De Nieuwe Gids. Jaargang 46

[p. 33]

Tooneel-notitie door Joh. W. Broedelet.

Kan u nu zien?

Ten slotte is er niets zoo deerniswaardig als 'n komiek.

Omdat hij de hopeloosheid van 't leven met 'n zotten glimlach berustend demonstreert.

En daarom wellicht is de zoo algemeen gevierde reuze-grappeling Charlie Chaplin een der meest tragische figuren van dezen tijd.

Wat in zijn meesterlijk gecomponeerde pantomime City Lights duidelijkst aan den dag treedt.

* _* *

Oppervlakkig beschouwd, lijkt dit jongste werk van den genialen komiek niet veel meer dan de wat sentimenteelige geschiedenis ('n goedkoop volksverhaaltje haast!) van 'n blind bloemenverkoopstertje, dat zich door 'n millionnair aanbeden waant en daarin haar geluk vindt. Tot ze, door 'n wonderlijke genezing, ziende wordt en ontdekt, dat haar gouden prins 'n arme, lachwekkende vagebond is. Dit, met een reeks van potsierlijke trouvailles opgesierd, zou men den ‘inhoud’ van City Lights kunnen noemen.

Doch uit de aandoenlijke momenten van dit beelden-spel en de fantastische vlucht der bijkomstige piasserijen, blijkt al heel gauw, dat Chaplin's bedoeling veel dieper ging en - groote verrassing, want precies aan 't slot! - plots wordt 't u geopenbaard, dat hij hierin prachtig en ten volle slaagde. Om dat geweldige slot is heel deze pantomime opgebouwd en van daaruit moet ge al 't voorafgaande beschouwen. Nú eerst gaat ge goed begrijpen, wat u vertoond werd. Wel 'n bewijs van Chaplin's meesterlijke techniek!

* _* *

[p. 34]

Wat is dit buitengewoon aangrijpende, u dagen lang bijblijvende slot? De vagebond heeft om 't bloemenmeisje, dat hij aan geld hielp voor haar genezing, in de gevangenis gezeten en is er nu nóg ellendiger aan toe dan gewoonlijk. Hij wordt op straat door krantenverkoopers bespot en gaat zich over zijn haveloosheid werkelijk haast schamen. Daar loopt hij langs een echt mooie, modern ingerichte bloemenzaak. Hij kijkt onwillekeurig op en...... ziet háár! Ze is er, wat je noemt, gekomen en zou volmaakt gelukkig zijn, als die gouden prins, die millionnair, die haar aanbad, maar weer opdook. Want...... zij kan nu zien! Heeft zij dus niet alle reden om juichend midden in 't leven te staan?

Chaplin kijkt haar aan. Zij kijkt terug en begint onbedaarlijk te lachen om z'n zotte figuur. Chaplin grijnst mee, want 't moet 'm toch blij stemmen, nietwaar, dat hij haar vroolijk maakt: daarvoor is hij immers komiek? Hij bezorgt haar zóóveel pleizier, dat ze 'm met een bloem beloonen wil. Ze zal die in z'n knoopsgat steken, zooals ze dat, zonder 't echter te weten, vroeger al eens deed. Doch er is iets in z'n blik, z'n houding, dat 'n aarzeling in haar wakker roept. Wie is deze malle vagebond? Dan, plots, gaan 'r vingers langs z'n armen (evenals weleer!) en opeens wéét ze en vraagt: ‘Was ù het?’ Chaplin knikt en vraagt dan - en z'n staren is van 'n verschrikkelijke tragiek en je hóórt z'n hopelooze, in-matte stem, al staan we voor 'n zwijgende film! -: ‘Kan u nu zien?’ En er onderdoor, onuitgesproken, klinkt 't: ‘Is u nu niet vreeselijk...... ongelukkig?’ En ze antwoordt slechts: ‘Ja, nu kan ik zien’ en 'r plots veranderd gelaat zegt, hoè ongelukkig ze is. En daarmee is de geschiedenis uit. Geen krijgen-ze-mekaar-nog of krijgen-ze-mekaar-niet of zooiets! Chaplin laat ons achter in 'n geheimnisvolle diepte.

* _* *

En je beseft opeens, dat dat blinde meisje symbool is. Ze is blind, omdat ze de illusie heeft, niet de werkelijkheid ziet en is daarin gelukkig. Tot ze ziende wordt en haar mooie groote droom in duigen valt. ‘Kan u nu zien?’ vraagt Chaplin zóó, dat je hart wordt samengeknepen en hij zegt daarmee nog: ‘Nu heb je dat leven, waar je zoo naar verlangde, met mij er bij. Nu wéét je, dat alles anders is dan je dacht. En straks zal je al de desillusies,

[p. 35]

de malligheden, de onrechtvaardigheid, de teleurstellingen zien, waaraan 't leven zoo rijk is en dat ik zooeven in potsierlijkheid aan 't publiek vertoonde, omdat 't anders niet aan te zien is! Kan u nu zien? Wat 'n belachelijke narigheid is de wereld, hè? Vindt u 't de moeite waard? Is 't eigenlijk niet doodjammer, dat ik u de illusie ontnam, 't eenige dat ter wereld nog waarde heeft? 't Is mijn schuld. Maar ik bedoelde 't goed. Ik bedoel 't altijd goed en 't komt altijd anders uit. Dat is 't clowns-lot: de triumf der mislukking! Arme ongelukkige, want nu kunt u zien!’

* _* *

Chaplin, doordat hij zelf diep getroffen werd door de menschelijke armzaligheid, heeft ons zeerst in 't hart geraakt. ‘Zalig zijn de onwetenden,’ klinkt 't meewarig van achter elk zijner grimassen. ‘Hun is 't koninkrijk der hemelen.’ Van welk een fijne filosofie en welk een hart-verteederende menschlievendheid is heel dit City Lights! 't Schijnt, of Chaplin ook aan 't publiek, dat, na 'n heftige lachkramp, plots verstild en verdwaasd zit te kijken, vraagt: ‘Kan u nu zien? Ziet u nu, dat ik eigenlijk heelemaal niet komiek ben en dat 't leven verschrikkelijk is? Maar dat u 't nu pas merkt, is juist 't grappige van 't geval. Snapt u? Kan u nu zien?’

Deze geweldige scène, die tevens de gansche pantomime omsluit, is wel van 't grootste, dat ons de laatste jaren vertoond werd. Het maakt u wonderlijk stil en eindeloos wanhopig. Chaplin is 'n ongelooflijke komiek!