De Nieuwe Gids. Jaargang 44

[p. 410]

Hélène Swarth.

Onze dichteres behoort thans tot de oude lyrische garde, - al is zij als door een natuurwonder nog steeds in vollen actieven dienst -, tot die eens jeugdige en geestdriftige schare die onze letterkunde (maar haar invloed reikt veel verder dan tot dit gebied alléén!) volkomen heeft vernieuwd. Doch hoewel tijdgenoote van de 80'ers, en reeds aanstonds een welkome medewerkster van de Nieuwe Gids, - zij, de beschroomde, in zich zelf gekeerde vrouw, was niet revolutionair van aanleg, had niet den drang om tot de vernieuwing onzer poëzie anders mede te werken dan door zich zelf in hare gedichten te geven. Niettemin is haar invloed alléén hierdoor reeds machtig en hervormend geweest, in formeel zoowel als in materieel opzicht.

Hollandsche van geboorte, doch reeds jong op Belgischen bodem overgeplant, heeft zij als meisje in vertrouwelijken omgang met de oudere en de nieuwere Fransche dichtkunst zich gevormd, doch niettemin haren Germaanschen aard zuiver en onverbasterd weten te bewaren; totdat zij, en dit was het tweede geluk voor onze vaderlandsche kunst, door den invloed o.a. van Pol de Mont, zich nog tijdig in de armen der Nederlandsche muze heeft geworpen, die het verloren kind, stel ik mij voor, met innige vreugde heeft ontvangen en omhelsd. Zoo heeft zij als morgengave voor onze poëzie uit haren Franschen tijd kwaliteiten medegebracht, die onze kunst noodig had: verzorgden vorm, onberispelijke techniek, het juiste en doorvoelde woord, beeldend vermogen, klaarheid van gedachte, helderheid en schoonheid en zoetvloeiendheid van uitdrukking, kortom al de traditioneele eigenschappen der Fransche kunst maar in een eigen stijl verwerkt; en aldus hebben ook Fransche invloeden, naast de op de eigenlijke 80'ers werkende Engelsche voorbeelden, en daarmede harmonisch samenwerkende, onze poëzie in nieuwe banen geleid.

In materieel - maar het woord klinkt hier te grof, en ik moest liever zeggen: in ideëel opzicht - is het feit, dat Hélène Swarth de innigheid, de warmte en de diepte van het Germaansche gevoelsleven, de onvoorwaardelijke overgave van het hart heeft bewaard en doen uitvloeien in de zuiverheid, de

[p. 411]

helderheid, de nauwkeurigheid der Latijnsche dictie, van nóg grooter belang voor onze kunst geweest. En, bedrieg ik mij niet, dan is zij eene der eerste vrouwen, zoo niet de eerste, geweest van Nederlandschen stam, die haar liefdeleven, hare verlangens, hare droefheid, hare berusting of haar wanhoop in hare poëzie heeft uitgezegd; die de aloude, zwaardrukkende en verstikkende traditie van zekere grenzen, welke de vrouw in de kunst heeft te eerbiedigen, met een in het Nederland dier dagen zeldzamen moed doorbroken heeft omdat zij wist dat de kunst de bangen, de omzichtigen, de halven verstoot, en alleen zegent wie zich zonder voorbehoud geven; dat in het woord van den dichter:

Und wenn der Mensch in seiner Qual verstummet,
Gab mir ein Gott zu sagen was ich leide

- de nadruk, ook voor de vrouwelijke dichters, moet vallen op de woorden: zu sagen. Hiermede heeft zij de poorten onzer poëzie wijd geopend voor de vrouw; voor de zelfstandigen zoowel als voor de navolgsters; en is ook in onze letteren de lyriek der vrouw opgestegen tot de eenzame hoogten, en afgedaald tot de diepten van sentiment, in andere landen bereikt o.a. door Louize Labé en Marcelline Desbordes-Valmore. Zoo heeft ook Hélène Swarth, zij het ook onbewust, en al moge het woord voor een zachtmoedige vrouw als zij te fellen klank hebben, hare revolutionaire taak tegelijk met de 80'ers aanvaard en vervuld. En schoon een benepen dogmatisme haar werk ook ‘individualistische’ kunst moge noemen, de zuivere uitzegging der persoonlijkheid is een der verworvenheden van den nieuweren tijd, die de kunst zich wel nimmermeer zal laten ontnemen, onder welk sociaal of politiek stelsel ook; omdat de ontroering, de bewogenheid in ieder mensch is, maar de macht der uitdrukking slechts in den kunstenaar.

‘Hoon niet mijn lied om donkre droefheidszonden;
- Een blanke godsvlam brandt in mijn gemoed.
Kwets niet mijn hart! - Het bloedt uit zóóveel wonden
dat duizend liedren worde' er mee gevoed.
Mijn verzen gaan tot mij verwante zielen
Als blanke duiven door de grijze lucht....’

(Uit het sonnet der dichteres ‘Bevrij mij niet’.)

D. SPANJAARD.