De Nieuwe Gids. Jaargang 44

[p. 278]

Poliziano door J.S. Witsen Elias.

Angelo Poliziano had de vensters opengeslagen en een oogenblik wijlde zijn blik door den tuin tot waar de boomen samen groepten en een pad verdween in het lichte, lenter-groen gewemel. Langs 't raamkozijn hingen zwaar en vol de trossen blauwe glycinen. Een zachte lentewind dreef er de geur van in 't schemerig vertrek

Angelo wendde zich om en behoedzaam trad hij op den zieke toe, zette zich in den lagen houten fauteuil aan het bed en staarde op het bleeke, onregelmatige gelaat van den slapenden Lorenzo.

‘Sinds den vorigen dag was in beiden een rust gekomen,’ bedacht zich Poliziano, ‘sinds het oogenblik eigenlijk, dat hij zelf zijn tranen niet meer had weten te bedwingen en in snikken uit was gebarsten. Het scheen wel als had Lorenzo dit blijk van oprechte droefheid sterk getroffen.

‘Angelo, Angelo,’ had hij gestameld, en de hand van den dichter nemend, had hij hem toegefluisterd: ‘Angelo, ik ben bang...... bang voor den dood.’

Toen, na eenig stilzwijgen was aarzelend de bekentenis van den stervenden platonicus gekomen, dat hij wilde biechten.

En Poliziano had dadelijk den milden prior van het Sante Trinita-convent willen doen halen, doch de ander had hem weerhouden. ‘Van die zijde zou een absolutie geen waarde hebben,’ meende hij. ‘Hem kon alleen baten, wie hem zelfs op 't hoogste punt van macht had durven weerstreven en die alzoo ook de absolutie slechts na streng verhoor zou willen verleenen.’

‘Fra Girolamo van het klooster San Marco,’ had de dichter aarzelend genoemd. En Lorenzo had er in toegestemd.

Nu wachtten zij den onverbiddelijken Frate, wiens strenge

[p. 279]

predicaties in den laatsten tijd zooveel opschudding hadden verwekt, en de dichter heugt zich de als door angst bezeten menigte, die in den Dom ademloos den dweepzieken monnik had aagehoord. Hij zag weer het fel en hartstochtelijk gelaat van den geestelijke, die van naderend onheil en komenden rampspoed gewaagde, en ook heugde hij zich, dat men overal vertelde, dat Savonarola den spoedigen dood van Lorenzo had voorspeld.

‘Zou ze nu bewaarheid worden, die voorspelling?’

Toen dacht hij aan de lente-dagen hier doorgebracht in Careggi, in den lommerrijken tuin of, vaker nog, in de hooge loggia, waar zij allen, Lorenzo en Pico della Mirandola en Filelfo en vele anderen der vrienden, spraken over de ziel, de Goddelijke ziel, die in alles was.

Het waren de warme zomerdagen, waarop het toch koel was in de ruime loggia en waarin de fijne geest van Lorenzo gedachten voor hen ontwikkelde als was het hem slechts een spel...... en toch zoo scherp geformuleerd, zoo zuiver gevat......

‘Geloofde Lorenzo nog in de macht van de Moederkerk? Evenmin als hij zelf waarschijnlijk,’ meende Poliziano. En nu toch liet Lorenzo, de zoo zelf-verzekerde, de zoo krachtige van geest, den dweepzieken monnik komen.

De vaak wat luchtig-ironische dichter verwonderde er zich over, maar nu hij zag hoe rustig Lorenzo na dit besluit was geworden, verheugde het hem en voor het eerst meende hij in zichzelf een gevoel van waarlijk- en warm medeleven met een ander te bespeuren. Hij had Lorenzo bewonderd, altijd, nu, voelde hij ook, dat hij hem liefhad, waarlijk liefhad, met teedere en oprechte vriendschap, en hij sloeg hem gade met bezorgde aandacht.

Zoo bleef hij stil zitten mijmeren. Een zachte weemoed was over zijn fijn gelaat gekomen, een droefheid scheen te plooien om zijn wat weeken mond.

Het was hem, als besefte hij, dat met Lorenzo's dood ook het einde van een gouden tijd in Florence's geschiedenis zou komen.

Hij schrok op door iemand, die zacht was binnen getreden. Het was de jonge edelman Pico della Mirandola. Met zachte schreden kwam hij op den dichter toe. Zijn gelaat stond ernstig. Toch scheen hij zijn gewone kalmte, de rustige kalmte van den geleerde en wijsgeer niet te hebben verloren.

[p. 280]

Eenigen tijd, naast elkander, zagen de beide mannen naar den zieke, tot plotseling deze de oogen op sloeg. Pico ontwarende, die zich tot hem over boog, glimlachte hij. Angelo schoof den lagen houten fauteuil wat nader bij het bed en deed den jongen man er in plaats nemen. Zelf zag hij van een afstand toe.

‘Zijn de Grieksche codices nog niet hier aangekomen?’ vroeg Lorenzo met opgewektheid.

De twee vrienden verwonderden zich over deze belangstelling, maar Pico antwoordde bedaard, dat de oude geschriften er nog niet waren, dat zij echter zeker spoedig zouden komen, en hij beloofde Lorenzo dat hij ze hem dan dadelijk zoude brengen.

Doch de Medici schudde het hoofd.

‘Zij zullen te laat komen, Giovanni,’ zuchtte hij, ‘ik zal ze niet meer zien.’ Maar opgewekt toch sprak hij verder. Hij had zich op den elleboog een weinig opgericht. Een lichte blos kleurde hem de wangen.

Met bezorgdheid sloeg de dichter hem van een afstand gade, maar de jonge Mirandola sprak met bezadigde woorden tot den zieke, hem vermanende zich toch rustig te houden. Ofschoon hij veel jonger was dan Lorenzo, scheen hij thans ouder. Er was een rust in zijn klare stem, een rust in de bewegingen van zijn welgevormde handen. Zijn gestalte was recht en schoon. Er scheen een klaarheid te glanzen van uit geheel zijn wezen, de klaarheid van een, die weet en die gelooft. Want hij, die eens door een Paus uit de kerk was verbannen, vond vrede in zijn geloof, dat God in den mensch steeds verder schept, daar de mensch alleen schept door God. Studie, arbeiden, het weten vermeerderen, dat was daarom zijn geluk.

Van een nauwkeurige volharding in de betrachting van zijn plicht, verwachtte hij de komende zaligheid, de volmaking, niet echter van de genade. En van dit lichte weten, die rustige overtuigdheid gaf hij reeds iets aan anderen, alleen door zijn tegenwoordigheid, door de kracht, die van zijn persoonlijkheid uitging.

En ook nu, in dit oogenblik, scheen de lijdende Lorenzo kracht en vreugde te putten uit het gesprek met den jongeren vriend.

Plotseling echter werd hun samenzijn onderbroken door het binnen komen van een bediende, die den meester naderde. Doch voor deze hem iets had kunnen zeggen, was reeds de bezoeker

[p. 281]

binnengetreden, die hij aan wilde kondigen, een donkere monniksgestalte, met de kap over het hoofd getrokken.

Het was de prior van San Marco.

De vrienden waren terug geweken naar een hoek van het groote vertrek. Niet zonder een lichte afschuw zag de dichter naar het terugstootend gelaat van den monnik. Het scheen in de schemering van het vertrek valer nog dan anders, en in die gelige bleekte plekte de mond met de zinnelijk-dikke lippen. Daar boven kromde de groote neus, doch onwillekeurig bleef Angelo's blik gevestigd op de felle fanatieke oogen, die nu op den zieke gericht waren. Deze lag weer gestrekt.

Savonarola bleef een oogenblik voor het bed staan zonder te spreken, als aarzelde hij om de biecht af te nemen van hem, die vaak zijn tegenstander geweest was.

Toen begon hij gedempt te spreken, maar de vrienden konden zijn woorden niet verstaan. Na eenigen tijd zweeg hij.

Nu hoorde Angelo de zachte stem van den zieke. Hij noemde den naam van het Ospedale dell' Innocenti, en de dichter herinnerde zich hoe sommigen uit het volk zeiden, dat de Medici het geld, voor de weezen bestemd, ten bate van zich zelf gebruikt hadden, waardoor vele ouderlooze meisjes geen ander bestaan hadden kunnen vinden dan door zich in slechtbefaamde huizen te begeven.

Toen klonk weer de stem van den frate, somber, haast dreigend. De monnik had zich in den stoel bij het bed gezet.

Het gesprek werd nu gevoerd van aangezicht tot aangezicht. Het scheen een verhoor voor den rechter. Eindeloos leek het wel te duren.

Ten laatste rees de frate echter op, knielde naast het bed en bad met zachte stem.

De dichter had zich afgewend en nu zag hij, hoe eenige huisgenooten van den Medici waren binnen gekomen. Zij stonden met gebogen hoofden, verzonken in gebed. En Poliziano verwonderde zich opnieuw over zooveel Godsvrucht in dit huis, waar men Plato meer dan Maria vereerde. Toch knielde ook hij mede met de anderen toen de laatste sacramenten den stervende werden toegediend.

[p. 282]

Buiten kwetterden de vogels. In den lentewind ruischten de boomen. Alles scheen er te lokken met den roep van het nieuwe leven dat open brak.

De bloemengeur wolkte in zoete vlagen naar binnen in het ziekenvertrek, waar de priester nu de Heilige handelingen verrichtte bij het flakkerend schijnsel van twee kaarsen.

En plotseling zag Poliziano de scherpe tegenstelling tusschen die twee zijden des levens. Hier binnen scheen men den dood als omzichtiglijk voor te bereiden, daarbuiten ontplooide zich alles tot de pracht van het nieuw-geborene.

Een groote emotie welde op in den anders wat luchthartigen dichter. Het scheen hem als werd hij zelf voor een keuze gesteld,

Maar een vogel, die dicht bij het venster zat, begon een lied aan te heffen, zoo zoet en verlokkend, dat het scheen, of een somberte van zijn ziel gleed en geheel zijn wezen scheen in verlangen te neigen naar de wereld die hem lief was.

Eenige dagen later, nadat Lorenzo's stoffelijk overschot in de kerk, waar ook zijn vader lag begraven, was bijgezet, trok Angelo Poliziano zich in zijn studeervertrek terug.

Buiten stond de lente vol in bloei, maar de dichter stoorde zich er niet aan. Dagen lang arbeidde hij met precieuze zorg aan een lijkzang op den heengeganen vriend.

In de maanden die kwamen leefde de dichter Angelo Poliziano voort met die gratievolle waardigheid die een fijnzinnig Renaissancemensch betaamt. Hij beminde zijn antieke geschriften maar ook het zachte snarenspel der gitaren en den zoeten geur der volbloeiende rozen.

In zijn smaakvol en weelderig huis bedacht hij vaak met weemoed hoe de tijden veranderden. Lorenzo's zoon, slechts van sport vervuld, verwaarloosde de belangen van de stad. De macht van den ascetischen frate in het klooster van San Marco nam daarentegen steeds toe.

Poliziano in de droefgeestigheid, die zijn luchthartigheid soms verdreef, wist het: de eeuw spoedde ten einde.

Hij stierf echter voor de zon van het Quattrocento de kim had bereikt.