De Nieuwe Gids. Jaargang 47

[p. 32]

Lucien Guitry door H. van Loon.

Een groot land en een ingewortelde tooneeltraditie hebben aan de rijke begaafdheid van Lucien Guitry zonder veel moeite de plaats ingeruimd, waarop ze, gelijk dat heet, recht had en die ze behoefde om zich ten volle te ontplooien. Gesteld, dat hij geboren ware in een klein land van velerlei verordening, hij zou dat hooge peil van harmonisch kunnen evenmin als de eer in het oog der wereld bereikt hebben.

Het kan nietig lijken, bij de onthulling van een gedenkteeken voor een kunstenaar, wiens werk met het sluiten van het graf vervliegt, over eer te spreken. De hulde van aldoor weer een volle, tot genot bereide zaal was hem een prikkel, noodiger dan brood. Men zag hem loopen op dien boulevard, schenker van den snel doovenden roem, 's middags in de buurt van de tooneelen, waar hij triomfen vierde. Tot het laatst toe bleef hij ongebogen. Gezwollen van zelfingenomenheid werd hij gescholden. Als een koning, wiens incognito niet te bewaren is en die ook buiten voetlichtgloed koning bleef, bewoog hij zich.

Lucien Guitry was niet populair. De prestance van zijn uiterlijke wezen, zooals dat hoekige en harde hoofd stond op den stierenek, gansch het robuuste lichaam hield op een afstand en boezemde eerbied in. Deze werd te makkelijker aanvaard, daar een sterke persoonlijkheid er zich in uitsprak. Hij leefde voor het tooneel, waarvan de tegelijk innerlijke en uiterlijke werkelijkheid in zijn besef die van het tastbare leven verdrongen had.

Dienaar wilde hij zijn en als dienaar heerschen. De gebreken van die kwaliteiten hielden hem van het waarlijk groote af.

[p. 33]

Aischulos noch Shakespeare heeft hij gespeeld. Hij begon met Bernstein in den tijd, dat deze zich met Simson en dergelijke dingen overschreeuwde. Met Molière is hij geëindigd. Dat een geniaal tooneelspeler werk zoekt van minder allooi om voor de ontplooiing van eigen begaafdheid bij wijze van een om te zwaaien mantel des te breeder te kunnen uithalen, is bekend en begrijpelijk. Zoo eenvoudig stond het ten opzichte van Lucien Guitry niet. Ook zij gingen hem hooren, die waren weggebleven, als hij die vrijheid van bewegen ten opzichte van den te spelen tekst voor de grofheid van persoonlijke ijdelheid had opgeëischt.

Een tooneelhervormer is de oude Guitry niet geweest. De wereld telt eenige krachten, die als regisseur zijn meerderen zijn. Voor dien internationalen drang naar vernieuwing had hij geen oog ofwel, hij wou er niet aan denken. Zijn taak lag elders en ze was beperkt en zoo was het goed. De gebondenheid, het volgestroomde van elk zijner creaties, dat wat ze waarlijk tot creaties maakte, sloot dat plaatselijk beperkte in. Kwesties van decor en kostuum, van architectonischen tooneelbouw en daarin het bewegen van groepen overeenkomstig de eischen van gezuiverd inzicht, moesten hem koud laten op straffe van zijn geloof in zich zelf anders te verzwakken.

Dit geloof in zich zelf was een geloof in eigen roeping. Door die bres ontsnapte zijn kunstvermogen aan het verstikkingsgevaar van het ‘sterrestelsel’. Hij werkte niet op de zaal. Zijn gezag zou hij ermee verspeeld hebben. Zijn hoogmoed beantwoordde aan de multatuliaansche formule van den moed om hoog te staan. Dat gezag was eigenlijk aangematigd noch aanmatigend, omdat het voortkwam uit de overtuiging, een zending te vervullen te hebben. Het gaf aan zijn verschijnen, zoodra hij opkwam, het overwicht op zaal en kameraden en werkte op hem zelf terug.

Die wisselwerking droeg hem door een bij uitstek glansrijke loopbaan, waarvan de glans het blikkerige van Sarah's roem volkomen miste. In zijn tegenwoordigheid zàg men hem eer dan men hem hoorde. De plastiek was bij hem primair. Men zag het lichaam van een reus, massief en breedgeschouderd. Rust ging ervan uit, de levende rust van de zelfbeheersching, de rust van wie iets te beheerschen heeft. Uit dit lichaam kwam een verwonderlijk diepe stem. Was de stem mooi? De vraag is evenmin te

[p. 34]

beantwoorden als die omtrent een levend gelaat. Dit masker, deze stem waren vol uitdrukkingskracht. Het geluid had een diepen, vloeienden ondertoon. De macht van die fantazie keerde terug op het gelaat. Aan een Assyrisch vorst konden die trekken behooren, naar welke eischen hebben ze zich niet gevoegd! Deze man was een uitgelezen ‘mime’, ‘comédien’ bij uitstek. Zijn lichaam was voor proteusachtige vervormingen ontvankelijk, tot onherkenbaar wordens toe kon hij zich vermommen.

Dit had niets pijnlijks, omdat alles aan hem onderling overeenstemde. Dit innerlijke evenwicht gaf aan elke rol het monumentale, ongeacht de waarde der weergegeven persoonlijkheid of van het werk. Wel pijnlijk was, gelijk hij zich zijn laatste jaren door zijn zoon Sacha op sleeptouw liet nemen, al bleef hij ook daarin zich zelf. Dit monumentale aan hem botste tegen klassieke en romantische grootheid, welk konflikt in dit leven het objectief tragische was. Subjectief zal hij het nauwelijks ervaren hebben. Het verklaart, hoe zijn beeld in de herinnering boven zich zelf uitgroeit. Dit zelf vertegenwoordigt het kleinmenschelijke tegenover het groot-menschelijke, uitgedrukt door de idee, waarvan hij drager en boodschapper was.

Die onoplosbaarheid is geen gevolg van een persoonlijk tekort. Ze ligt in het wezen van den tooneelspeler besloten. Zijn kunst is veroordeeld een benaderen te blijven. Immers grijpt hij naar het hoogste, waarbij onze verbeelding het van nature van de uitbeelding wint, of wel hij stelt zich met minder voldaan, in welk geval dit mindere als een concessie gevoeld wordt.