De Nieuwe Gids. Jaargang 43

[p. 487]

Feiten en fantasieën (dames-rubriek).
George Sand in haar werk.
Algemeen Overzicht.
(Vervolg van blz. 370.)

Werd Lélia door George Sand geschreven onder den invloed van het Zuiden, ook vele andere boeken van haar ontstonden op dezelfde wijze, te weten: Le secretaire intime; de bekoorlijke novellen Lavinia, Métella, Matea, la Marquise, Leone-Leoni (een meesterwerk, zooals dit boek bij de verschijning aanstonds werd genoemd) en de eerste Lettres d'un voyageur. En verder nog:

André, een soort frissche oase, temidden van veel harden arbeid; Jacques en Simon werden eveneens in deze periode geschreven, die zich uitstrekt van 1833 tot 1837.

Maar, o, hoe triest voelde George Sand zich, toen zij terugkeerde uit Italië! Hoe pijnlijk schildert zij haar verdriet en pijn in de Lettres d'un Voyageur! Een wanhoop, bitterder dan in Lélia, omdat deze eenvoudiger, onomwondener en meer direct wordt uitgesproken. De arme jonge schrijfster gaat zelfs zóóver van naar den dood te verlangen. Er zijn bladzijden in, waarop zij afscheid schijnt te nemen van hare vrienden:

J'ai retrouvé, après deux aus d'absence, toute cette ancienne vie, avec un plaisir d'enfant, avec une joie de vieillard. Tout cela est entré une journée entière dans ce coeur usé et désolé, mais ne l'a ni guéri, ni rajeuni. C'est un mort que le galvanisme a fait tressaillir, et qui retombe plus mort qu'auparavant. J'ai le spleen, j'ai le désespoir dans l'âme. Je me suis dit tout ce que je pouvais et devais me dire; j'ai essayé de me

[p. 488]

rattacher à tout; je ne puis pas vivre, je ne le puis pas. Je viens dire adieu à mon pays, à mes amis. Le monde ne saura pas ce que j'ai souffert, ce que j'ai tenté avant d'en venir là.....

Het is mogelijk, klaagt zij voort, dat mijn hoofd en hart te veel vermoeid zijn door een te avontuurlijk leven en te overspannen ideeën, - maar ik sterf er aan, weet ge, en aan degenen, die van me houden, vraag ik slechts deze gunst: leg me liefderijk en behoedzaam in mijn graf.... En strooi enkele bloemen zonder doornen op mijn tombe, en spreek een paar woorden vol droefheid en medelijden....

Wat er zich in mij in de laatste tien jaren voltrekt, die walging van alles, cet ennui dévorant qui de plus en plus me gagne et m'écrase, - is dat een soort van hersenziekte, of een fatum van mijn lot, dat ik niet kan ontgaan?

Heb ik gelijk het leven te verachten? Of is het een misdaad, die ik bega, het niet langer te willen accepteeren!

Soms schaam ik me over mijn lafheid, die me doet aarzelen er onmiddellijk een eind aan te maken. Kan ik dan tot niets besluiten? Kan ik niet leven en niet sterven?....

Soms verbeeld ik me, geestelijk uitgeput te zijn door mijn arbeid, door mijn liefde, door mijn lijden.... en dat ik tot niets meer nut ben op deze aarde. Maar.... bij de geringste aanleiding merk ik wel, dat dit het geval niet is, en dat ik nog al mijn ziels- en lichaamskrachten bezit. O, neen! het is niet de kracht, die me ontbreekt, om te kunnen leven, of om opnieuw te hopen, - c'est la foi et la volonté....

Er is in de heele natuur een stem, die mij van overal toeroept, uit het gras, uit de bladeren, van den horizon, van dichtbij, uit den hemel, van de sterren en van bloemen, van de zon en de schemering, van de maan en van den dageraad, en van alle menschen, een stem, die me toeschreeuwt:

Va-t-en, tu n'as plus rien à faire ici!

Het was ook in dezen tijd, dat allerlei materieele moeilijkheden George Sand kwelden; huiselijke onaangenaamheden, zaken, het proces, dat haar huwelijk zou ontbinden.

De schrijfster had zich reeds een grooten naam verworven, maar de vrouw had zich nog niet geheel vrij gemaakt. J'étais un

[p. 489]

oiseau des champs, klaagt zij, et je me suis laissé mettre en cage; une liane voyageuse des grandes mers, et on m'a mis sous une cloche de jardin. Mes sens ne me provoquaient par à l'amour, mon coeur ne savait ce que c'était. Mon esprit n'avait besoin que de contemplation, de lecture et de mélodies....

De Lettres d'un voyageur zijn stellig een der meest curieuse boeken voor de kennis van George Sand, om te weten te komen, welke innerlijke strijd haar bewoog, en hoe zij reageerde op wat haar in het leven wedervoer.

Dit boek gelijkt een wegwijzer opgericht in een ster van verschillende wegen, en op welks armen men de namen leest, waar men terechtkomen moet.

In dit boek vindt men een overzicht van George Sand's verleden, en verschillende indicaties, waarheen haar toekomst leiden zal. Het eerste deel is vol melancholie, het tweede toont alweer een herleefde energie en een sterke levensaanvaarding.

Ook treft men in de Lettres d'un voyageur aanduidingen aan over haar vroegere boeken:

Vous dites que la haine du mariage est le but de tous mes livres? Veroorloof mij dan daarvan een stuk of vier, vijf uit te zonderen, onder anderen Lélia. Ook Indiana lijkt mij alles behalve een pleidooi voor de echtbreuk. In dit boek speelt de minnaar (ce roi de mes livres, zooals men hem noemt) een leelijker rol dan de echtgenoot. De Secretaire intime heeft tot onderwerp het geluk der echtelijke trouw. André is niet tegen het huwelijk, en niet voor huwelijksontrouw. Simon eindigt met een huwelijk, in den zoeten geest der sprookjes van Moeder de Gans. In Valentine kan de heldin in haar tweede huwelijk het geluk niet gemeten, dat zij in haar eerste te ongeduldig was, om te ervaren. In Leoni komt de huwelijksquaestie evenmin op den voorgrond als in Manon Lescaut, (waarvan ik artistiek gesproken, getracht heb een pendant te leveren). En Jacques? In Jacques kan men zoowel de voordeelen als de nadeelen van het huwelijk ontdekken....

En later lezen wij deze werkelijk mooie apotheose der waarachtige liefde:

Cet amour est grand, noble, beau, volontaire, éternel; mais cet amour, c'est le mariage tel que l'a fait Jésus, tel que l'a expliqué St. Paul, tel encore, si vous le voulez, que le chapitre 6 du titre V du Code civil en exprime les devoirs réciproques.

[p. 490]

Na de Lettres d'un Voyageur verschenen de een na den ander de romans: Mauprat, een boek, vol nobele opvattingen; dan La dernière Aldini (een caprice uit Venetië) voorts: les Frères Mosaïstes, een knap verhaal over de groote Italiaansche artiesten der Renaissance. Toen L'Uscoque, een, wel een beetje geforceerd drama, waarin de schitterende kwaliteiten van de auteur evenwel voldoende tevoorschijn komen. En Spiridion, waarin een nieuwe gedachte tot uiting komt.

In de Lettres à Marie (verschenen in Le Monde, geredigeerd door Lamenais) geeft George Sand blijk van een godsdienstige gezindheid. Deze Brieven (welke nooit afezonderlijk het licht zagen) toonen duidelijk den invloed aan van Lamenais' Paroles d'un Croyant. Maar George Sand, met haar bewegelijke en avontuurlijke ziel, kon nooit lang bij één ding bepaald blijven. Weldra zocht zij het weer in een philosophie van wat jonger datum, misschien gedurfder, maar ook vager omschreven. Spiridion is het drama van den intellectueel, die door allerlei vraagstukken wordt gekweld, en niet vermag er eenheid en klaarheid in te brengen. De auteur beschrijft er achtereenvolgens de verschillende wijsgeerige stelsels en godsdiensten in, en voorspelt tenslotte een nieuw geloof, completer, heilzamer en rationeeler dan de oude dogma's.

Spiridion was een te ernstig boek, om het gemakkelijke en populaire succes te verwerven, dat George Sand's overige boeken zoo gul te beurt viel, ofschoon deze roman een fond van degelijkheid bezit, dat aan vele andere boeken dezer schrijfster niet eigen is, en ofschoon zij de verschillende systemen serieus blijkt te hebben bestudeerd. Moeilijk zal men een boek vinden, waarin allerlei kwesties van moraal en geloof duidelijker worden te boek gesteld. De auteur was hier gedoubleerd met een denker, en dit boek geeft ons een hoog idee van George Sand's intellectueele vermogens.

Na Spiridion heeft George Sand het nogmaals beproefd, haar denkbeelden gemeen goed te doen worden, bijvoorbeeld in: les sept Cordes de la Lyre, en in Gabriël. Maar men voelt in deze boeken, dat de Schrijfster op dit terrein niet zoo volkomen thuis was, als op dat van fictie en fantasie.

De ‘Sept Cordes de la Lyre’ slaan ook alweder ontroerende

[p. 491]

en harmonische tonen aan, maar deze melodie schijnt niet doorgedrongen te zijn in het gemoed van het publiek. Laten we eerlijk zeggen, dat de bedoeling van dezen roman ook niet geheel helder is: het verhaal is een weinig vaag en verward gebleven.

Le Compagnon du Tour de France, geschreven in dezelfde gevoelsfeer, lijkt tenminste weer meer op een gewonen, begrijpelijken roman.

Na den Compagnon du Tour de France heeft George Sand nog vele romans gepubliceerd in de Revue indépendante, waarvan zij zelve de redactie voerde met Pierre Leroux.

Horace is een der romans, die opnieuw zeer in den smaak vielen, maar Consuelo vooral sloeg weer geweldig in, en behoort dan ook inderdaad tot George Sand's allerbeste romans.

Consuelo is eigenlijk een geheele serie romans in één: het is een verhaal in drie dikke deelen, met een vervolg in twee, en twee aanhangsels in één deel. Naturlijk krijgen wij daarin nog andere hoofdpersonen naast Consuelo (Jean Ziska, Procope le Grand, la Comtesse de Rudolstadt enz.) maar Consuelo is degene, die ons natuurlijk het meeste belangstelling inboezemt.

Busken Huet ziet in Consuelo ‘de ideale George Sand, de George Sand, die bovenal kunstenares is geweest, en die van de hooge en heilige roeping der kunst een zeer levendig besef heeft gehad, om die verheven opvatting voor te stellen onder een liefelijk beeld.

Consuelo is een zangeres geweest, George Sand was een schrijfster, en dus kan, wat voor de eene geldt, natuurlijk niet in alle opzichten van de andere worden gezegd. Maar de kunsten hebben onderling vele eigenschappen gemeen; en de opvatting der kunst, die George Sand in het algemeen in Consuelo geeft, toont ons, hoe hoog zij de vrouw als artieste hield, wanneer zij in waarheid een kunstenaresse verdient te worden genoemd.

Aan háár komt de verdienste toe, in haar Consuelo de rechten der kunst zóó hoog te hebben gesteld, dat niemand moedwillig beneden dien standaard blijven kan, zonder zichzelve te vonnissen.

Busken Huet meent, dat de beroemde tragédienne Rachel voor George Sand het prototype harer Consuelo is geweest, en hij voert hiervoor aan:

‘....óók een kind van de straat, óók eene geniale kunstenares,

[p. 492]

en dier schoonheid, evenals die van Consuelo zich eerst laat ontwikkelende’.

Doch zou George Sand met Consuelo niet Pauline Garcia kunnen hebben bedoeld?

Louis Viardot huwde in 1840 de negentienjarige Pauline Garcia, (een zuster van de beroemde zangeres Malibran-Garcia) die op muzikaal gebied uitmuntte. In 1841 richtte hij de Revue Indépendante op, waarvan George Sand later mederedactrice werd. Alfred de Musset bewonderde Pauline als hoogste zangkunstenares. We kunnen dus begrijpen, dat Julian Schmidt, in de Deutsche Rundschau schreef:

‘Model (voor Consuelo) gesessen hat eine jüngere Freundin Sand's, Pauline Garcia.’

Laat ons dit gedeelte eindigen met de woorden van Busken Huet:

‘Wij moeten erkentelijk zijn, dat Amantine Lucile Aurore Dupin, dame Dudevant, al mag zij soms beneden onze verwachtingen zijn gebleven, nogthans op schitterende wijze de magt der letteren vertegenwoordigd heeft, en, ondanks haar vrouwelijke zwakheid, aan geheele scharen van mannen een roemrijk spoor heeft gewezen’.

(Wordt vervolgd.)

Jeanne Kloos-Reyneke van Stuwe.