeet, die hun over den Heer kwam spreken. Maar zij luisterden, gretig naar zijn woorden, en de onbewuste goddelijkheid die leefde in hun ziel bloeide open als een zon-beschenen bloem.

Pas thans kwam de beteekenis van het eenvoudige gezegde in volle duidelijkheid te staan: hoe de mensch geschapen was naar Gods aanschijn. Daar kon hij lang over nadenken.

Maar hij was blakend van liefde. De wereld scheen versch als op den eersten morgen der schepping, en hij werd haar gewaar, bevend van ontroering, in de vervoering van zijn zinnen en van zijn geest.

Daar lagen de Polders, in de stilte van de ochtenden en de wijding van de avonden, steeds veranderend van kleur en lijn; over dag, uren en uren uitgestrekt onder het breede kampen van zon en wolken, rustig, veilig, met hun kleine, droomende wilgen en de helle plekken van het grazende vee.

En dit was de streek van zijn hart nog niet, en de menschen kende hij er niet. Zijn uitverkoren land was dat der duinen, waar de kleine, welbekende hutten verdoken lagen.

Nooit kon hij er lang genoeg vertoeven, in het midden van die gestolde zee, meelevend met de simpele lachende bloemen, vol blijdschap wanneer een wit-en-bruin konijntje plots wegjoepte, of een leeuwerik wegrukte, hoog, hoog, naar de zon. Hij wist verrukkelijke hoeken vol koperkleurig en groenend mos, hij kende hooge, ruige duinen waar het gras stond als scherpe spiesen, en al de liefelijkheid van het gespeel van licht en schaduw, met zand blond of grijs, of blikkerend blank, of teer malve. En hij was zeer dankbaar omdat God dit geschapen had, en hij dat alles bezien kon.

Naar de zee ging hij met eerbied en vroomheid. Ergens in een oud boek had hij geleerd dat zee beteekent: kleine ziel. Kleine ziel, de oneindige, steeds wisselende zee onder den oneindigen, steeds wisselenden hemel. Kleine ziel, de zee in het eeuwige gaan en keeren der getijen.

[p. 539]

Wanneer hij, door de duinen heen, haar plots ontwaarde, beefde hij van ontroering. Zijn beschouwen van de zee was een onuitgesproken gebed. Hij wist, dat hij dicht bij God was.

Alle dagen beschouwde hij ze.

Hij kende de wilde, staalgrijze stormzee, wanneer de wind onder de schuimende baren zit en de meeuwen angstig vliegen in den onweershemel.

De opgezweepte wateren, sissend lava en kokend lood, als een zondige furie.

De hel-smaragden strepen in een aardkleurige zee, en het woeste wolkgejaag boven die klagende, verlaten onrust.

En de vlakke, witte zee der vroege morgenden.

De lichtende, zilvervlammende blijdschap van het stil wemelende watervlak, of de gewijde droomerigheid van een oneindig blauw meer onder den rustigen zonnehemel.

Hij beminde de breede schaduwen der wolken, in hun wijd verschuiven, purper en amethyst, over de levende klaarte.

En het dagelijksch mirakel van den zonsondergang, met die gulden kasteelen en die tooverachtige landschappen ginder, heel ver, in de luchten aan gene zijde van de wereld, en die kolom vuur welke plots aan den einder ontvlamde en over de heele zee heen naar hem toeschoot, tintelend en schroeiend.

En den bevenden vrede van de deemstering.

En de zangen van de zee, de zee, onder den strakken starrenhemel, in den heiligen nacht.

De zee. De kleine ziel.

* _* *

En dit nu is het verhaal van het blijde geheim van Idesbaldus.

Hij was door de duinen gegaan, op een lentemorgen. Zijn pij was doorweekt van dauw, en hij sidderde. De hutbewoners hadden naar hem geluisterd, en waren peinzend naar hun werk gegaan, verwonderd over de klaarte die zij in zich voelden.

Hij ging verder, gebogen over de heldere vreugde in hem en luisterend naar het lied dat in zijn ziel aan het golven was. Den heelen nacht had hij peinzend doorgebracht in de muziek der zee die hij wist ginder achter den gordel der maanbeschenen duinen, en hij begreep, dat de verklaring komen moest.

[p. 540]

Hij was zinderend van verwachting.

En plots, één spiegel van licht, tot aan de verste verten waar de oogen peilen konden, lag de zee. De zee van schoonheid, de zee van vroomheid, de zee van oneindigheid.

En hij wist: God had de zee geschapen naar zijn aanschijn. De oneindige zee, de kleine ziel. Hij had ze geschapen naar zijn aanschijn, zooals hij den mensch had geschapen, en de vriendelijke bloemen in de duinen, en de rijkelijke zandtapeeten, en de leeuwerken der vroege morgenweelde. Alles naar zijn aanschijn, alles oneindig, alles eeuwig.

Idesbaldus zeeg neer. Zijn oogen heeft hij gesloten, en in het roode licht der zon-beschenen schelen zag hij het Heelal in een glorierijke wijding. Geen woorden vond hij voor zijn dank. Dit was een klaarte waarin alle gebed verging.

De oneindige beelden van oneindige schoonheid, alle beelden van den oneindigen God, dien hij in zich voelde!

Smartelijke beelden ook, menschen die hun dagelijksch kruis dragen, zonnen die doodbloeden, manen die vertanen, vallende sterren en vallende engelen.

Beelden van blijheid, ver boven alle geluk: het gelach van een kind, de zang van een moeder, de oogen van een werker, de geur van een duinbloem.

De heldere regen en de noeste wind, de wolken als bolle zeilen op de diepe zee van de lucht, en de regenbogen van vrede tusschen hemel en aarde. In alles was Hij.

In de zee was Hij.

De zee, de kleine ziel, de zee die Idesbaldus daar zag uitgestrekt, naar hem aankomend uit de verste der tijden, met de altijd veranderende, steeds opnieuw aangestuwde lijnen van schitterend wit schuim. Hoe de golven aangleden, altijd aan, steeds verschillend van gedaante, altijd vol muziek en licht, - weer, en terug, aanglijdend in het blikkerend gespeel der zonne, uitspattend in fonteinen van schuim en dansende vreugdekralen, terugvliedende in sierlijke buiging, weer rijzend, weer vallend, altijd aan, zoekend, zéker in een lijn blinkende witheid van één oogenblik, brekend, wemelend, - levend, levend!

Ongelooflijk, ongelooflijk! En die allerfijnste tinten, zilverig wit tot zacht blauw en teer roos tot trillend blond, rustige en

[p. 541]

wriemelende, parelmoeren oneindigheid onder den oneindigen zonnehemel.

Er kwam in hem een wensch, het oogenblik vast te houden. Alles, dat nochtans eeuwig was, bleef aan tijd gebonden, door gestadige wisseling van gedaante. Ook, onwillekeurig, een wensch, al die heerlijkheid uitgedrukt te zien in één beeld, dat zoo oneindig niet zou blijven, een beeld voor het menschenverstand.

En dan is het onverwachte gekomen.

Hij volgde een lichte golf. Hij wist het oogenblik, dat zij zou ombuigen als een reusachtige schelp vol tintelende lichtfacetten, en van uit het donkere binnenste, tegen de zeevlakte aan, het levende blonde van het water stijgen zou tot een wapperende, dansende, pralende heerlijkheid.

Maar de schelp bleef, als verstard, gebeeldhouwd, en alles werd heel stil. En daar rees, van uit de groene geheimnis der zee, in de reusachtige schelp vol tintelende lichtfacetten, een naakte vrouw.

Rond haar trilde het zonnelicht, verblindend. Rustig rees zij uit de oneindigheid van het water, uit het wemelende, levende, blonde en parelmoeren water. Schitterende droppels stoeiden om haar heen. Op haar pralende blondheid stonden ze als levende juweelen. Op haar rooden mond, die hoog en vochtig was als een bloem, op haar kleine borsten, op haar gansche slanke schoonheid in het aureool van haar gulden haar, scheen het licht van alle zonnen en het licht van alle zeeën. Dit was geen vrouw.

Een godin, uit het parelmoeren schuim der zee gerezen. Venus. Venus Anadyomene.

Aan Idesbaldus heeft ge geglimlacht. En toen is de zee weer aan het ruischen gegaan, de reusachtige schelp heeft zich gesloten boven de levende schoonheid en is uitgespat in schitterend licht. Eén oogenblik.

En Idesbaldus wist.

Heel even maar was de gedachte van een heidensche vereering in hem opgekomen. Daarom besefte hij, dat hij dit nooit vertellen zou. Dit zou blijven zijn blijde geheim.

Maar de klaarte van de lentezee is in hem blijven voortleven, en de herinnering aan die eenige verschijning.

Uit de kleine ziel, de zee, is de gedachte der schoonheid gerezen. Venus.

[p. 542]

Godin in de verbeelding der menschen, onvatbaar als de zee, maar even reëel en eeuwig, vrouwelijk elusief en altijd schoon.

Venus, door God geschapen. Alles is goed en schoon. en alles is een hymne aan God.

Toen hij terugkeerde, ontwaarde hij een jongen, die bevend een meisje kuste. En bij een visschershut zag hij een vrouw de borst geven aan een kind. En hij heeft die menschen gezegend.

* _* *

Idesbaldus, die een heilige was, heeft nooit op aarde een hooger punt bereikt dan op dien eenigen lentedag, aan zee, bij de oprijzing van Venus.

Venus Anadyomene.

Want het hoogste punt was voorbij alle menschelijke horizonten, na zijn kort bestaan, toen zijn ziel, die grooter was dan de zee, de vereeniging vond met God, die àl omvat, - en van wien ook Venus Anadyomene een uitstraling is in ons aardsche leven.