De Nieuwe Gids. Jaargang 45

[p. 304]

Bladzijden uit het dagboek van een verlatene door Hans P. van den Aardweg.

I.

Je bent van me heengegaan......

Met haat in je groote lichte oogen en met onverschilligheid in je handen.

Je was op dien donkeren avond bij het grauwe onheilspellende water - toen je met koele verstandelijke woorden het einde bereidde - eene vrouw, die den horizon zag van een nieuwe toekomst. Een ander glanzend geluk wachtte slechts tot je het nam.

Ik deed een beroep op de groote en goede momenten, die - ondanks alles - toch tusschen ons geweest waren. Ik bracht je in herinnering het prachtige uur, waarin ons eerste kind was geboren...... hoe je doodstil, wit en vermoeid, gelegen had op het smettelooze laken, starend met een in-gelukkigen glimlach naar het kleine blank-rose wiegje, waarin zich zacht-kreunend het nieuwe leven bewoog; je luide kreet van vreugde, nòg klinkt hij mij in de ooren, toen ons dochtertje alléén haar eerste twee stappen deed; je trots en blijdschap, toen ons tweede meisje kwam, die - met een weelde van blonde krullen - opgroeide tot jouw evenbeeld...... en je glorie toen eindelijk in het kleine ledikantje de jongen spartelde.

Je hoorde mij aan, onbewogen, terwijl je blikken over het duistere water zwierven. En er was ongeduld, verveeldheid in je oogen.

Ik herinnerde je er aan, hoe je trouwe alles-wegcijferende zorgzaamheid jarenlang je kinderen een onfeilbare geleidster was

[p. 305]

geweest. Hoe je, hen terwille, vele zorgen dapper had gedragen, met een lach in de oogen, een bemoedigend woord op de lippen. Hoe je mij met je altijd-bereide optimisme, met je innige handenstreeling, steeds poogde het leven, wanneer het eens èrg moeilijk werd lichter te maken. Hoe ik in jou niet alleen mijn vrouw, maar ook mijne moeder gezien had.

En in dien kouden winteravond - toen je ziel voor géén mijner woorden meer toegankelijk bleek - zag ik plotseling ons verleden in een hel licht. Overweldigend klaar verscheen mij je gestalte.

In de vele jaren van samenzijn was je goedheid mij zóó vanzelfsprekend geworden, dat ik haar nauwelijks meer opmerkte. Zij was mij een lief en vertrouwd ding, dat ik langzamerhand ging beschouwen als een onvervreemdbaar bezit. Ik eischte haar, onbewust misschien, altijd op. Oók in de dagen, toen mijn hart zich van jou scheen te vervreemden. Schéén, want in werkelijkheid ben ik je zéér nabij gebleven. En ook in dien tijd gaf je...... gàf je, zooals je steeds gegeven had, stil en zonder verwijt. En in je groote eenzaamheid, toen mijn werk, waarmede ik eer zocht te behalen, mij meer en meer opeischte; toen mijn goede woorden voor je, waaraan je zoo'n innige behoefte had, al schaarscher en schaarscher werden - zocht je troost bij je kleuters...... huilde je aan hun bedjes je groote verlangen uit. Maar zij, de kleinen, konden wèl, meesnikkend, hunne warme lijfjes tegen je aandrukken, maar niet de groote leegte - waarin je naar liefde hunkerende ziel eene eenzame doolster was - vullen. Want je was niet alleen moeder, maar ook vróuw. Je kon niet alleen géven, maar wilde ook ontvangen, liefde...... warmte......

Je bent moedig geweest. Héél lang heb je de tanden op elkaar gezet om je groote onbegrepen leed niet te toonen. Je stille, aandachtsvolle tred week niet uit mijne woning......

Het andere - die nieuwe levenssfeer - heb je niet gezòcht. Deze is tòt je gekomen als een wonder. En nòg misschien - neen, zéker - heb je gestreden tegen de lokkende bekoring. En toen je tenslotte de hand reikte aan dien andere, had de adel je ziel niet verlaten. Je aanvaardde niet meer dan je simpele recht van vrouw. Een recht, dat goedheid, genegenheid, liefde, gebiedt.

Je bent van me heengegaan. Van mij en je kinderen. Ik heb gepoogd je te behouden. Maar het faalde op je onverzettelijken

[p. 306]

wil, op de stuwing van je hart, dat góéd bleef. De zeilen van je schip bollen nu in tegengestelde richting van de mijne... Of zij ooit weer naast elkander, in hetzelfde water zullen streven? De tijd......

Maar verwijten zal ik je nóóit. Want wat je dééd, dat was je heilig recht.

II.

Je bent van me heengegaan......

Een week later - toen ik je geschreven had, dat de worsteling tegen de gruwelijke eenzaamheid mij wel héél erg zwaar viel - gaf je mij in een koud, wèloverwogen briefje den raad: - Laat ons verstandige menschen zijn, en laten wij, terwille van de kinderen, als goede kameraden tegenover elkander staan.

Als goede kameraden......

Ik heb hieraan in stille mijmer-momenten vaak teruggedacht. Ik wist wat in je omgegaan was toen je mij die harde regels zond: ......laat ons verstandige menschen zijn...... laat ons goede kameraden wezen.

Je hebt toen gedacht aan die lang-voorbije uren - in ons kleine huis aan de groote zee - waarin wij, ieder met hetzelfde ongeloof in de ziel, de mogelijkheid bespraken, dat het tusschen ons wel eens anders kon worden...... dat de onzichtbare schakel, die ons bond, zou breken...... dat wij beiden, elk in een nieuwen bestaansvorm, ons aan een ander gelijk zouden wijden. En stééds weer luidde dan onze stellige conclusie: maar hóé het ook loopt, wij zullen vrienden blijven...... kameràden......

We meenden door deze overtuiging, die wij rotsvast in onze harten waanden, tot gróóte en wijze menschen geadeld te zijn. O, zeker, de bedoeling was éérlijk... de woorden waren wáár. En als wij een poos later ons bogen over de bedjes van onze kinderen, dan groeide een rustige trots in ons, niet alléén om het schoone levende bezit, dat voor onze oogen ademde, maar óók omdat wij ons in het leven zoo ‘sterk’ gevoelden......

......Maar hóé het ook loopt, we zullen vrienden blijven...... kameráden......

Het is zoo eenvoudig van volle veiligheid uit een theorie te ver-

[p. 307]

kondigen...... het is zoo gemakkelijk een geloof te prediken, waarvan de harde plichten men zelve niet heeft te vervullen.

De onfeilbare les van het leven heef anders geleerd...... onder haar dringenden eisch verschrompelde het hooge voornemen tot vale dorheid...... stierf tot onmacht......

Toen ik je meldde, dat de gevraagde kameraadschap mij eene onmogelijkheid bleek, heb je smalend gevraagd: - zijn dàt je woorden van vroeger?

Je vond het ‘klein’, en in je oogen deed ik een vál. Maar je vergat, dat voor jou het voorbijgegane plaats gemaakt had voor een nieuw geluk...... je vergat, dat in de glanzen van een ander bestaan, de dingen uit het verleden voor jou in schemer verbleekten ......je vergat, dat mijne persoonlijkheid in jouw oogen genivelleerd was...... je vergat, dat in jou de vrouw opnieuw was geboren...... en je vergat, dat voor mij het nieuwe niet gekomen was.

Misschien wás mijn weigering ook wel ‘klein’. Maar het koele redeneerende hoofd kan nu eenmaal den wil van het bloed niet wijzigen...... de begeerte niet dooden......

Ik jóuw, jij míjn kameraad. Eene onmògelijkheid. Ik kon niet aanvaarden de hand van de vrouw, wier óóg ik verlangde...... ik kòn niet aanvaarden het verstànd van de vrouw, wier hàrt ik begeerde......

Je bent van me hééngegaan, maar je wilde me toch iets laten...... iets, waaraan de glans ontbrak......

Voor den strever naar het machtige vuur der zon, zal het licht van de kaars zijne waarde hebben. Voor den stréver! Maar niet meer voor hèm, die de zon nabij is geweest.

Begrijp je nu, waarom ik boven het flauwe gerucht de absolute stilte verkoos?

III.

Je bent van me heengegaan......

Maar je ging niet met het goud der herinnering. Je tradt in een nieuw leven. En ik weet, dat voorloopig geen uren van mijmerend terugdenken voor je zullen aanbreken. Ik mis daarom de illusie, dat jij - wanneer ik het voorbijgegane bepeins - hetzelfde zult doen, en hiermede een onzichtbare band wordt geweven.

[p. 308]

Een band tusschen jou en mij. Ook dézen armzaligen droom mag ik niet droomen. Zelfs het dwaze geloof van den eenzame blijft mij vreemd.

Je ging heen met een ander, die je het vergeten licht, en de onverschilligheid gemakkelijk maakte.

Een ànder......

Ik heb het vroeger vaak als een hatelijk woord gehoord. De klank was mij onsympathiek. En dikwijls heb ik gevoeld, hoe dat woord - zoo het in mijn bestaan gestalte zou aannemen - mij de vuisten zou doen ballen...... de tanden doen knarsen; hoe het mijn ziel leelijk zou maken en mijn verstand befloersen.

Nu het wèrkelijk voor mij beteekenis heeft gekregen - en het halfdoode woord voor mij is geworden een organisme met ziel en zenuwen - blijkt het toch anders te zijn.

Ik heb mijzelf af gevraagd: waarom?

Ligt het aan de persoonlijkheid van dien ander. Ik heb hem gezien met zijn blonde haren en lichte oogen. Een stil-goed gezicht, waarover de twijfel beefde. Een door-het-lot-meegevoerde, uit wiens hulpeloos handengebaar en uit wiens vaag-verklinkende woorden een verwonderde vraag naar voren trad. En ik wist, dat die andere - met om zich heen eene ontroerende sfeer van kinderlijkheid - geen wéter, geen begríjper was. Het overweldigde kind - in wien nog niet het schiftend denken was ontwaakt - kòn ik niet haten. Hij was geen róóver - jij schiep om hem je nieuwe taak, en in zijn willige overgave vond je je gelúk...... je tóékomst......

De àndere......

Is déze - die de rust zoekt van je streelende handen en de beschutting van je machtigeren geest - eigenlijk wel...... een àndere?

Is déze - in wiens primitieve denken troont de onbegrepen victorie van man en kinderen overwonnen te hebben - wel een àndere......?

Is déze - die nog tot het leven ontwaken moet - wel een àndere......?

Is déze - die, in jou, zijne grijze moeder verjongd hervonden heeft - wel een àndere......?

De àndere...... Het woord zweept mij niet op tot wild verzet.

[p. 309]

De àndere wekt geen wraakbegeeren......

En ik heb mij afgevraagd: waarom?

Omdat in zijn stil-goed gezicht de twijfel beefde? Omdat zijn hulpeloos handenbeweeg de opgereptheid verried?

IV.

Je bent nu gelukkig. Volmáákt. Het kàn niet anders, want ware het niet zoo, dan zou je zeker verlangen hebben naar je kinderen en bij hen terugkeeren.

Het nieuwe geluk moet wel héél machtig over je gekomen zijn......

In deze weinige maanden van eenzaamheid heb ik met ontzetting geleerd hoe zich de harten der menschen in geweldige revoluties kunnen wijzigen.

Ik zeg: geléérd. Maar misschien is dat niet juist, want in lééren zit aanváárden. En in mijn diepste innerlijk kan ik niet gelooven in de duurzaamheid dezer totale omwenteling in je voelen en je denken.

Een groot psychiater heeft mij dezer dagen gezegd: het is mogelijk, dat een vrouw met een lang verleden breekt...... haar kinderen uit het hart bant en, zonder knagende herinneringen, een geheel nieuw leven begint.

Ik zie het als een gruwelijk wonder deze reincarnatie tijdens het leven.

Indien dit wonder wèrkelijk in jou voltrokken zou zijn, dan zou de vrouw, die ik kènde...... dan zou de móéder van mijn kinderen ......feitelijk niet meer bestáán...... gestórven zijn......

Ik kàn het niet gelooven...... ik kàn niet gelooven, dat een ziel - die ik zóóveel jaren in ontroerend-schoonen bloei zag - eensklaps stierf tot brute onverschilligheid, óók niet wanneer zij aan liefde tekort gedaan werd...... Het hóógste in je - wat eenmaal je oogen hun teersten glans, je handen hun innigste gebaar verleende - móét in je hart weer zijn rechten hernemen.

Ik schrijf het néér: het hóógste, dat zijn rechten hernemen móét...... Maar wie zal mij - geslingerd en onwetend menschje, lichten de eenzame wegen, waarlangs je strijdend tot deze daad bent aangeland? Wie zal mij duidelijk maken wat langzamerhand in je

[p. 310]

vernietigd is toen je je, in waanzinnige eenzaamheid, huilend over de bedjes van je kinderen boog? Wie zal mij zeggen, wat verlossend in je stierf, toen in de koele schaduw, die het nieuwe dagende geluk vooruit wierp, zich je schrijnend denken verzachtte? Wie zal de worsteling schilderen tusschen de vróuw en de móéder?

Wij menschen blijven elkaar, in diepste wezen, altijd vreemd...... ontzèttend-vreemd......

Een ieder is een onbegrepen wereld-in-zich......

Het ‘wonder’ kàn ik niet aanvaarden. Waarom niet? Misschien omdat ik zoo...... kléin ben.