De Nieuwe Gids. Jaargang 45

[p. 440]

Tooneel-notitie door Joh. W. Broedelet.

De actrice.

Men kan moeilijk zeggen, dat deze tijden voor 't tooneel niet vol beroering zijn. Overal is 'n streven naar vernieuwing, 'n zoeken van 't noch-nicht-dagewesene, waarbij men tracht te breken met veel, dat den beeldenstormers 'n belemmering naar den voortgang lijkt. Hierdoor komt men telkens voor hoogst boeiende experimenten te staan en bij de wel-geslaagde denkt men werkelijk 'n oogenblik, dat 't heel-groote, waarnaar de verzuchting ging, bereikt is, met andere woorden dat, wat men als 'n verre toekomst zag, reeds 't heden werd. Doch dan komt weer 'n tijdelijke ineenstorting met veel afbrokkelen en 'n teruggang naar 't verleden tot men opnieuw voorwaarts stoot in de hoop dat de vaart nu niet meer gestuit zal behoeven te worden. Dat hierbij vaak het grillige, het bizarre, het nog-nauwelijks-gevormde hoogtij viert, is bijkans vanzelfsprekend. Als men nog niet precies weet, waar men heen gaat, dus min of meer blindelings tast, móét men nu en dan wel in 'n verkeerden, zij 't lang niet oninteressanten kronkel raken.

In deze voortdurende onrust is 't soms moeilijk, 't hoofd bij elkaar te houden en dan kàn 't gebeuren - mogelijk in 'n opwelling van gemakzucht? - dat men terug verlangt naar 't oude, dat zoo vertrouwd was. En geeft men daaraan toe, zoo is 't mede niet uitgesloten, dat men juist het nieuwe vindt waar men 't heelemaal niet zoeken zou! Wat zich niet als 't bijzondere aankondigt, kan toch minstens even goed het groote zijn? Wat stil bloeit, kan toch van heel sterke kracht zijn?

't Was in 'n heel ‘gewoon’, Amerikaansch blijspelletje zonder

[p. 441]

eenige pretentie, al beschikte de schrijver gelukkig over wat geest, dat de sensatie van 't geluk over ons kwam, waarvoor men in hoogste instantie toch naar den schouwburg gaat. 't Daaglijksche geval heette Steeds de Uwe en de actrice, die ons hart zoo aan haar verplichtte, was Tilly Lus.

Hier was 't den ganschen avond, met 't stuk als bijzaak, al forceerde ze dat nergens, noch haar talent, de actrice, die de overwinning behaalde en onwillekeurig ging je denken: ‘net als vroeger, toen de parade-rol van een of andere groote tooneelspeelster àlles moest goedmaken, toen de ster den overigens nog al duisteren hemel in vlam diende te zetten?’ Doch, neen, dit was heel anders, dit was het nieuwe! En dan werd je, zonder dat 't je was aangekondigd, zoodat je er allerminst op was voorbereid, zóó maar voorgezet! 't Kunst-leven hééft nog altijd van die zeldzame verrassingen, welke je opeens tot 'n jubelend mensch maken!

Ja, dit was wel anders. Hier geen berekende effecten met de vele valsche praal, daaraan verbonden. Hier geen zich-op-den-voorgrond-plaatsen met de ongeuite vraag: ‘hoe vind je me nou?’ Geen knal-scènes, geen dubbelgebodemde ziels-goochelarijen, geen applaus-ontlokkingen tegen den goeden smaak in. Hier bloeide alles heel echt en zuiver en spreidde zijn schoonheid, alles eenvoudig omdat 't zoo móést. Dit was 'n begenadiging. En stil zat je er naar te kijken.

En dat, het zij herhaald, in 'n veel voorkomend Amerikaansch vermakelijkheidje. Hij schrijft. Zij wordt 'n beetje verwaarloosd. Hij zal alleen naar buiten gaan om rustig 'n roman af te maken. O, hij kan 'r dus missen? Dan zal ze toonen, dat ze hem ook niet noodig heeft! En ze gaat er van door met den bekenden blijspel-kaper-op-de-kust. Dat is te zeggen, bijna! Want hij komt er achter en.... arrangeert nu hun vlucht. Op zijn buitentje zullen die twee knus 'n paar weekjes doorbrengen, enzoovoort enzoovoort. 't Eind is natuurlijk, dat zij en de andere hij er meer dan genoeg van krijgen en de eerste hij, zonder dat-ie 'r eigenlijk 'n oogenblik kwijt is geweest, zich weer met 'r vereenigt. 'n Onschuldig verwissel-spelletje met aardige onderhoudendheden, waarmee je 'n zóóveelsten schouwburgavond best doorkomt.

Hoe echter speelt Tilly Lus dat duizendmaal vertoonde vrouwtje! Met 'n onbevangen eenvoud, 'n waarachtigheid, welke je over-

[p. 442]

bluft! Doch denk daarom niet, dat 't zonder fantasie is! Daarvoor springt 't te veel uit 't kader der meer tragische creaties, welke haar, naar de algemeene opvatting, nu eenmaal 't best schijnen te liggen. Maar 't is zoo ongelooflijk zuiver, dat je aan spel haaast niet meer kunt denken. Het is coquet èn dom èn lief èn goed, 't leeft zóó, dat je meegevoerd wordt en er op 't laatst niets meer voor je bestaat dan wat daar vlak voor je oogen gebeurt. Het is, in z'n onnavolgbare natuurlijkheid, spel recht uit den hemel en valt als manna in onze verraste ziel. Ik ben daarom zoo vrij, deze geheiligde ‘gewoonheid’ groot te noemen. Daar kan geen vooropgezette wil naar 't bijzondere tegen op!

Zoo hebben velen, zonder er 'n oogenblik op bedacht te zijn geweest, 'n avond van weldoende innigheid, want zóó uit 't hart gesproten, meegemaakt. En verfijnd verlaat men den schouwburg, daar Tilly Lus' optreden steeds van 'n nobelheid is, welke nooit nalaat, iets heel moois bij u achter te laten. Dus was 't, als van ouds ('t verleden was er maar niet voor niets!), weer eens de actrice, die den avond tot 'n uitzonderlijk feest maakte. Doch hier trappelden geen paarden, die men afspande (zijn er nog paarden?) en zijn geen reuzen-bouquetten noodig of brieven van aanbidding, die de tooneel-ster huldigen. Daarvoor is dit alles te stil, te mooi en te goed. Men zegt slechts van harte, met groote dankbaarheid en 'n verradende trilling in z'n stem, den titel van 't blijspel na, dat onbewust zóóveel op z'n geweten heeft: ‘Steeds de Uwe’!

En men weet, in 't oude, de actrice, het nieuwe, dat toch werkelijk niet opgeschept ligt, te hebben gevonden!