De Nieuwe Gids. Jaargang 46

[p. 741]

Tooneel-notitie door Joh. W. Broedelet.

Late romantiek.

Ik weet niet, of er 'n juiste definitie van romantiek gegeven is. Voor 't tooneel zou die kunnen luiden: het lieve leugentje om 't leven wat sjeuiger te maken.

Zoo althans schenen onze directe voorvaderen er over te denken. Voor hen was het tooneel 'n vlucht uit de benauwenis van het alledaagsche, dat vaak te nuchter leek. Ze wilden òòk wel eens 'n beetje aan fantasie doen, wat hun 'n welkom opfleurinkje gaf. Dus wenschten ze de edelaardigheid op 't tooneel op 'n hoog voetstuk te zien geplaatst, zoodat iedereen, al was-ie dan misschien zelf wel 'n tikje zwart van binnen, er echt van genieten kon en de misdaad en de andere slechtigheden moesten aan hun verdiend loontje komen, dat lang niet voor de poes was. Dat alles werd dan met alleraangenaamste poespas van gemoeds- en harts-omdwalingen en wat dies meer zij opgekruld, zoodat de toeschouwer in 'n soort permanent wave van zalige verrukking stond. Velen gaven wel grif toe, dat die zonderlinge draai, welke men het leven toediende, per slot van rekening onzin was, maar daarom niet getreurd! Je had je hart ten minste eens opgehaald aan allerlei moois, dat je thuis en zoo niet vond, en 'n mensch wou toch wel eens genieten, waar of niet? Dat was de felste bloei-tijd van de maar al te dikwijls overdreven betreurde romantiek.

Toen begon men de leugenachtigheid van die kunst-periode meer en meer in te zien. Veel, dat blonk, was opgepoetst blik in plaats van edel metaal en, wat marmeer leek, werd voorgesteld door kunstig opgesierd bordpapier. Daar kreeg zelfs de verstoktste

[p. 742]

illusionist op den duur z'n bekomst van. Men wou het lieve jokkentje niet meer, maar de waarheid. Het leven zelf was zóó rijk, dat 't, door 'n kunstenaarshand verwrocht, altijd belangwekkend moest zijn en je er de ouwe fraaiigheidjes der romantiek gaarne voor cadeau gaf. Met andere woorden, de smaak van het publiek zuiverde zich en eerst nu, in tegenspraak met anders luidende, hardnekkige geruchten, welken nog steeds niet voorgoed de kop werd ingedrukt, trad 'n werkelijke bloei van 't tooneel in.

Edoch.... men vervalt gaarne in oude zonde, vooral wanneer die behoedzaam en verlokkend wordt opgediend. Daarbij, ook door 't ontwrichte heden, waarin bijkans iedereen z'n houvast 'n beetje kwijt raakt, maakt 't tooneel 'n tijd van zoeken door, dat 't alles doet grijpen, wat voor de hand komt. De nog immer op de loer liggende romantiek maakt daar listiglijk gebruik van.

En zoo kregen we de opvoering van De Patriot bij het Hofstad-Tooneel.

Laten we direct constateeren, dat dit romantiek in zakformaat is, dus geen zware zeul voor den breeden toeschouwers-rug, doch gemakkelijk te hanteeren en waarvan 't doorbladeren werkelijk aangename momenten oplevert. Toch blijft 't stuk, al is de dialoog, evenals de handeling, compact gehouden en heeft de schrijver, Neumann, 'n vaak gelukkige gooi naar karakterteekening gedaan, ver van ons. De geschiedenis van den ongelukkigen tsaar, die ten offer valt aan de vaderlandslievendheid van den patriot, wiens bedoelingen alle van 't zuiverste allooi zijn, boeit maar matig. Omdat ze niet levenswaar geschreven is! Het is alweer, ten bate van de Algemeene Geschiedenis, de aloude edelaardigheid, welke triumfeert! Behalve vadertje Alexander, die lichtelijk van de boosheid bezeten is, zijn 't stuk voor stuk brave menschen, die Neumann ons voorzet en wier eenig doel 't is, belangeloos het vaderland te redden. Erg vleiend voor 't menschelijke karakter, maar ik vrees, dat 't in werkelijkheid wel 'n beetje anders is toegegaan met meer mengeling van licht en duisternis, zooals het leven dat nu eenmaal wil. En daar we op 't tooneel 't lieve leugentje nu wel missen kunnen, zijn we met 'n laatste oplevinkje daarvan, met hoeveel zorg en liefde dat ook in elkaar werd gezet, weinig gebaat. Wat geweest is, late men eerbiedig rusten.

* _* *

[p. 743]

Hermann Schwab, na 'n prachtigen staat van dienst, vierde er zijn eere-avond mee. Komende uit de oude school, waarin hij gelukkig niet bleef steken, wist hij, en daarbij blijvend binnen de door Neumann aangewezen grenzen, met Schwung de romantiek à la Lodewijk IX en zulke glans-stukken van 'n vroeger repertoire naar voren te brengen en bij zeer doorleefde momenten zelfs acceptabel te maken. Liever intusschen hadden we hem in moderner werk gezien als Professor Bernhardi, waarin hij zoo zeldzaam uitblonk. Doch, dankbaar voor het zeer vele, dat hij ons gaf, was men gaarne getuige van z'n feest.

De winst van den avond was echter Cor v.d. Lugt Melsert als de patriot. En 't belangwekkendste aan z'n optreden was, dat.... hij de romantiek met krachtige en machtige greep onweerstaanbaar den nek omdraaide! Zooals hij de titelrol speelde, geheel van binnen-uit, zoodat alles, wat hij beroerde, lèèfde, was 'n doodsmak voor de leugen, ja, men mag zeggen, al wordt dit woord vaak te lichtvaardig gebruikt, 'n openbaring. Hier stond 'n mènsch en alle blik en bordpapier week in de zij-coulissen en we waren z'n gevangene. Het onechte wist hij op onbegrijpelijke wijze weg te doezelen en slechts waarachtigheid bleef over. En zoo bracht v.d. Lugt de romantiek, welke hij bij monde van Neumann juist weer 'n kans wilde geven, zelf om hals. ‘'t Is anders’, heeft Speenhoff niet zonder reden gezegd!