De Nieuwe Gids. Jaargang 44

[p. 579]

Een vroege indruk van Willem Kloos door J.R. van Stuwe Hzn.

De oude herinneringen bestaan, maar het is moeilijk ze de juiste plaats te geven in het jarenverband, vooral wanneer ze niet saam te koppelen zijn aan zulke mijlpalen in het leven als verhuizingen naar een andere stad of een gebroken been. Men kan er beter over praten dan over schrijven, want schrijvend voelt men de noodzaak van ingetogenheid en van een vaste lijn, en hoe moeilijk is het de lijn te houden en niet verward te worden in het doolhof der gedachten.

Het weefsel der herinnering is ingewikkeld en het duurt lang eer men het kleurig patroon ziet opkomen uit al die tallooze draden van schering en inslag. Het moeilijkst is het onze jeugd-mentaliteit terug te roepen, omdat zij zoo verschilde van die der tegenwoordige jongeren. Kan het werkelijk waar zijn, dat wij, die nu zelf alweer een oudere generatie zijn, wier bewustwording in de negentiger jaren viel van de vorige eeuw, tot vrij laat niets, in het geheel niets bespeurden van de letterkundige revolutie der tachtigers, die storm hoog over onze hoofden heenging?

Spraakkunst-regels vergalden elke taalles op school, mooi proza werd ontleed en het eenige nut van verzen was hun verwrongen zinsverband. Het waren vreugdelooze uren en verbeeldingsdroomen werden met strafwerk beloond. De school was werkelijk een afschuwlijke penitentie. Slechts enkele leeraren zijn in mijn herinnering bewaard, omdat zij ons menschelijker behandelden dan de rest, maar waarom hun namen te noemen? De jeugd van thans, die niet meer met looden beenen naar school gaat, mag zich gelukkig prijzen.

Wat zei mij de letterkundige kunst in die dagen? Ik moet nog

[p. 580]

heel jong geweest zijn - en ik heb een mijlpaal, die me bewijst, dat het voor mijn twaalfde jaar moet zijn geweest - toen ik mijn eerste letterkundige verrukking onderging en onmiddellijk daarop een nog veel treffender pijn, toen de strenge juffrouw me met afschuw een bundel Ideen ontrukte met de woorden: Multatuli is een godloochenaar. Zooiets vergeet men zijn leven niet.

Veel later kreeg ik de eerste afleveringen van De Nieuwe Gids onder de oogen. Een vriend had me van onbegrijplijke verzen gesproken in een tijdschrift van zijn broer en op mijn verzoek een paar nummers mee naar school gebracht en mij geleend. Te zeggen, dat ze dadelijk een openbaring voor mij waren, zou dwaasheid zijn, mijn mentaliteit was er niet op ingesteld. De taal, de gedachten, de persoonlijke toon, ze waren mij zoo ongewoon, zoo ongelijk aan wat mij als de beste letterkundige producten was voorgehouden, dat het eenvoudigste er moeilijk door werd.

‘O, ik ben zoo blij. Want ik zit hier nat, koortsig van aandoening......’

Hoe kon een schrijver - Van Deyssel - zoo zijn opstel beginnen over ‘Zoolaas nieuwe Boek?’ Er moest eerst iets wegbreken van de ingeprente letterkundige reserve, voor dat natuurlijke begin zelfs maar begrijpelijk werd. Langzaam en geleidelijk is het gegaan, langzamerhand leerde ik opnieuw lezen - ver van de school - en ik heb nog ergens een oud cahier, waarin ik overgeschreven bladzijden terugvind, als van dat opstel het gedeelte dat begint met: ‘Want mijn lijf was in den dag, den wit-blauw-gouden dag......’

Er zijn ook verscheidene verzen van Kloos in dat oude schrijfboek; hij heeft mij met behulp van die geleende Nieuwe Gids-afleveringen en latere die ik kreeg uit de Koninklijke Bibliotheek, voor het eerst verzen leeren lezen. Ik herinner mij met mijn pedante schoolkennis den dactylus in dien prachtigen regel:

‘Zilveren zacht de bleek ontloken maan’

als een fout te hebben gezien, zoo stevig was het keurs der prosodie mij aangesnoerd.

Ik leerde lezen en het waren ‘de verzen zwaar geslagen’
‘Van Passie, en Verdoemenis en Trots’

die mij de eerste werkelijke verrukking der letterkundige kunst hebben gegeven.

En als ik nu van mijn weer eenige jaren later vallende ontmoe-

[p. 581]

ting met Willem Kloos zal schrijven, moet men mij vergeven, dat ik daarbij doorga met over mij zelf te schrijven, want het is niet een karakteristiek van Willem Kloos, maar van wat hij voor mij is geweest.

Het gebeurde op een voetreis door Gelderland en Gooi met mijn vrienden Jan van Lokhorst en Ru Mauve, een nog jongensachtige onderneming, ook wel een mijlpaal, een van die gelukkige ondernemingen die blijven voortleven in de herinnering. En Van Lokhorst, zelf begaafd, maar te vroeg gestorven om nog tot dichter te ontplooien, kwam met het voorstel: Als we in Bussum komen, gaan we naar Kloos. Geen van drieën kenden we hem persoonlijk, het kwam niet in ons op om eerst te schrijven en verlof te vragen. We gingen, alsof het van zelf sprak, dat we welkom zouden zijn. Ik was de eenige, die bezwaren opperde, maar werd overstemd. We waren allen immers vereerders en we wilden hem zien en spreken.

Kloos was thuis, we werden binnengelaten en, de trap op, in zijn kamer. Ik trilde op mijn beenen en kon geen woord uitbrengen, terwijl Lokhorst ons voorstelde en Kloos ons zwijgend de hand gaf. Het was een studeer-slaapkamer met een tafel en enkele stoelen, verder werd bijna alle ruimte door boeken ingenomen, boeken in de kasten, alle planken vol, de stoelen bestapeld en nog bergen op den grond. We gingen zitten. Ik kreeg een stoel. Jan van Lokhorst zat op het bed en sprak met zelfvertrouwen, Ru zei weinig, Kloos luisterde, sprak nauwelijks een woord. Wat er gesproken werd, ging geheel aan mij voorbij. Ik kon niet anders doen als staren, durfde geen woord uitbrengen, nauwelijks ademen, enkel staren naar den Dichter, die daar zat, onbewogen, haast bewegeloos. Zoo was dan mijn grootste wensch vervuld, maar ik kon geen uiting geven aan mijn dankbaarheid voor wat Kloos mij gegeven had. En hij zelf zweeg en luisterde, het prachtige hoofd met de wilde haren iets voorovergebogen, de oogen opmerkzaam. Niemand lette op mij, ik denk, dat wij alle drie wel dezelfde sensatie hebben doorgemaakt. Een versregel liet mij niet los:

‘Der menschen hoogste smart is wonderbaar’,

maar de rest wilde niet komen.

Eindelijk stonden we op, Kloos gaf ons een hand, we gingen zonder meer. Ik had geen woord gesproken, maar de ontmoeting leeft in mijn herinnering voort.

[p. 582]

Mijn tweede ontmoeting? Eind 1902, in het spoorwegstation van Den Haag. Ik was vijf jaar buitenslands geweest en de laatste jaren daarvan afgesloten van de beschaafde wereld. Ik wist, dat mijn zuster Jeanne met Willem verloofd was, dat zij waren getrouwd in 1900, maar in twee jaren hadden geen brieven mij meer bereikt. Ik had dag en uur van aankomst geseind en verwachtte Jacq of Jeanne aan het station. Ze waren er alle drie.

Ik hing uit den trein en zag drie strak-starende gezichten, ze zagen mij niet. Ik sprong den trein uit en naar hen toe. De wijze, waarop Willem mij toen tegemoet kwam, zal ik nimmer vergeten. Van dat oogenblik wist ik met zekerheid, dat ik een broer en een vriend had gewonnen.