De Nieuwe Gids. Jaargang 46

[p. 437]

Tooneel-notitie door Joh. W. Broedelet.

Ferdy's Bekeering.

'n Allerfijnste seizoens-inzet met de groote verrassing van het nieuwe! Want dit blijde geval speelt zich nu eens nièt af in den netten stand, waar 't trouwens ook niet alles dàt schijnt te zijn. Waarom anders moet de saaiheid van 't keurig-afgeheinde er telkens met 'n beetje buiten-echtelijke romantiek, zoo goed en zoo kwaad als 't gaat, worden weggemoffeld? Neen - o, verademing! - ditmaal worden we niet beziggehouden door gladde smoking-manieren en beminnelijke salon-glimlacherij. We zijn in 't ruw-bolsterige gezelschap (over de fijnere pit hebben we 't dadelijk!) van Ferdy Pistora, 'n jongen, die de ruimte behoeft en z'n handen niet kan thuis houden als er wat te jatten of te bakkeleien valt. Vanavond had-ie 'n best brandkastje op 't oog ten huize van bankier Rosenstock. 't Werd een reuze-kraak! Reeds werkte-ie met de steekvlam. De duizendjes had-ie, om zoo te zeggen, al voor 't grijpen. Daar, plots - o, algeheele ommekeer van 't onberekenbare lot! - ontdekt hij, dat 't huis in lichtelaaie staat en hij slechts met uiterste krachtsinspanning via zolder en dakgoot het veege lijf nog kan redden. Hij klautert, worstelt, doch wordt belemmerd door.... twee schreeuwende kinderen, die zich (waar komen ze opeens vandaan?) aan z'n beenen vastklampen en 'm niet meer zullen loslaten. Door den nood gedwongen, rèdt-ie ze en Ferdy, die zich aanvankelijk in hoofdzaak op inbraakjes toelei en dus maatschappelijk geen bijzondere reputatie genoot, wordt op staande voet gepromoveerd tot.... held! Ieder wil hem,

[p. 438]

den edelen menschen-vriend, zien, omhelzen, toespreken. Ferdy is er ondersteboven van. Hij slaat zich op de borst, vraagt zich af, of hij hìj wel is en krijgt er langzamerhand notie van, dat hij 'n heel speciale roeping te volgen heeft: hij is in den wieg gelegd voor held en redder!

Deze allergelukkigste, hoogst origineele vondst werkt de Tsjecho-Slowaaksche schrijver Frantisek Langer uit met 'n realisme, fantasie èn.... teederheid, dat we den heelen avond bevangen zitten in den ban eener onalledaagsche bekoring. Er komen ook 'n heils-officier met z'n ‘zusterke’ aan te pas en thans legt Ferdy zich op braafheid toe en op veredeling der menschheid. Vader, die, vanwege z'n beroep ('n aapjes-koetsier mòèt zich bij oogenblikken extra verwarmen), zwaar van 'n neutje houdt, wordt op zoon's bevel geheel-onthouder en z'n weggeloopen echtgenoote mag niet terug naar 't riante instituut, waar ze meisjes per uur aan den man brengt. 'n Buurman mag op de harmonica enkel stichtelijke liederen spelen, of Ferdy, in 'n grootschen aanval van braafheid, kraakt 'm z'n ribben en 'n oudcollega-inbreker noopt hij tot afgifte van gestolen goederen, die hij eerlijk door ijverige inklimmerij verkregen heeft. In 't kort, Ferdy wordt tot op zekere hoogte 'n onuitstaanbaar nummer, want, zooals vooral de aapjes-koetsier voelt, als alles braafheid wordt, is er nergens ‘aardigheid’ meer aan. Doch Ferdy, die zelfs.... banklooper wordt bij Rosenstock, houdt stand, want.... dat heils-zusterke heeft 'm heelemaal in 'r lieflijkheid verstrikt. Ze is z'n (met 'n stevigen slag op z'n mannetjes-putters-borst) ideàal, z'n licht, z'n.... Jeanne d'Arc, de verwarmende lichtstraal in 't koele marmer! Zij heeft 'r jeugd in 'n poel van zonde (verschrrrrikkelijk!) doorgebracht, doch ze doet thans boete en naar haar richt hij zich. Hij wil óók boete doen en alsmaar redden! O, wat prachtig heeft zusterke zich weer opgeheven uit die modder (‘mudder’ noemt Ferdy 't min of meer accentisch). 'n Heilige is ze! O, maar, nu wordt Ferdy's weggeloopen gemalin jaloersch. Zij was óók diep gezonken (nu is ze er bovenop, exploiteert zèlf) en noemt staaltjes, waar 'n net mensch al z'n haar bij zou verliezen. (Van ten-berge-rijzen is zelfs geen sprake meer.) Zusterke biedt tegen 'r op en bekent ten slotte, om 't op die andere te winnen, dat ze.... 'n kindermoord beging, ‘'t Lijk!’ schreeuwt

[p. 439]

Ferdy Pistora, ‘waar is 't lijk? Asse ze dat vinde, bin je d'r bij, meid, voor tien jaar en waar blijf ik dan?’ Hij gaat op zoek naar 't lijk, doch vindt niets. Dus heeft de politie er al beslag op gelegd? Dadelijk sluiten ze zusterke in de boeien! Hij gapt (ach ja, als dat ten slotte je natuur is!) geld om zusterke onder geleide van 'n vertrouwd persoon naar.... Austrrralië te brengen (hij gaat niet mee: hij is harer niet waardig!), doch thans bekent ze, dat die kindermoord maar in 'r fantasie bestond. Ze had iets heel ergs verzonnen, om hem in de gelegenheid te stellen, haar van iets heel ergs te redden! Dat doet de liefde, wat? Ze is zelfs nooit in 'n poel der zonde geweest. En 't gelukkige eind is dat ze samen 'n net kroegje zullen beginnen, wat zeker geen onderneming is van hooge cultuur - ofschoon 'n bar voor 't selecte publiek doet al gekleed aan! - maar je hebt toch ook geziene vergunning-houders, wat u? Verder zie ik de toekomst van Ferdy niet te somber in, al zal-ie z'n propje blijven lusten en niet al te nauwgezet met 't geld van 'n ander zijn. Trouwens, geven bankier Rosenstock, die er ook niet eerlijk aan kwam, en de overige maatschappij niet 't verheffende voorbeeld? Maar daarom niet getreurd. 'n Beetje ‘liefhebberij’ moet er volgens vader in blijven. Zelfs de Heils-officier gaat niet vrij uit. Wat moest die beginnen als er geen zonde was? De zonde is, om zoo te zeggen, z'n geestelijk broodje. Daar leeft-ie van, daar kan-ie niet buiten. ‘Verlos ons van de zonde, Heer!’ bidt-ie dan ook. ‘Maar.... niet heelemaal!’ En nu de zuivere, ware liefde Ferdy te pakken heeft, zal-ie wel niet te ver afdwalen. Mochten erg-nauwgezetten hierover toch nog 'n weinig ontsticht zijn, zij bedenken, met 'n variant op 'n bekende spreekwijze: ‘Beter ten halve bekeerd dan heelemaal gedaald.’

*_**

Verwonderlijk, hoe dit stuk van boefjes en half-verlorenen zoo'n... fijnen indruk maakt! Dit komt, omdat de schrijver bijkans voortdurend het licht laat vallen op de teedere pit, die ten slotte van den door Ferdy gepersonifieerden ruwen bolster de kern is: 't primitieve gevoels-leven van zoo'n lef-jongen, als z'n hart geraakt wordt en men de eerzucht bij 'm aanblaast. En welk 'n verrukkelijke stumper, waar je tenslotte medelijden mee hebt, is

[p. 440]

bijv. de vader, die veertig jaar lang vanaf de bok, waarachter-ie al heel wat heeft zien afspelen, de wereld filosofisch heeft bespuugd! Telkens en telkens heeft 't tooneel in deze Tsjecho-Slowaaksche schepping de desolaatheid van 't wereldnummer van ‘De Blauwe Vogel’: Leierkasten, doch gelukkig weet Langer's humor die op 't juiste moment weer te versluieren. En bij afwisseling is hij van 'n kleurig realisme (bijv. in de ruzie van Ferdy's echtgenoote met een van haar ‘meissies’), dat Breero 't niet zou overtreffen! 'n Zeer verrassend, rijk-palettig tafreelen-schilder, deze groote aanwinst van 't internationale tooneel!

*_**

In de hoog te prijzen vertooning (mede in zijn bewerking toonde Defresne zich 'n regisseur die meer en meer z'n sporen verdient en.... die toekomst heeft!) door ‘Het Nederl. Tooneel’ sprongen drie figuren sterk naar voren: de Ferdy van Laseur, de vader van Tourniaire en de Heils-officier van Van Praag. Laseur voegde 'n schitterende creatie toe aan 't vele dat hij ons al gaf. Hij wàs de bekende bolster met de over-bekende pit, bleef steeds wàar, verviel nergens - en toch lagen de voetangels en klemmen overal verspreid! - in 't sentimenteele. Tourniaire gaf als de vader weer een van zijn bekende bolsters, waarin hij zoo langzamerhand ongeëvenaard raakt. 'n Zeer menschelijke, haast tragische figuur! Feilloos juist (bij oogenblikken moest je aan onzen Chrispijn denken!) was Van Praag's Heils-officier. Iets te weinig of te veel en 't was parodisch geworden. Dit was magnifique! Van de overigen was Te Wechel als 'n aan lager wal geraakt Russisch vorst zeker de beste. Dat Willy Haak, die 't schitterend geteekende zusterke te vertolken had, niet uit 'r zang-toontje komt, schaadde helaas de echtheid der vertooning. Doch wie of wat in Ferdy Pistora's omgeving, is ten slotte geheel van mankementen vrij? Bekeering ìs moeilijk!