De Nieuwe Gids. Jaargang 46

[p. 605]

Tooneel-notitie door Joh. W. Broedelet.

Het Tooneel van het Kind.

Eéns, in den gulden draken-tijd, was het kind de vreugd van het tooneel. Of liever de tranen-verwekkende smart, wat voor dien echten schouwburg-klant precies hetzelfde was. Want om den snik, de prop in de keel, den verknepen zakdoek was 't te doen. En als dus, na 'n hevig dramatische scène tusschen de vrouwlijke en de manlijke hoofdrol, het kind (bij voorkeur acht jaar oud, met kunst en vliegwerk voorgesteld door 'n uitgesohoten acteur van diep in de twintig) het tooneel op snelde met den kreet: ‘Moeder, weent ge?’ of ‘Vader, niet meer!’, dan had je de ware voldoening en was je, zooals de uitdrukking nòg luidt, uit geweest met 'n kaartje.

Sinds is 't kind zonder blikken of blozen achter de coulissen weggemoffeld. En dat nog wel, terwijl de liefde, evenals in alle kunst, op 't tooneel zoo'n groote rol speelt! Je hòòrde er gewoon niet van kinderen. En moesten ze al heel even opkomen, zooals bijv. in Ibsen's Nota, zoo wist de regisseur ze nog handigjes te verdonkeremanen en er werd enkel over de lievelingen met 'n vluchtig woord gespròken. Het tooneel-huwelijk, in 'n onbewuste propaganda voor het nieuw-malthusianisme, werd derhalve kinderloos. Wat moesten hiervan de gevolgen zijp?

Want met de liefde ging 't op de planken 'n steeds geduchter gangetje! Maar dat gangetje, nu er toch geen kinderen remmend werkten, werd 'n met 't jaar lichtzinniger spel tot ten slotte enkel 't louter erotische element overheerschte. Zijsprongen uit de

[p. 606]

huwelijksbaan hadden weinig moeilijken nasleep, daar er feitelijk geen gezin was en alles dus tòch op min of meer losse schroeven stond. De ongehuwde, eerste jonge rol viel pardoes in de open armen van de getrouwde grande coquette en haar echtgenoot vond wel weer iets elders. Dat aanschouwde je zonder protest. 't Ging immers alles zoo gemakkelijk, vanzelf en niets of niemand had er ergen last van.

Daardoor kwam het tooneel meer en meer buiten het leven te staan, althans buiten het vòlle leven. Want dààr brengt 't huwelijk ook z'n consequenties mee, terwijl de Bühne die brutaal negeerde. Dit drong 'n groot deel van den ernst van het menschelijk bestaan onnadenkend naar den achtergrond. 't Stuk werd hoogstens nog amusant of sensationneel, doch was in z'n diepste wezen.... leeg. Het was in èlk opzicht tot onvruchtbaarheid gedoemd!

Sinds kort nu is hierin 'n kentering gekomen. Het kind lààt zich ten slotte niet wegdringen, vraagt z'n rechten op, roept, evenals in de befaamde Spaansche Vlieg, zij 't gelukkig op wat dieperen toon: ‘Hoera, hier ben ik pa!’ en.... veredelt, verzacht het stuk, maakt het humaner. Toevalligerwijs is 't in Holland één tooneeldirecteur, die telkens met deze nieuwe geboorte op de proppen komt: Cor Ruys. Eerst bracht zijn Vader-vrijgezel de jeugd naar voren. Daarop kwam die wel sterkst uit in Young Woodley in 'n simpele zuiverheid, welke bijkans geen tooneel meer was. En thans spreekt het kind weer luid en indringend in de comédie ‘M'n zoon Etienne’. Opvallend is 't, hoe in elk dezer drie gevallen aan 't eind het kind.... de ouders opvoedt! Moge in dat opzicht van 't tooneel voor de jeugd dus niet de bekende ‘opvoedende kracht’ uitgaan, wèl voor de ouderen! Als die er nu maar nota van wenschen te nemen!

Welk een volheid geeft de verschijning van het kind op de planken plots aan het stuk! En wat worden er in eens nieuwe, onafzienbare banen voor de tooneelschrijverij geopend! Welk een doorloopende verrassing, deze.... terugkeer naar de natuur! Wat 'n boel leugen wordt er weggebezemd, welk een brandende waarheid laait verwarmend op! In M'n zoon Etienne bijv., deze comédie met haar zwenkingen naar het blijspel, is 't de zeventien-jarige zoon, die op 'n prettige, mannelijke, onsentimentale manier den vader weer op 't rechte pad brengt e 't

[p. 607]

huwelijk voor de moeder weer dragelijk maakt. En dit eenvoudige, natùùrlijke gegeven houdt u zóó bezig, dat ge geen oogenblik behoefte hebt aan de gebruikelijke bij-amusementen, welke 'n succes-blijspel plegen op te fleuren! Ge proeft hier het leven en dat geeft steeds voldoening.

Gaan we met dit repertoire van de ‘huislijke’ - al is deze dan ook van 'n soort welke den traditioneelen gelukkigen haard 'n beetje op zolder zet! - werkelijk 'n nieuwen, groeizamen, gezonden kant uit? Is deze geboorte van het kind 'n Frühlingserwachen voor het tooneel, 'n zuivering, 'n belofte, bloesembrengend? Gelukkig heeft 't alvast belangstelling. Ook M'n zoon Etienne, met z'n fijne tastingen, geestige posities en lichtelijk schrijnende levens-tragedie, dóét 't 'm, zooals dit heet. Dat geeft moed. Niet weinig droeg hiertoe zeker ook 't spel der drie hoofdrollen bij. Cor Ruys, als de vader, bewees weer eens overtuigend, 'n karakterspeler in optima forma en onze meest Fransche acteur te zijn, wiens tekst vaak als ònvertaald klinkt. Z'n verbluffende techniek zet ons telkens voor staaltjes van kunnen en verrassende vondsten, welke 'n avond lang uiterst weten te boeien. De kostelijkheid Tilly Lus (als de moeder) werd weer eens uit haar schrijn gehaald en fonkelde opnieuw met 'n puurheid, waarover eigenlijk niet te schrijven valt. Een edele tragédienne, zooals Holland nauwelijks een tweede heeft! Dat Louis Borel, tusschen deze twee gevaarlijke vuren, zich mooi staande wist te houden, pleit niet weinig voor z'n groeiend talent! Hij gaf volkomen de illusie van den zeventien-jarige in opmerkelijk zuiver spel, dat zich prachtig aanpaste bij de twee andere hoofdrollen. Ware dit ook bij de bij-figuren 't geval geweest, de waarde van dit stuk van kind en ouders zou nog oneindig beter uitgekomen zijn. Want juist de finesses scheppen zoo dikwijls de sfeer! Toch moet men dankbaar deze voorstelling gedenken.