De Nieuwe Gids. Jaargang 45

[p. 579]

Tooneel-notitie door Joh. W. Broedelet.

Cees Laseur

Men moet er tegenwoordig in 't algemeen al heel jong komen, of men raakt niet meer aan bod. 't Is, als raast de tijd steeds sneller en, grijpt men dien niet in haastige vlucht, zoo is hij alweer voorbij en men krijgt z'n kans niet meer. Vooral virtuozen dienen er in den dageraad huns levens als 't bekende gehoenderte bij te zijn, of ze pikken om niet. 't Is de jèùgd, die moet slagen. Wat daarna komt, heeft geen waarde. En zeer zeker verlangt men dat ook van den huidigen acteur, die immers, waar hij ten deele slechts herscheppenden arbeid levert, tot de virtuozen gerekend mag worden.

Als één dat alles welbegrepen heeft en er zich naar kon richten, is dat Cees Laseur, die zoo pas, bij z'n twaalf en half jarig feest, als 'n volledig, naar alle kanten volgroeid acteur voor ons stond. Dat hij jubelde, zooals dat dan heet, in de rol Siegfried, doet daarom haast symbolisch aan!

Het stuk, dat hij voor z'n gedenkwaardigen dag koos, heeft veel zonderlingheden en boeit misschien juist dààrdoor. Het behoort tot de tientallen, die na en om den oorlog geschreven werden. Men vindt 'n vrijwel geheel ontkleed, zwaar gewond officier. Men redt z'n leven, doch z'n geheugen is hij totaal kwijt, zoo ook z'n spraak. Eene verpleegster doet hem door hare uiterste zorgen als 't ware opnieuw geboren worden. Ze leert hem spreken (de Duitsche taal!), vertelt hem, wat de eeuwige lichten boven z'n hoofd beduiden (de sterren), verklaart hem, in zoover 'n mensch daartoe in staat is, het leven Het

[p. 581]

resultaat van dit alles is wel wat àl te bevredigend: na luttele jaren wordt deze volwassen zuigeling, zooals men 'm gerust noemen mag,.... minister van binnenlandsche zaken, wat me voor regeerings-personen nu niet bepaald 'n compliment lijkt! Maar, enfin, men moet tooneelstukken, en vooral dit, liefst niet al te reëel opvatten. 'n Ietwat bizarre fantasie geeft op haar tijd bijzonder geneugt.

Spoedig blijkt dat Siegfried, de door zijn landgenooten op de handen gedragen leidsman, 'n...... Franschman is! Zij, de geliefde, die 'm vóór negen jaar verloor, en 'n vriend herkennen 'm. 'n Prins von Zetten Hohenberg, die de oude monarchie wil doen zegepralen en Siegfried als 'n vijand van Duitschland beschouwt, intrigeert tegen 'm, onder meer door z'n openlijke ontmaskering, waardoor Siegfried toch wel onmogelijk voor z'n hooge post moet worden. Maar, nee, al is hij Franschman, z'n nieuw vaderland wenscht 'm niet los te laten. Wat komt 't er op aan, klinkt 't wel wat goedkoop hoogdravend door 't stuk, waar men geboren werd: als men maar mènsch is! (levendig applaus van den engelenbak, waar zoo'n mooi klinkend woordje om den dooien dood niet onopgemerkt voorbij gaat!) Doch Siegfried, aan de hand van zijn geliefde, wenscht Frankrijk, dat immers geheel uit z'n geheugen is weggewischt, weer te leeren kennen en Duitschland zit weer eens zonder minister. In ander opzicht heeft 't echter, mèt de geheele wereld, winste: de Franschman-Duitscher, van geboorte Jacques, doch later Siegfried geheeten, zal in daad en woord verkonden, dat er voor den wàren mensch geen landsgrenzen zijn. En met dit Bengaalsche vuur der algemeene broedermin zakt onder luid hand-geroffel het doek.

Men ziet, men moet het stuk niet al te letterlijk opvatten: het is meer symbolisch bedoeld. En als zoodanig heeft Laseur z'n verpletterend zware rol ook begrepen en ons prachtig voor oogen gesteld.

Het was in vele oogenblikken geen gewoon levend mensch, wat zich daar aan ons vertoonde, wat daar sprak, zich bewoog. Neen, daar ging iets wonderlijks rond, iets, waarvan de geheimenis ons beangstte en ontroerde, 'n.... Homunculus! Dit was geen uit mensch geborene! Toen zijn lichaam reeds vol-

[p. 582]

wassen was, om zoo te zeggen kant en klaar gemaakt, schonk de verzorgende verpleegster het 't leven, dat daardoor nooit geheel z'n eigen werd, van hemzelf! Haast werktuiglijk doet hij al wat hem geleerd werd, doch z'n ziel, z'n geest zijn zoek. Dit maakt Laseur's creatie zoo grootsch en tragisch, dat ik er ademloos naar staarde. Het was niet minder dan geniaal.

Erbarmen greep den toeschouwer aan voor zoo'n hulpelooze. En als hij zich dan tot z'n geliefde wendt en zegt: ‘Heet jij Geneviève? En heb ik jou lief?’, alles wel ontzaglijk bedroefd, maar zonder bruisenden hartstocht (want hij weet immers niet, wat de liefde is!), was 't een oogenblik niet meer aan te zien van menschelijke ellende.

Met deze rol heeft Laseur, die zich veelal in 't fijne blijspel onderscheidde, 'n nieuwen, zij 't vermoeden kant van z'n groot talent getoond. En zooals hij z'n groote scènes speelde, vaak vele minuten van stilte, welke hij - zelfs zonder 'n gebaar - enkel vulde met de spanning zijner emotie, 't bewees, tot welke hoogte hij 't reeds heeft gebracht.

Ik wensch er me dan ook - ijdelheid is nu eenmaal niemand geheel vreemd! - geluk mee, dat ik vóór vele jaren deze schoone toekomst van den jongen Laseur zag en aanduidde en 't sterkt me extra in m'n overtuiging, dat we nog kolossale dingen van 'm mogen verwachten. Wanneer de tweede twaalf en 'n half van 'm vol zullen zijn, behoort Laseur tot die Nederlandsche spelers, wier naam zelfs over onze grens klank hebben. Wat wat zeggen wil! Want Jacques mag zooveel Siegfrieden als hij wil, de Hollander blijft eenigszins 'n Europeesche Chinees. Zelf sprak Cees, in de ontroering van het huldigings-oogenblik, den wensch uit: ‘ik wil 'n universeel kunstenaar zijn’. Met zijn Homunculus-Siegfried bewees hij, niet te hoog te grijpen in z'n verlangens.