De Nieuwe Gids. Jaargang 46

[p. 294]

Tooneel-notitie door Joh. W. Broedelet.

Louis Chrispijn. †

Een mooi en sterk licht is op ons tooneel gedoofd, waardoor het er 'n oogenblik wel heel duister is geworden. Toch zal dit helaas niet tot iedereen doordringen, want Louis Chrispijn was een te stil en zuiver kunstenaar dan dat 't groote publiek zijn heengaan dadelijk als 'n onherstelbaar verlies zal treffen. O, zeker, men kènde Chrispijn, bewonderde hem in menige rol en vooral als jeune amoureux veroverde hij veler hart. Maar welk een inderdaad voortreffelijk, in verschillende genres onfeilbaar tooneelspeler hij was, werd slechts den fijnproevers duidelijk.

Z'n verschijnen op de planken was steeds 'n... getuigenis. Zooals hij zelf zei: ‘zoodra ik op 't tooneel kom, voor 'n repetitie of voor 'n voorstelling, heb ik 't gevoel, dat ik in de kerk sta.’ Dat ontviel 'm losjes, in allen eenvoud, doch 't teekende 'm geheel. Chrispijn diènde dan ook z'n kunst, maakte die omgekeerd nooit dienstig aan 'n minder belang. Vandaar dat hij nimmer goedkoop deed, naar 'n uiterlijk succes joeg. Hij had er, in alle waarachtigheid, z'n kunst te lief voor. Hij was door en door 'n echt tooneelspeler, die aan 'n tooneelwaarde niets bederven kon. Hij was 'n plankenlander bij de gratie van z'n geboorte.

Hij deed doorloopend schitterende dingen. Alles aan hem - en wij zien dit helaas pas volledig, nu hij voor goed is heengegaan - was voornaam. Er was 'n hoofschheid in z'n spel, die zonder opdringerigheid scheen te zeggen: ‘Ik ben van 'n zeer oud tooneelgeslacht. Ik maak deel uit van 'n aristocratie. Ik schenk gunsten. Weet ze te waardeeren!’ Vandaar, dat er zooveel gratie, bemin-

[p. 295]

nelijke hoogheid van z'n kunst uitging. Je voelde, dat je door 'm begenadigd werd. En daar boog je je eerbiedig voor.

Welk een natuurlijkheid! Doch deze werd steeds getemperd, gevoileerd en verheven door 'n soms vlinder-lichte (dan was 't, of je muziek van Mozart hoorde!), altijd gevoelige en soms onweerstaanbaar sterk uitbrekende fantasie, welke, waar ze maar even kon, poëzie was. Hoe wist hij korte één-actertjes tot 'n fijnheid uit te slijpen, dat je lach ontroering werd! Van welk een onweerstaanbare charme waren zijn belachelijke verliefden! Ik zie hem nòg ('t stuk heette, geloof ik, De raadselachtige vrouw) als 'n fat met hoedendoozen en bonbons achter Else Mauhs aanhuppelen: het was onweerstaanbaar van malligheid, doch tevens van welk 'n distinctie! En zijn windhapperige Slapperman in De vroolijke Vrouwtjes van Windsor! En hoe gròot, z'n geheele entourage van gerenommeerde tooneelspelers totaal in de schaduw stellend, was hij als de zotte Prins Samasthanaki in Vasantazena! Dit was geweldig van uitbeelding en van begrip en 'n openbaring voor velen, die in Chrispijn slechts 'n.... aardig acteur zagen. Neen, hij was 'n zeldzaam tooneelspeler. Alles aan hem, wanneer hij geen zuiver dramatische rollen wilde spelen (dan verviel hij wel eens even in 't sentimenteele) was waar en in zijn caricaturale blijspel-scheppingen (de Vorst in 't Russische Oompje, de weergaloos prachtige vorst Ebersmark in De vier dagen van 'n onfatsoenlijk meisje!) wist hij hoog tragisch te zijn. Een éminent artist!

Hij wèrd gewaardeerd, doch de plaats, welke hem rechtens zijn onvolprezen talent toekwam, heeft hij niet ingenomen. Mocht dit voor 'n deel ook dààraan te wijten zijn, dat hij zichzelf wel eens maatschappelijk in den weg stond, onverdiend was die achterstelling toch! Had Chrispijn 't geluk gehad, in een der groote rijken over onze benauwde grenzen geboren te zijn, de wereld had voor 'm open gestaan. Welke triomfen zou hij bijvoorbeeld gevierd hebben als Oostenrijksch of Fransch acteur! Helaas - doch niet voor òns! - moest hij zich met 't beperkte stukje Nederlandschen bodem contenteeren. En daar keek men bij tijden nauwelijks naar 'm om!

Nu behoeft Chrispijn niet meer te vechten. Hij gaf de wapens over. En met hem is 'n aparte school heengegaan, die der ragfijne,

[p. 296]

doorleefde zuiverheid. Hoe hij komedie speelde? Als hij opkwam, zei hij me, was er altijd 'n ondeelbaar oogenblik van tasten van 'm naar 't publiek. Dan stak hij z'n o, zoo teere voelhoorns uit om te speuren naar 't contact. 'n Enkele seconde maar en dat wàs er. En nu kon hij spelen, geheel op gevoel dus. Vandaar dat 't publiek steeds één met 'm was.

De voorhang is voor goed voor 'm gesloten. Chrispijn is even stil heengegaan als hij geleefd heeft. Buiten 't tooneel hoorde je niet van 'm. Hij verscheen alleen.... om te getuigen.

Z'n beminnelijken glimlach zullen we niet meer zien, z'n hooge goedgunstigheid niet meer deelachtig worden. En in den schouwburg zullen we dikwijls zeggen: ‘Dàt was 'n rol voor Chrispijn geweest! Dat had Chrispijn moeten spelen.’ Doch dan zal 't niet meer helpen.

't Stuk ‘Louis Chrispijn’ is uit. We gaan héél stil naar huis.