De Nieuwe Gids. Jaargang 46

[p. 744]

Maandelijksch overzicht
Letterkundige notities.
XI.

De donkere poort.

De donkere Poort, een standaard-boek, met persoonlijke herinneringen aan vooraanstaande mannen; stemmingsbeelden; indrukken; beschouwingen over allerlei gebeurtenissen: de mobilisatie, de distributie enz.; verhalen en anecdoten over Nederland in de jaren 1914-1918, door Dr. P.H. Ritter Jr., - is het werk, waarop wij wachtten.

Zulk een boek bestond er nog niet, ofschoon iedere intellectueel er naar verlangde, deze periode historisch te zien vastgelegd in het woord. Maar de overvloed van stof was zóó overweldigend, dat iedereen er natuurlijk tegen opzag, aan dezen ontzaglijken arbeid te beginnen!

Er moest een stoere werker komen, die tegelijk een uitstekend schrijver was èn een geestdriftig nederlander, die het voor zijn vaderland over had, met een ongelooflijke toewijding en een eindeloos geduld, dit werk te verrichten; een fijn, gevoelig intellect, een aesthetisch ontwikkelde smaak, een geschoold onderscheidingsvermogen was er voor noodig, om uit het voorhandene de juiste keuze te doen, zoodat er een leesbaar en interessant geheel ontstond, wat elke Hollander, als hij maar iets van liefde voelt voor zijn land, als hij maar éénige belangstelling heeft voor het gewichtigste tijdsdeel onzer geschiedenis, in zijn bezit zal willen hebben.

‘Het gewichtigste tijdsdeel’ durfden wij zeggen, al heeft onze vaderlandsche geschiedenis heel wat tijdvakken aan te wijzen, die oogenschijnlijk van véel meer waarde zijn dan het vijftal jaren, dat zich uitstrekt van 1914-1918.

[p. 745]

De toestand van Nederland was dikwijls hachelijk, en er is niet alleen heldenmoed, maar zeer zeker ook heldengéést voor noodig geweest, om ons te bevrijden uit alle benauwing, en ons los te maken uit alle benarrenis.

Maar een toestand als wij gedurende den wereldoorlog beleefden, hebben wij stellig nog nooit doorgemaakt.

Immers, de omstandigheden waren zóo bizonder en zóo eigenaardig, als in de historie van Nederland nog nooit was voorgekomen.

Als een eiland, van woeste golven omzwalpt, die het weerlooze stukje land ieder oogenblik dreigden te verzwelgen, moesten wij een strikte neutraliteit bewaren, en ons houden, of wij ons in deze beklemming, sterk en behagelijk voelden. Ja, zèlf aan haast alles gebrek hebbende, strekten wij nog onze armen moedig naar de golven uit, en redden menigen schipbreukeling, die zonder onze hulp genadeloos zou zijn vergaan.

Elk onzer zat vast in een klem, die maar weinig bewegingsvrijheid overliet. Voorzichtigheid was het eerste gebod. Lijdzaamheid het tweede. Van alle kanten loerde het gevaar. Tot bijna de vrije ademhaling was belemmerd. Elk gebaar kon een onheil tengevolge hebben; en levende onder de catastrophale dreiging van het, aan een enkelen draad hangende Damocleszwaard, uitgeput door voedselnood, gehoond dikwijls door onverdienden smaad, of beleedigend wantrouwen, hebben wij stand gehouden in een positie, vaak nóg moeilijker dan die in de oorlogvoerende rijken-zelf. De andere neutrale landen, geheel buiten de oorlogszônes liggende, hadden het in dit opzicht veel beter dan het in alle kanten ingeschroefde Nederland.

De heer Ritter heeft een taak op zich genomen, die velen te zwaar zouden hebben geacht, maar welke hij op bewonderenswaardige wijze heeft vervuld. Dat hij er jaren mee bezig is geweest, behoeft geen verbazing te wekken. De ter beschikking zijnde documenten moesten allen minutieus worden bestudeerd en uitgekozen; en toen volgde de samenstelling van alle heterogene elementen, zóodanig dat er een leesbaar geheel ontstond, - dat dan ook alleen te danken is aan Dr. Ritter's aangenamen, vloeienden stijl, die zijn boek heeft populair weten te maken in den besten zin des woords, terwijl hij er nauwkeurig zorg voor

[p. 746]

heeft gedragen volkomen objectief te blijven in alle kwesties van religie en politiek. Het gevolg is dan ook geweest, dat dit getrouwe geschiedverhaal, alle technische en wetenschappelijke droogheid mist; het laat zich lezen als een roman, en als een roman, die voor ieder onzer boeiend is, omdat wij hem allen, geheel of gedeeltelijk, hebben méébeleefd.

Wij herkennen overal voorvallen, die ons op de een of andere wijze hebben getroffen, in angstigen, onheimelijken, drukkenden, en gelukkig ook wel in humoristischen zin. De dagen van spanning staan weder helder in onze herinnering: en wij weten weer, hoe wij wachtten, wachtten on de ontspanning, die niet kwam, en die maakte, dat de vijf mobilisatiejaren voor ons niet een wezenlijke, maar een oneigenlijke tijd zijn geweest, waarin wij niet leefden op onze gewone menschelijke manier, maar meer als vegeteerende geesten in een abnormale sfeer.

Het is goed, dat Dr. Ritter den moed, het geduld en de bestendigheid heeft gehad, dit veelomvattende en interessante boek te schrijven, dat het licht zag bij de firma D.A. Daamen te 's-Gravenhage, en dat verlucht is met tallooze photographieën, portretten, spotprenten, enz., waardoor het tijdsverloop van den grooten oorlog overzichtelijk en uitvoerig, voor altijd in ons geheugen blijven kan.

Het is goed, - ten eerste uit een historisch oogpunt. Er zijn personen, die alle couranten uit dien noodlottigen tijd hebben bewaard, het eene jaar in, het andere jaar uit, en ze blijmoedig van de hand hebben gedaan, thans, nu Dr. Ritter's boek verscheen, - omdat zij tóch nooit uit den chaos van berichten en mededeelingen zouden wijs geworden zijn, en er zich in verheugen, dat een ander het werk voor hen heeft gedaan van rangschikken en bijeen voegen, terwijl zij in dit uitgebreide werk bovendien nog een aaneengeschakeld verhaal bezitten van alle gebeurtenissen, die ons land en volk vijf jaren lang hebben beroerd.

En het is nog om een andere reden, waarom het goed is, dat dit boek is verschenen, en wij er niet genoeg op kunnen aandringen, dat het algemeen worde aangeschaft en gelezen. En deze reden is:

[p. 747]

Er heerscht in de huidige wereld een algemeene malaise, die misschien in de allereerste plaats een geestelijke malaise is. Welnu, aan allen, die daaraan lijdende zijn, wordt aangeraden dit werk uit de verleden jaren te lezen: ongetwijfeld zal men met de woorden van Browning gaan denken:

Let us be patient....

There's something far more wretched than myself....

Dr. Ritter heeft met zijn boek een nationaal geschenk aan Nederland gegeven, waarvoor wij allen hem niet genoeg erkentelijk kunnen zijn.

N.G.