De Nieuwe Gids. Jaargang 44

[p. 564]

In de tronk door J. van Melle.

De binnenplaats, waar elke dag van agt uur smorgens tot vijf uur sagtermiddags, zij moesten vertoeven, was lang en smal, met de hoge muur van de eigenlike gevangenis links en de veel lagere muur van hun gevangeniskamers rechts. Je kon een lange wandeling maken van het ene eind waar de lange witte tafel stond, tot aan het andere eind waar een lage muur de binnenplaats afsloot. In die muur was een zwarte deur die zij nog nooit open hadden gezien.

Moe gelopen reeds, na slechts een twintig minuten op en neer wandelen, gingen de meeste rebellen-offisieren aan de witgeschuurde tafel zitten lezen of nodigden elkander uit tot een spelletje dammen of schaak. Borcherds, de Bloemfonteinse advokaat met zijn fijne, schrandere, reeds grijzende kop, schaakt met Stead, een jonge boer, aan wie je tog wel zien kan, dat zijn vader een Engelsman was. Een paar plaatsboeren, die ondanks hun puntbaarden en kortgeknipte haren tog nog een weinig aan egte Takharen doen denken, volgen lui aan hun kromme pijpen zuigend, het spel, waarvan zij weinig of niets verstaan. Tegenover Borcherds zit jong Fourie te slapen. Dat hij, een jonge kerel van nog geen twintig, tot officier gekozen is, doet hoogachting voor hem in je opkomen. Hij slaapt. Hij tracht wakker te blijven en rukte telkens het hoofd hoger op, terwijl hij zijn zwaar-vermoeide oogleden oplicht, maar zijn blik verdoft weer, de oogleden zakken weer omlaag, het slaperige, magere, mooie gezicht ovrtrekt met rust en het zwarte hoofd zakt schuin op zijn borst. De man langs Borcherds stoot dien met zijn elleboog aan en beiden glimlachen om jong-mal-Fourie, die snachts zichzelf geen rust gunt, zichzelf wakker houdt en dan overdag niet zitten kan van de vaak. Snachts als iemand wakker wordt, ziet hij jong-Fourie rechtop staan op zijn dubbelgevouwen dekens, die zijn bed zijn, stil tusschen de andere slapende mannen

[p. 565]

op de grond, of je ziet hem geruischloos naar het venster sluipen, waar hij urenlang bewegenloos staat te kijken naar het kleine stukje van de binnenplaats, dat hij daar kan zien. Hij neemt de proef met hoe weinig slaap een mens wel toekomen kan. Want Fourie verveelt zich. Daar is voor hem geen arbeid hier in de gevangenis, daar is niets om de lange onbepaalde tijd te doden; lezen verveelt hem, praten verveelt hem, dammen of schaken kan hij niet en trekt hem ook niet aan. Maar hij heeft iets uitgedacht dat hem nu bezighoudt. Hij redeneert dat bijna alle mensen veel te veel slapen, dat het niet hoeft, dat je je wennen kunt aan heel weinig slaap en nou neemt hij de proef met hoeveel slaap hijzelf wel toekomen kan. Nu werkt Fourie, werkt eigenlijk dag en nacht en hij krijgt de tijd gemakkelijk om. Mal-jong-Fourie.

Op de hoek van de lange tafel zit kommandant Herwaard, groot zwaar-gebouwd, een vijftiger zeker. Herwaard zit te bedenken of er geen grap is, die hij nog niet heeft verteld, die hij nu zou kunnen opdisschen. Dit is nou weer zijn werk. Hij vertelt grappen om de anderen op te beuren en ook om zichzelven op te beuren, want voortdurend willen zijn gedachten hem ontglippen naar zijn huis, naar zijn vrouw en kindertjes, naar zijn boerderij, waar nou niemand is om alles te besturen en hij vreest dan hoe het nu wel zou gaan en of van de prachtige regens die dit jaar vallen, wel partij zal worden getrokken om veel te ploegen en te planten; dog meest van al tobt hij dan over zijn kleinste kind, een lief dochtertje van drie jaar oud, zijn lieveling, dat ziek was toen hij zijn huis verliet. Hij voelt dan haar kleine armpjes om zijn dikke nek en haar mondje op zijn gezicht en voelt haar ronde wangetjes, heet van de koorts. Maar aan zulke dingen moet hij niet denken. Als hij zulke gedachten plaats zou geven, zou hij op het laatst zijn voeten zeer schoppen tegen de muren van de binnenplaats, of zijn handen stuk slaan op de deur van zijn sel en hij zou eindigen met de mannen van de tegenpartij te verwensen en te vervloeken. Nee, liever je gedachten aan het werk zetten om een of andere grap of leuke gebeurtenis op te diepen om samen met de anderen over te lachen.

Hij herinnert zich nu weer een vermakelik geval en hij kijkt met een guitig gezicht om zich heen naar de twintig stille mannen aan de tafel.

‘Hoor bietjie kerels, laat ek tog vir jullie 'n grap vertel!’ zegt

[p. 566]

hij met zijn luide plaatsboerstem. Allen, behalve jong-Fourie, die doorslaapt, lichten met een glimlach van verwachting het hoofd op. Herwaard heeft hun reeds zooveel grappen verteld, maar zij worden nooit beu van zijn vertellingen. Tjonge, die kerel kan dan ook aangenaam vertellen; een geboren verhaler, een beschaafde verhaler; zijn verhalen en moppen zijn nooit aanstootelijk voor iemand van het gezelschap, nooit profaan, nooit smerig; geestig, luimig, netjes. De mannen leggen hun boeken neer, maken zich los van hun spel, en voorover geleund, de ogen op het grijsgebaarde gezicht met de vrolike blauwe ogen van kommandant Herwaard, wachten zij af. ‘Toe maar, vertel oom Giel.’ Iemand stoot Fourie wakker. Herwaard vertelt levendig, maar tog rustig, een beetje aangedikt alles, maar binnen de perken van zijn fijne humoristiese smaak. Het is een kostelike grap. Als hij klaar heeft barst een daverend gelach los en de binnenplaats galmt van het geweldige geschater. Borcherds met zijn pijp in de linkerhand, beukt de tafel met zijn rechter om te hulp te komen aan het lachen dat hem verstikt. De vette generaal, generaal Van Rensburg, ligt achterover, zijn hoofd in zijn nek en met zijn handen op zijn grote buik, buldert hij korte lachstoten omhoog de lucht in. Sommigen liggen voorover, hun gezicht op de tafel, tranen in de ogen van het giegelend gieren. Zij houden zich aan elkaar vast, ze tuimelen bijna van de bank; hun lijven zwaaien en rukken als jonge boompjes in een heftige dwarrelwind.

Met rood-gezwollen koppen, met bleke koppen, met stikkende geluiden staan ze op en beginnen heen en weer te loopen het lange eind van de smalle binnenplaats, terwijl telkens opnieuw onbedwingbaar lachen uitbreekt. Oom Giel's gezicht glundert. Wat een opleving meteens van dat gezelschap dooierige mensen. Ze lopen pratend en lachend luidruchtig heen en weer. Gelijk een frisse winddag na zwoel-hete weken, zo is die opbeuring van zijn vertelling.

Maar daar is die zwarte deur opengegaan. Een bewaarder is daar doorgekomen en heeft hem opengelaten tot hij weer zal terugkomen en de mannen die nog altijd heen en weer lopen, zijn blijven staan om daar door te zien.

Daar is weer een binnenplaats maar achter een traliehek is een stuk zichtbaar van de hoge aarden wal, die de gevangenis omringt.

[p. 567]

Slechts een klein stukje van de wal is van daar te zien. Een plekje van een aarden wal met groen gras en midden in dat plekje een hoge bloem, een gele slanke veldbloem.

De mannen kijken. Het is maanden geleden, dat zij gras hebben gezien, die mannen waarvan de meesten hun leven hebben doorgebracht op de eindelooze vlakten, die zijn als de zee, zo wijd, zo eenzaam, zoo stil. Van hun eerste jaren af zijn zij gewoon die onmetelike grasvlakten om zich heen te hebben. Als zij dromen in hun slaap zien zij het veld; als hun gedachten stil staan, zien zij het veld, wit en bruin van wintergras of blauw en groen van zomergras. Gras. Zij hebben met hun oogen in maanden geen gras gezien. Zij staan daar bijna sprakeloos, slechts een enkele zegt iets en dan worden allen stil. Fourie hangt op de man die voor hem staat, starend met zijn vakerige ogen naar die plek groen gras alsof het hem verbijstert. En zo staren zij allen. Zij kijken naar die plek gras en die gele slanke bloem en zij zien daar doorheen, zien al die dingen die zij trachten van zich weg te houden, die dingen waar hun hart zo naar verlangt.. Herwaard's gezicht is aan 't veranderen, want hij ziet zijn plaats en zijn huis waar hij in gedachten heen stapt. Uit het hekje komt zijn dochtertje, zijn kleine lieveling aangedraafd naar hem toe, zo dat zij telkens dreigt te vallen, zijn liefste kind dat ziek was toen hij zijn huis verliet. Hij neemt haar op zijn arm en slaat haar armpjes om zijn hals, haar vochtige lipjes koel op zijn gezicht. Herwaard glimlacht. Daar tussen al die mannen, de ogen vast aan dat stukje gras, glimlacht hij als iemand die vergeet waar hij is.

Dog de bewaarder is weer teruggekomen en heeft de deur weer gesloten en de twintig mannen zitten weer aan de lange witgeschuurde tafel met hun boeken, met hun spel. Dog sommigen vergeten om te blaren als het blad uit gelezen is, vergeten dat zij zitten te lezen. Die, die spelen, spelen zonder aandacht, schuiven maar raak, zetten maar raak. Fourie is helder wakker. Pijpen worden gestopt, maar gaan uit. In aller ogen is een verre blik, op alle gezichten treurigheid, de bezorgdheid, de verkropte haat. Herwaard zit met zijn hand onder zijn hoofd en denkt. Maar hij bedenkt geen grappen nu want zijn verlangen is doorgebroken als water door een opgeworpen wal. Zijn rechterhand die op de tafel ligt, balt tot een vuist.