De Nieuwe Gids. Jaargang 45

[p. 434]

Bij het portret van Willem Kloos

voor Anton van Welie......

Anton van Welie heeft in de uren, dat hij Kloos' beeltenis schiep, wel de aller-gelukkigste, de aller-doorschóúwendste en meest-voldragene momenten van zijn wijd-omvademend kunstenaarschap beleefd. In deze, van schroom bevangen, schilderij, die stilaarzelend is van lijn, van licht en schaduw, sidder-zweeft heel dat onnoembare, in-woord-onuitdrukbare, dat het opperste kenmerk is van 's dichters schier onaardsche diep-innerlijke persoonlijkheid, waarvan - voor hem, die met zijn ziel te luisteren weet - heel zijn oeuvre doordrenkt is.

't Zou dwaasheid zijn - een ijdel optornen tegen goddelijke onmacht, die in wezen onaantastbaar en onvermurwbaar is - om het feilloos-begrepene, het hóógst-zuivere van Van Welie's visie in analyseerende zinnen en woordverbindingen, als een mathematische waarheid, te willen aantoonen. Men kan wijzen op bijzondere schoonheid-van-ontroerende-aanschouwing. Details, onmisbare deelen van het aangrijpend geheel, déélen - alléén-onbestaanbaar - die eerst in onderlingen samenhang de tot-zwijgen-dwingende schepping vormen. En deze samenhang, dat wonder-juist proportioneel bijéénbrengen, is de eenige eeuwig-onnawijsbare vervluchtigende veraanschouwelijking van 's schilders eenzaam-individueele zielebeweging.

De mensch, die de beangstigende schoonheid van Strauss' ‘Heldenleben’, van Israëls' peintures en van Kloos' ‘Ik ben een God......’ doceerend zal ontleden, blijft ongeboren. Schoonheid staat hóóg en triomfeerend-onbereikbaar boven ieder menschelijk beredeneer-vermogen, boven iedere vaardigheid-van-betoog. Zoo min als de hoogst-dragende vuurpijl ooit gerucht zal kunnen brengen in het eenzaam-geweldige hemeldak, zoo min is het doordáchtste woord

[p. 435]

in staat het machtig-ongerepte der schoonheid te schenden.

De mensch onderzoekt gráág. Hij is als het kind, dat zijn liefste pop in stukken breekt om te zien hoe zij van binnen er uit ziet, en - wanneer de verminkingen over den grond verspreid liggen - tot bezinning en inzicht komt. De mensch wil ontleden en het onbegrijpbare begrijpen, totdat weerzin hem bevangt voor de baldadig-losgereten brokken en hij zijn machteloosheid belijdt.

Men moge diep-stille vreugden ondergaan bij de bewustwording hoe ieder detail van Anton van Welie's ontroerend schilderstuk de uitdrukking is eener met-aandoening-omhangen aanschouwing ......Men bepeinst het wonder van dien in-doodelijke-moeheid gesloten mond, waaronder de ingezonken kin zich plooit in droeftrotsche lijnen: eene divine geringschatting van 's werelds kleine en banale verschijningen;...... men ziet de snor, die in daadloos mededoogen buigt;...... men huivert voor die oogen, die niet staren naar de dingen der aarde, maar in het geheimenis van de eigen ziel en men herademt in de vrijheid van het wijde open voorhoofd, waarboven het zware haar als een verstarde en geluidlooze golfslag......

Maar het glanzendste schoonheidswonder heb ik niet kunnen vatten binnen den greep van een verklarend woord. De zucht naar weten heb ik voorgoed verborgen onder een stil-blijden lach - een gulden zon, wègschijnend wat duister gewroet - en dankend het hoofd gebogen voor schoonheid, die genade is.

HANS P. VAN DEN AARDWEG.